مهریه یا صداق، یکی از حقوق مالی زن است که به‌محض جاری شدن عقد نکاح، به مالکیت او درمی‌آید و مرد شرعاً و قانوناً موظف به پرداخت آن است. این حق نه‌تنها در زندگی مشترک بلکه حتی در صورت طلاق یا فوت شوهر نیز پابرجاست و قابل مطالبه می‌باشد. مهریه صرفاً جنبه مالی ندارد، بلکه نمادی از احترام، تعهد و حمایت مرد نسبت به زن تلقی می‌شود. با وجود آنکه در نکاح دائم تعیین مهریه شرط صحت عقد نیست، اما در نکاح موقت (صیغه) ذکر آن الزامی است.

قانون مدنی ایران، مهریه را بر اساس دو مبنا دسته‌بندی می‌کند: یکی براساس شرط استطاعت زوج (عند المطالبة یا عند الاستطاعة) و دیگری بر پایه نحوه و زمان تعیین مهریه در عقد (مانند مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهر السنه). آگاهی از انواع مهریه و آثار حقوقی آن برای زن و مرد بسیار مهم است، چرا که نوع مهریه می‌تواند نحوه مطالبه، ضمانت اجرا و حتی تصمیمات دادگاه را تحت‌تأثیر قرار دهد.

در ادامه این مقاله، به بررسی کامل انواع مهریه در نکاح دائم و موقت، تفاوت‌های آن‌ها، نحوه تعیین و مطالبه، ضمانت اجراها و نکات کاربردی حقوقی خواهیم پرداخت.

مهریه چیست و چه اهمیتی دارد؟

مهریه (یا صداق) مالی است که به‌موجب عقد نکاح، مرد موظف به پرداخت آن به زن می‌شود و زن مالک آن خواهد بود. این مال می‌تواند هر چیزی با ارزش مالی باشد؛ از پول نقد و سکه گرفته تا طلا، زمین، خانه، یا حتی خدمات و آموزش. به محض جاری شدن عقد، زن شرعاً و قانوناً مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند؛ حتی اگر هنوز زندگی مشترک را آغاز نکرده باشد.

📌 جایگاه مهریه در قانون و فقه

در قوانین ایران که برگرفته از فقه اسلامی است، مهریه نه‌تنها یک سنت اسلامی بلکه یک حق مالی قانونی برای زن محسوب می‌شود. به همین دلیل در صورت فوت شوهر، زن می‌تواند مهریه را از ماترک او مطالبه کند. همچنین مهریه از جمله دیونی است که در ردیف دیون ممتاز قرار می‌گیرد و در صورت مطالبه، بر سایر دیون مقدم خواهد بود.

📌 هدف از تعیین مهریه

• اعلام رسمی تعهد مرد به زن
• تضمین حقوق مالی زن در صورت بروز اختلاف یا جدایی
• تأمین پشتوانه‌ای مالی برای زن در آینده

در نتیجه، مهریه تنها یک الزام قانونی نیست، بلکه به‌نوعی ابزاری برای حمایت اقتصادی از زن در شرایط بحرانی مانند طلاق، بیماری یا فوت همسر به شمار می‌رود.

انواع مهریه از نظر شرط استطاعت: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های مهریه در حقوق خانواده ایران، تقسیم آن بر اساس نحوه و زمان مطالبه به دو نوع اصلی است: مهریه عندالمطالبه و مهریه عند الاستطاعة. این دسته‌بندی بر اساس توانایی مرد در پرداخت مهریه تنظیم شده است و تأثیر مستقیمی بر روند مطالبه آن از سوی زن دارد.

✅ مهریه عندالمطالبه

تعریف:
مهریه‌ای است که زن هر زمان اراده کند، می‌تواند بدون توجه به وضعیت مالی شوهر، آن را مطالبه کند. در این حالت، مرد مکلف به پرداخت فوری مهریه است و اگر نپردازد، زن می‌تواند از طریق دادگاه اقدام کند و حتی در صورت اثبات توانایی مرد، حکم جلب او را بگیرد.

ویژگی‌ها:

• زن برای دریافت این نوع مهریه نیاز به اثبات استطاعت مالی شوهر ندارد.
• مرد باید بلافاصله پس از مطالبه، آن را پرداخت کند.
• اگر ادعای ناتوانی مالی داشته باشد، باید اعسار خود را در دادگاه اثبات کند.
• تا سقف ۱۱۰ سکه، امکان جلب مرد وجود دارد.

✅ مهریه عند الاستطاعة

تعریف:
در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است. زن تنها زمانی می‌تواند مهریه را مطالبه کند که اثبات نماید شوهر توان پرداخت دارد.

ویژگی‌ها:

• زن باید ابتدا توانایی مالی شوهر را در دادگاه اثبات کند.
• اگر اثبات شود مرد استطاعت دارد و از پرداخت امتناع کند، امکان جلب او وجود دارد.
• در غیر این صورت، مهریه تا زمانی که مرد توانمند نشود، قابل اجرا نیست.

⚖️ تفاوت مهم

معیار مقایسه	عندالمطالبه	عندالاستطاعه
زمان پرداخت	هر زمان به درخواست زن	هنگام توانایی مالی مرد
اثبات توسط	نیازی به اثبات ندارد (وظیفه مرد است)	زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند
ضمانت اجرا	امکان صدور حکم جلب	فقط در صورت اثبات ملائت
نوع مهریه	رایج در بسیاری از عقدنامه‌ها	برای جلوگیری از سوءاستفاده رایج شده

اقسام مهریه: مهرالمسمی،مهرالمثل،مهرالمتعه،مهر السنة

در نظام حقوقی ایران، مهریه صرف‌نظر از اینکه در زمان عقد تعیین شده یا خیر، در هر صورت به زن تعلق می‌گیرد. بر این اساس، مهریه به اقسام مختلفی تقسیم می‌شود که بسته به شرایط عقد و روابط زوجین قابل تعیین است. این اقسام عبارتند از: مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالسنه.

✅ مهرالمسمی

تعریف:
مهریه‌ای است که در زمان عقد نکاح به‌طور مشخص و با توافق طرفین تعیین می‌شود. این مقدار می‌تواند مال منقول یا غیرمنقول، وجه نقد، سکه، یا حتی انجام یک کار معین باشد.

نکات کلیدی:

• رایج‌ترین نوع مهریه در عقدنامه‌هاست.
• زن از زمان وقوع عقد، مالک آن می‌شود.
• ضمانت اجرای قانونی دارد و زن می‌تواند برای وصول آن اقدام حقوقی کند.
• مرد فقط تا سقف ۱۱۰ سکه مشمول جلب می‌شود مگر اینکه توانایی پرداخت بیشتر ثابت گردد.

✅ مهرالمثل

تعریف:
اگر در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد و پس از آن نزدیکی بین زوجین واقع شود، یا اینکه مهر تعیین‌شده فاقد ارزش مالی یا مبهم باشد، مهرالمثل با توجه به شأن اجتماعی، وضعیت خانوادگی و عرف محل برای زن تعیین می‌شود.

موارد تعلق مهرالمثل:

• عدم ذکر مهریه در عقد و وقوع نزدیکی.
• بطلان عقد و جهل زن به فساد آن.
• مشخص نبودن یا مالیت نداشتن مهر تعیین‌شده.
• مثال: زن با تحصیلات بالا و از خانواده مرفه، مهریه‌ای متناسب با موقعیت اجتماعی‌اش دریافت می‌کند.

✅ مهرالمتعه

تعریف:
مهریه‌ای است که در صورت عدم تعیین مهریه در عقد و طلاق زن قبل از نزدیکی، به زن تعلق می‌گیرد.

ویژگی‌ها:

• شرایط تعلق: عدم تعیین مهریه + طلاق قبل از نزدیکی.
• مبلغ آن بر اساس توان مالی مرد توسط دادگاه تعیین می‌شود.
• با مهرالمثل تفاوت دارد چون در مهرالمثل وضعیت زن ملاک است، اما در مهرالمتعه وضعیت مرد.

✅ مهر السنة

تعریف:
مهریه‌ای نمادین با ریشه فقهی و سنتی که میزان آن معادل مهریه حضرت فاطمه زهرا (س) است؛ برابر با ۵۰۰ درهم نقره خالص.

ویژگی‌ها:

• فاقد پایه قانونی در قوانین مدنی ایران اما در عرف و فقه اسلامی معتبر است.
• نماد ساده‌زیستی و تشویق به مهریه معقول.
• با نرخ روز نقره محاسبه می‌شود.

🔍جدول مقایسه‌ ای انواع مهریه

در ادامه جدول مقایسه ای انواع مهریه را برای درک بهتر تفاوت ها مشاهده می فرمایید:

معیار / نوع مهریه	مهرالمسمی	مهرالمثل	مهرالمتعه	مهرالسنه
زمان تعیین	در زمان عقد و با توافق طرفین	بعد از عقد و در صورت عدم تعیین مهر	بعد از عقد در صورت طلاق قبل از نزدیکی	معمولاً در زمان عقد با توافق
ملاک تعیین	توافق زن و شوهر	وضعیت اجتماعی و خانوادگی زن	وضعیت مالی مرد	مقدار سنتی (۵۰۰ درهم نقره)
شرط تعلق	صرفاً توافق هنگام عقد	نزدیکی قبل از تعیین مهر، یا مهر نامعتبر	عقد بدون مهر + طلاق قبل از نزدیکی	توافق طرفین یا پیروی از سنت
میزان مشخص	دقیق و معین	نامعین، اما قابل ارزیابی	متناسب با دارایی مرد	مقدار شرعی ثابت
پایه قانونی	ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی	مواد ۱۰۸۷، ۱۰۹۱، ۱۰۹۹، ۱۱۰۰ قانون مدنی	مواد ۱۰۹۳ و ۱۰۹۴ قانون مدنی	تعریف فقهی، نه تصریح قانونی
در عقد موقت	الزامی	معمولاً کاربرد ندارد	کاربرد ندارد	کاربرد ندارد

مهریه در عقد دائم و عقد موقت+جدول تفاوت ها

در این قسمت از مقاله تفاوت های مهریه در عقد دائم و موقت را به صورت کامل بررسی نمودیم:

✅ الزام قانونی به تعیین مهریه

در عقد دائم، تعیین مهریه جزء شرایط صحت عقد نیست؛ یعنی حتی اگر مهریه‌ای در زمان عقد مشخص نشود، عقد همچنان صحیح است. در این حالت، در صورت نیاز، مهرالمثل یا مهرالمتعه به زن تعلق می‌گیرد.
اما در عقد موقت (نکاح منقطع)، تعیین مهریه شرط اصلی صحت عقد است. اگر مهریه‌ای تعیین نشده باشد، عقد باطل خواهد بود.

✅ زمان تعلق مهریه

در نکاح دائم، مهریه به‌محض جاری شدن عقد، به‌صورت عندالمطالبه به زن تعلق می‌گیرد و او می‌تواند بلافاصله آن را مطالبه کند.
در نکاح موقت نیز به محض صحت عقد و تعیین مهریه، زن مالک آن می‌شود؛ اما برخی از آثار حقوقی مانند نصف مهریه، مشروط به شرایط خاصی است (مثل بذل مدت توسط شوهر پیش از نزدیکی).

✅ وضعیت مهریه در صورت عدم تعیین آن

در عقد دائم، اگر مهریه در عقد مشخص نشده باشد، زن مستحق مهرالمثل است. همچنین اگر پیش از تعیین مهر، طلاق داده شود، مستحق مهرالمتعه خواهد بود.
اما در عقد موقت، اگر مهریه مشخص نشده باشد، اصولاً عقد باطل است و مهرالمثل یا مهرالمتعه مطرح نمی‌شود.

✅ تأثیر نزدیکی بر میزان مهریه

در عقد دائم، اگر نزدیکی اتفاق افتاده باشد و مهریه مشخص نبوده، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
در عقد موقت، اگر نزدیکی انجام نشود و مرد تمام مدت را ببخشد، زن فقط مستحق نصف مهریه است.

✅ میزان مهریه و ضمانت اجرا

در هر دو نوع عقد، مهریه می‌تواند شامل هر مال دارای ارزش اقتصادی باشد. اما در عقد دائم، در صورت تعیین بیش از ۱۱۰ سکه، ضمانت اجرای جلب مرد منوط به اثبات تمکن مالی او است. در عقد موقت نیز همین محدودیت وجود دارد، ولی از آنجا که مدت و مهریه جزو ارکان عقدند، مطالبه مهریه باید طبق همان توافق اولیه باشد.

🟩 جدول خلاصه تفاوت مهریه در عقد دائم و موقت:

ویژگی	عقد دائم	عقد موقت
الزام تعیین مهریه	الزامی نیست	الزامی است
نوع مهریه در صورت عدم تعیین	مهرالمثل یا مهرالمتعه	عقد باطل است
تأثیر نزدیکی بر مهریه	مهرالمثل یا کامل مهریه	نصف مهریه در صورت بذل مدت قبل از نزدیکی
مالکیت زن بر مهریه	از لحظه عقد (در صورت تعیین)	از لحظه عقد (در صورت تعیین مهریه)
ضمانت اجرای قانونی	تا ۱۱۰ سکه با امکان جلب، مازاد با اثبات ملائت	مشابه عقد دائم

ضمانت اجرای پرداخت مهریه؛ از قانون تا اجرا

مهریه یکی از حقوق مالی زن است که پس از جاری شدن عقد، فوراً به او تعلق می‌گیرد. اما برای دریافت این حق، قانون راهکارهایی را پیش‌بینی کرده که گاهی نیاز به ثبت رسمی و گاهی به مداخله دادگاه دارد.

✅حق زن برای مطالبه مهریه در هر زمان

براساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض عقد نکاح، مالک مهریه می‌شود. این بدان معناست که حتی اگر رابطه زناشویی هنوز آغاز نشده باشد، زن می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
🔸 مطالبه مهریه محدود به طلاق یا فوت شوهر نیست؛ حتی در اوج زندگی مشترک هم این حق پابرجاست.

✅مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

اگر مهریه در عقدنامه رسمی ذکر شده باشد، زن می‌تواند از طریق اجرای ثبت و بدون مراجعه به دادگاه، اقدام کند. این روش سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر از دادگاه است.

 روش‌های اجرایی در این مسیر شامل:

• توقیف اموال منقول و غیرمنقول

• توقیف حساب‌های بانکی

• توقیف بخشی از حقوق ماهانه (تا یک‌سوم)

✅مراجعه به دادگاه خانواده برای دریافت مهریه

در صورتی‌ که مهریه در سند غیررسمی قید شده یا زن بخواهد از ظرفیت‌های قضایی استفاده کند، دادخواست مهریه در دادگاه خانواده ارائه می‌شود.
دادگاه پس از بررسی، حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند.

✅بازداشت زوج در صورت نپرداختن مهریه

طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر مرد توان پرداخت مهریه را دارد اما خودداری می‌کند، زن می‌تواند تقاضای بازداشت او را داشته باشد.

🟡 نکات مهم:

• اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد، صرف مطالبه زن برای بازداشت کافی است.

• برای بیش از ۱۱۰ سکه، زن باید ملائت مالی مرد را ثابت کند.

اگر مرد توان مالی برای پرداخت ندارد، می‌تواند به دادگاه دادخواست اعسار بدهد.در صورت اثبات ناتوانی، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می‌دهد. اما تا زمان اثبات این موضوع، مسئولیت پرداخت همچنان بر عهده مرد است.

سوالات متداول

در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون انواع مهریه را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:

❓ آیا مرد می‌تواند به همسرش مهریه پرداخت نکند؟

✅ خیر. مهریه یک دین قانونی و شرعی است که به محض عقد نکاح بر عهده مرد قرار می‌گیرد و باید پرداخت شود، مگر اینکه زن آن را ببخشد یا توافق دیگری بین زوجین صورت گیرد. تنها در صورتی امکان نپرداختن وجود دارد که زن رضایت دهد یا از مهریه خود گذشت کند (بذل مهریه).

❓ مبلغ مهریه‌ای که در سال ۱۳۶۹ هفتصد هزار تومان تعیین شده بود، اکنون به نرخ سال ۱۴۰۲ چقدر است؟

✅ مهریه‌هایی که به صورت وجه نقد تعیین شده‌اند، طبق شاخص سالانه بانک مرکزی و فرمول تعدیل تورم محاسبه می‌شوند. به عنوان مثال، مهریه ۷۰۰٬۰۰۰ تومان در سال ۱۳۶۹ معادل حدود ۴۵۵٬۴۴۴٬۶۱۳ تومان در سال ۱۴۰۲ خواهد بود. در صورت نیاز به محاسبه می توانید از ابزار محاسبه آنلاین مهریه به نرخ روز به صورت رایگان استفاده نمایید.

❓ شرایط صیغه محرمیت به چه صورت است و میزان مهریه چقدر باید باشد؟

✅ در ازدواج موقت یا همان نکاح منقطع، تعیین مهریه شرط صحت عقد است و بدون آن، صیغه باطل است. میزان مهریه در این نوع ازدواج با توافق طرفین تعیین می‌شود و هیچ محدودیتی در مقدار آن وجود ندارد، فقط باید دارای ارزش مالی و مشروع باشد.

❓ هزینه اجرای مهریه چقدر است؟

✅ هزینه اجرای مهریه بستگی دارد به اینکه از اداره ثبت اسناد اقدام شود یا از طریق دادگاه خانواده.

• در اجرای ثبت، هزینه‌ها شامل حق‌الثبت، حق‌الاجرا و توقیف اموال است.
• در دادگاه، هزینه شامل هزینه دادرسی، هزینه کارشناسی (در صورت نیاز) و حق‌الوکاله در صورت داشتن وکیل خواهد بود. برای دریافت مبلغ دقیق بر اساس میزان سکه می توانید از ابزار محاسبه آنلاین هزینه دادرسی مهریه به صورت رایگان استفاده نمایید.

❓ مواردی که از پرداخت مهریه مستثنی هستند، چیستند؟

✅ این پرسش کلی است و نیاز به توضیح دقیق‌تری دارد. اما به طور کلی در برخی موارد خاص مانند فسخ نکاح قبل از نزدیکی (جز در مورد عنن)، زن مستحق مهریه نیست یا تنها مستحق بخشی از آن خواهد بود. برای دریافت پاسخ دقیق‌تر باید به نوع عقد، زمان طلاق یا فسخ، نوع مهریه و وضعیت تمکین توجه شود.

❓ اگر قسط مهریه رسیده باشد، اما توان پرداخت ندارم، تا چه مدت به من مهلت می‌دهند؟

✅ در صورتی که پرداخت قسط مهریه ممکن نباشد، شما می‌توانید درخواست تعدیل اقساط یا مهلت مجدد به دادگاه ارائه دهید.
قاضی با بررسی مدارک مالی، فیش حقوقی، مخارج زندگی و بدهی‌ها، زمان‌بندی جدیدی برای پرداخت تعیین خواهد کرد. این مدت می‌تواند از چند هفته تا چند ماه یا حتی بیشتر باشد، بسته به شرایط شما و نظر دادگاه.