در دنیای امروز که تنوع شغل‌ها، نوع همکاری‌ها و شیوه‌های استخدامی بسیار گسترده‌تر از گذشته شده است، قرارداد کار نه‌تنها یک سند رسمی بین کارگر و کارفرما محسوب می‌شود، بلکه سنگ‌بنای امنیت شغلی، رعایت حقوق قانونی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی به شمار می‌رود. بر اساس ماده ۷ قانون کار، هر توافقی که بین طرفین برای انجام کار و پرداخت مزد صورت می‌گیرد، باید به‌صورت کتبی یا شفاهی در قالب قرارداد کار تنظیم شود.
اما همه قراردادها یکسان نیستند؛ آیا می‌دانید بین قرارداد دائم، موقت، معین، پاره‌وقت، ساعتی و دورکاری چه تفاوتی وجود دارد؟ آیا از حقوق خود به‌عنوان یک کارگر یا الزامات قانونی به‌عنوان کارفرما اطلاع دارید؟
در این مقاله جامع، به بررسی کامل و کاربردی انواع قرارداد کار می‌پردازیم؛ از تعریف دقیق قانونی گرفته تا شرایط فسخ، حقوق و مزایا، نکات حقوقی و در نهایت نمونه متن قراردادهای معتبر. اگر در حال استخدام، همکاری، یا حتی آغاز یک پروژه فریلنسری هستید، این راهنما برای شما ضروری خواهد بود.
قرارداد کار چیست و چرا باید تنظیم شود؟
در ساده‌ترین تعریف، قرارداد کار توافقی کتبی یا شفاهی است که بر اساس آن کارگر در برابر دریافت حق‌السعی (شامل مزد، حقوق، پاداش و سایر مزایا) وظیفه‌ای را برای مدت موقت یا دائم برای کارفرما انجام می‌دهد. این تعریف در ماده ۷ قانون کار جمهوری اسلامی ایران آمده و مبنای تنظیم هر نوع رابطه شغلی محسوب می‌شود.
📌 قرارداد کار، تعهدی دوطرفه است که در آن وظایف، ساعات کاری، محل انجام کار، میزان مزد و مزایا، مدت همکاری، مرخصی، بیمه و دیگر شرایط صراحتاً مشخص می‌شود. این قرارداد نه‌تنها حقوق کارگر را شفاف می‌سازد بلکه کارفرما را نیز در برابر انجام وظایف مشخص از سوی کارگر، مصون می‌سازد.
برخلاف باور برخی افراد، داشتن قرارداد کار فقط برای شرکت‌های بزرگ یا مشاغل رسمی نیست. هر نوع فعالیت اقتصادی مستمر یا حتی پروژه‌ای موقت، نیازمند قرارداد مشخص است.
⚖️ مزایای تنظیم قرارداد کار برای طرفین عبارت‌اند از:
- اثبات رابطه کاری و جلوگیری از اختلافات بعدی
- الزام کارفرما به پرداخت حقوق و بیمه
- امکان استناد به مفاد قرارداد در مراجع حل اختلاف
- پیشگیری از اقدامات یک‌طرفه مانند اخراج ناگهانی یا ترک کار
- تضمین دریافت مزایایی مانند سنوات، عیدی، پاداش و مرخصی
📝 طبق ماده ۱۰ قانون کار، در قرارداد باید مواردی همچون نوع شغل، میزان مزد، ساعت کار، تعطیلات، محل انجام کار، مدت قرارداد، تاریخ انعقاد و سایر شرایط کاری درج شود. هر قراردادی که فاقد این موارد باشد، از نظر قانونی ناقص تلقی می‌شود و ممکن است اعتبار حقوقی آن زیر سؤال رود.
در نهایت، تنظیم قرارداد کار بر پایه اصول قانونی نه‌تنها موجب ثبات و شفافیت در روابط کاری می‌شود، بلکه از بروز دعاوی کارگری در هیأت‌های تشخیص و حل اختلاف نیز جلوگیری خواهد کرد.
انواع قرارداد کار در قانون کار ایران
در قانون کار جمهوری اسلامی ایران، انواع قرارداد کار بر اساس مدت زمان قرارداد کار، ماهیت کار، شرایط استخدامی و نوع خدمت طبقه‌بندی شده‌اند. این تنوع قراردادی به کارفرما اجازه می‌دهد با توجه به نیاز سازمان و شرایط پروژه، شیوه مناسب همکاری را انتخاب کند و از طرف دیگر، به کارگر امکان می‌دهد در چهارچوبی مشخص از حقوق قانونی خود برخوردار شود.
در این بخش، مهم‌ترین انواع قرارداد کار را به تفکیک و با تأکید بر ویژگی‌های قانونی هر کدام بررسی می‌کنیم:
⚖️ ۱. قرارداد کار دائم (یا غیر موقت)
قراردادی است که در آن مدت مشخصی برای پایان همکاری تعیین نمی‌شود. اگر شغلی جنبه مستمر داشته باشد و زمان پایان کار در قرارداد ذکر نشده باشد، مطابق تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار، قرارداد دائم تلقی می‌شود.
مزایای این نوع قرارداد برای کارگر:
- امنیت شغلی بالا
- دریافت مزایای بلند مدت مانند سنوات، بازنشستگی و عیدی
- امکان پیگیری حقوق قانونی در صورت فسخ غیرقانونی قرارداد
نکته: فسخ یک‌طرفه این قرارداد تنها در شرایط خاص مانند استعفای کتبی کارگر، اخراج با رأی کمیته انضباطی یا بازنشستگی مجاز است.
⏳ ۲. قرارداد کار موقت
این نوع قرارداد برای مدت معین و مشخصی تنظیم می‌شود و تاریخ شروع و پایان همکاری در متن قرارداد ذکر می‌شود. بیشتر در پروژه‌هایی که ماهیت موقت یا فصلی دارند مانند امور ساختمانی، مشاوره‌ای، فریلنسری یا پشتیبانی موقت استفاده می‌شود.
ویژگی‌ها:
- پس از پایان مدت، رابطه کاری به طور خودکار خاتمه می‌یابد
- برای کارهای غیر مستمر و محدود مناسب است
- بیمه و مزایا مانند قرارداد دائم باید طبق قانون رعایت شود
🛠️ ۳. قرارداد کار معین
در این قرارداد، هدف مشخص است: انجام یک کار معین بدون در نظر گرفتن زمان دقیق. به‌محض اتمام کار توافق شده، قرارداد به پایان می‌رسد. مثل رنگ‌آمیزی یک ساختمان یا طراحی وب‌سایت.
نکته: اگر مدت انجام کار بیش از یک سال شود، کارفرما موظف است حق سنوات را به کارگر بپردازد.
⏱️ ۴. قرارداد ساعتی یا پاره‌وقت
برای شغل‌هایی با ساعات کاری کمتر از ۴۴ ساعت در هفته، قرارداد پاره‌وقت یا ساعتی تنظیم می‌شود. دستمزد و مزایا به نسبت میزان کارکرد محاسبه می‌گردد و کارفرما همچنان موظف به بیمه کردن کارگر است.
🧪 ۵. قرارداد کار آزمایشی
این قرارداد برای آشنایی اولیه طرفین با محیط کار و شرایط همکاری منعقد می‌شود.
مدت آن برای کارگران ساده حداکثر یک ماه و برای کارگران متخصص حداکثر سه ماه است.
ویژگی مهم: در مدت آزمایشی، هریک از طرفین می‌توانند بدون پرداخت خسارت، قرارداد را فسخ کنند.
💻 ۶. قرارداد دورکاری و مشاوره ای
در قرارداد دورکاری، کارگر وظایف خود را خارج از محل شرکت و به‌صورت غیرحضوری انجام می‌دهد. جزئیات ابزار کار، دستمزد، زمان تحویل پروژه، محرمانگی اطلاعات و مالکیت فکری باید به‌صورت دقیق در متن قرارداد قید شود.
در قرارداد مشاوره نیز شخص صرفاً بابت ارائه خدمات فکری یا تخصصی به کارفرما، حق‌الزحمه دریافت می‌کند و از نظر قانون کار، معمولاً کارگر محسوب نمی‌شود مگر رابطه تابعیت شغلی وجود داشته باشد.
تفاوت قرارداد دائم، موقت، معین، ساعتی و پاره‌وقت
شناخت تفاوت میان انواع قراردادهای کاری نه‌تنها برای کارگران بلکه برای کارفرمایان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. انتخاب نوع مناسب قرارداد، می‌تواند هم از بروز اختلافات بعدی جلوگیری کند و هم شفافیت حقوقی و امنیت شغلی ایجاد نماید. در این بخش، به مقایسه جامع پنج نوع رایج قرارداد کاری در ایران می‌پردازیم:
📌 تفاوت از نظر مدت زمان همکاری
| نوع قرارداد | مدت مشخص دارد؟ | قابل تمدید است؟ | فسخ‌پذیری یک‌طرفه |
|---|---|---|---|
| قرارداد دائم | ❌ ندارد | ✔️ بله (مستمر) | ❌ نیاز به شرایط خاص |
| قرارداد موقت | ✔️ دارد | ✔️ بله (با توافق) | ❌ مگر طبق قانون |
| قرارداد معین | ❌ تا اتمام پروژه | ❌ معمولاً خیر | ❌ فقط با اتمام کار |
| قرارداد ساعتی | ✔️ قابل تعیین | ✔️ بله | ✔️ ساده‌تر قابل قطع |
| قرارداد پاره‌وقت | ✔️ دارد (ساعات کمتر) | ✔️ بله | ✔️ آسان‌تر قابل تنظیم |
⚖️ تفاوت از نظر حقوق و مزایا
همه قراردادهای مشمول قانون کار، باید شامل حقوق پایه، بیمه، سنوات، عیدی و پاداش باشند؛ اما در عمل برخی قراردادها به علت مدت‌زمان یا شکل همکاری دچار محدودیت می‌شوند:
- قرارداد دائم: برخوردار از تمامی مزایای بلندمدت مانند سنوات بالا، پایه سنوات، بازنشستگی
- قرارداد موقت: مزایای کامل دارد ولی محدود به مدت قرارداد است
- قرارداد معین: پس از اتمام کار، مزایا فقط بر مبنای مدت و پروژه محاسبه می‌شود
- قرارداد ساعتی و پاره‌وقت: مزایا بر اساس تناسب ساعت کاری محاسبه می‌شود
⏳ تفاوت در ثبات شغلی
- بالاترین امنیت شغلی: قرارداد دائم
- ثبات کمتر ولی قابل تمدید: قرارداد موقت
- امنیت پایین ولی هدف‌محور: قرارداد معین
- مناسب مشاغل جانبی یا دوم: قرارداد پاره‌وقت و ساعتی
📝 تفاوت از نظر کاربرد
- قرارداد دائم برای کارهای مستمر و نیاز به استخدام طولانی‌مدت
- قرارداد موقت برای پروژه‌های فصلی یا کوتاه‌مدت
- قرارداد معین برای انجام یک کار خاص با خروجی مشخص
- قرارداد ساعتی برای مشاغل خدماتی، مشاوره‌ای یا پروژه‌ای سبک
- قرارداد پاره‌وقت برای نیروهای دانشجو، نیمه‌وقت یا مشاغل مکمل
الزامات قانونی در تنظیم انواع قرارداد کاری
هرچند تنظیم قرارداد کار در ظاهر یک توافق ساده بین کارگر و کارفرما به نظر می‌رسد، اما از نظر قانونی الزاماتی دارد که رعایت نکردن آن می‌تواند باعث بطلان قرارداد یا ایجاد مسئولیت حقوقی برای طرفین شود. قانون کار ایران به‌ویژه در مواد ۷ تا ۱۰ و نیز ماده ۲۵، شرایط مهمی را برای صحت قرارداد بیان کرده که دانستن آن برای هر دو طرف ضروری است.
📌 اطلاعاتی که باید در هر قرارداد کاری وجود داشته باشد
مطابق ماده ۱۰ قانون کار، قرارداد کار باید حداقل شامل موارد زیر باشد:
- نوع شغل یا وظیفه‌ای که کارگر باید انجام دهد
- میزان حقوق، مزایا و نحوه پرداخت آن
- ساعات کار روزانه یا هفتگی
- تاریخ شروع همکاری و مدت قرارداد (در صورت موقت یا معین بودن)
- محل انجام کار
- شرایط مرخصی و تعطیلات
- مقررات مربوط به فسخ، پایان کار و تعهدات طرفین از جمله تعهد انجام به کار و …
📌 نکته: اگر قرارداد کتبی باشد، باید در چهار نسخه تنظیم شود؛ یک نسخه نزد کارگر، یک نسخه نزد کارفرما، یک نسخه برای نماینده کارگران (در صورت وجود) و یک نسخه برای اداره کار.
⚖️ شرایط صحت قرارداد از منظر قانون
بر اساس قانون مدنی و قانون کار، یک قرارداد تنها در صورتی معتبر است که:
- مشروعیت موضوع داشته باشد (شغل غیرقانونی نباشد)
- طرفین اهلیت قانونی داشته باشند (مثلاً کودک زیر ۱۵ سال نباشد)
- موضوع قرارداد مشخص، معین و قابل انجام باشد
- هیچ‌کدام از طرفین در امضای قرارداد مجبور یا فریب داده نشده باشند
📄 تفاوت قرارداد کتبی و شفاهی
هرچند طبق قانون، قرارداد کار می‌تواند شفاهی هم باشد، اما به دلایل زیر، نوشتن قرارداد توصیه اکید می‌شود:
- اثبات رابطه کاری در مراجع قانونی راحت‌تر است
- شفافیت وظایف و حقوق دو طرف بیشتر است
- در صورت اختلاف، ادعای هر طرف قابلیت بررسی دقیق دارد
❌ موارد ممنوع در قرارداد کار
طبق ماده ۸ قانون کار، کارگر و کارفرما نمی‌توانند توافق کنند که حقوقی کمتر از قانون برای کارگر منظور شود. این قانون «آمره» است، یعنی هیچ توافقی برخلاف آن اعتبار ندارد؛ مثلاً:
- حذف بیمه یا پرداخت نکردن آن
- کاهش حق مرخصی یا حداقل دستمزد قانونی
- عدم پرداخت سنوات یا عیدی
نمونه قراردادهای کاری (دائم، موقت، ساعتی، پروژه‌ای)
یکی از کاربردی‌ترین بخش‌های آشنایی با انواع قراردادهای کار، دسترسی به نمونه قراردادهای استاندارد و قابل استفاده در شرایط واقعی است.
این نمونه‌ها به کارفرمایان و کارگران کمک می‌کنند تا چارچوب قانونی، حقوقی و اجرایی مناسبی برای همکاری خود تعریف کنند. در ادامه، چند نمونه پرکاربرد از قراردادهای کاری را ارائه می‌کنیم که شامل قرارداد دائم، موقت، ساعتی و پروژه‌ای هستند. هر نمونه قرارداد باید با مشخصات واقعی، شرح دقیق وظایف و با رعایت حقوق طرفین تنظیم شود.
📝نمونه قرارداد کار پروژه‌ای (کار معین)
برای دریافت نمونه قرارداد ها می توانید بر روی آن ها کلیک نمایید.
نکات حقوقی مهم هنگام امضای قرارداد کار
در ادامه این بخش نکات حقوقی و مهم هنگام امضای قرارداد کار که باید توسط کارگر رعایت و بررسی شود را بررسی خواهیم نمود:
✅ ۱. الزام به کتبی بودن قرارداد (در صورت اختلاف)
بر اساس ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد، اما برای اثبات حقوق و تعهدات در مراجع قانونی، تنظیم کتبی قرارداد توصیه می‌شود.
اگر قرارداد شفاهی باشد، بار اثبات تعهدات به‌عهده کارگر خواهد بود که بسیار دشوار است.
✅ ۲. مشخص بودن نوع قرارداد
نوع قرارداد باید به‌وضوح در متن ذکر شود: دائم، موقت، معین، ساعتی، پاره‌وقت، آزمایشی، پروژه‌ای، مشاوره‌ای یا کارمزدی.
اگر نوع قرارداد مشخص نباشد و کار ماهیت مستمر داشته باشد، قرارداد طبق تبصره ۲ ماده ۷ «دائم» تلقی خواهد شد.
✅ ۳. تعیین دقیق وظایف و محل انجام کار
شرح وظایف، عنوان شغلی و محل انجام کار باید واضح، دقیق و بدون ابهام باشد. تغییر محل کار یا وظایف بدون رضایت کارگر، تخلف محسوب می‌شود.
✅ ۴. تعیین حقوق و مزایا به تفکیک
حقوق پایه، مزایای مستمر و غیرمستمر، مانند:
- حق مسکن
- بن کارگری
- اضافه‌کار
- عیدی
- سنوات
- بیمه
باید به‌صورت شفاف در قرارداد قید شده باشند.
هرگونه توافق برای پرداخت کمتر از حداقل حقوق قانونی، باطل و غیرقابل استناد است.
✅ ۵. بیمه اجباری کارگر از روز اول
مطابق ماده ۱۴۸ قانون کار، بیمه تأمین اجتماعی برای تمامی کارگران از اولین روز کار الزامی است. کارفرما نمی‌تواند با توافق، از این تعهد شانه خالی کند. میزان جریمه بیمه نکردن کارگر بر اساس نوع تخلف از 7 درصد الی 100 درصد جریمه می تواند باشد.
عدم بیمه حتی در قراردادهای موقت و ساعتی نیز تخلف است و با شکایت کارگر، قابل پیگرد در اداره کار می‌باشد.
✅ ۶. ذکر نحوه فسخ و شرایط استعفا
قرارداد باید نحوه فسخ، مهلت اطلاع‌رسانی، و پرداخت حقوق تا روز آخر را مشخص کرده باشد.
در قراردادهای دائم، کارفرما فقط با اثبات قصور کارگر و نظر هیئت تشخیص می‌تواند اخراج کند. (ماده ۲۷ قانون کار)
✅ ۷. امضای کامل دو طرف و درج تاریخ
قرارداد باید به امضای کارگر و کارفرما برسد و حتماً تاریخ دقیق شروع و پایان (در قراردادهای موقت) ذکر شود. قرارداد بدون امضا یا تاریخ، در مراجع قانونی بی‌اعتبار است.
✅ ۸. ارائه یک نسخه به کارگر
کارگر باید یک نسخه کامل و امضا شده از قرارداد را نزد خود داشته باشد. در صورت امتناع کارفرما، کارگر می‌تواند شکایت کند.
✅ ۹. قید دوره آزمایشی (در صورت وجود)
در صورت وجود دوره آزمایشی:
- حداکثر ۱ ماه برای کارگران ساده
- حداکثر ۳ ماه برای متخصصین
باید به‌وضوح با ذکر مدت و حقوق در قرارداد درج شود.
✅ ۱۰. عدم سلب حقوق قانونی از کارگر
هر بند یا شرطی که کارفرما حقوق قانونی کارگر را محدود کند (مثل حذف بیمه، مزایا یا حق اعتراض) باطل و بی‌اثر است، حتی با امضای کارگر.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون انواع قرارداد کار را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓ آیا قرارداد کار می‌تواند به گذشته بازگردد؟ مثلاً اگر امروز قراردادی امضا شود که شروع آن از ۹ ماه پیش باشد، آیا چنین قراردادی معتبر است؟
✅ بله، قرارداد کار می‌تواند با توافق طرفین از تاریخ گذشته تنظیم شود و معتبر است؛ اما این اقدام ممکن است در زمینه‌هایی مانند بیمه، مالیات یا محاسبه سنوات و حقوق بازنشستگی مشکلاتی ایجاد کند. توصیه می‌شود قبل از این کار، با مشاور حقوقی یا اداره کار مشورت شود.
❓ من قصد دارم یک خاور ۶ تن را از یک شخص برای کار به صورت درصدی بگیرم و مالک ماشین از من خواسته که سفته‌ای به مبلغ ۸۰۰ میلیون تومان بابت ماشین امضا کنم. متن سفته باید چگونه نوشته شود؟
✅ بهتر است ابتدا یک قرارداد کامل تنظیم شود که در آن تصریح گردد سفته صرفاً بابت حسن انجام کار و تضمین اجرای مفاد قرارداد کاری با خودرو است. در متن سفته هم عبارت “جهت حسن انجام تعهدات ناشی از قرارداد مورخ ….” درج شود. همچنین یک نسخه از سفته و قرارداد را نزد خود نگه دارید.
❓ آیا کارفرما می‌تواند در قراردادی با کارگر از قوانین کار و تأمین اجتماعی فرار کند و شرایطی مانند ثبت نام کارگر به نام دیگری، قرارداد همکاری و تعیین مرجع حل اختلاف به صورت داوری را قرار دهد؟
✅ خیر، قانون کار یک قانون آمره است و هیچ توافقی که خلاف آن باشد معتبر نیست. اگر رابطه کاری شکل گرفته و شرایط کارگر طبق قانون فراهم باشد (مانند دستورات، زمان‌بندی مشخص و دریافت دستمزد)، حتی با نام مستعار یا عناوینی مانند پیمانکار، اداره کار مرجع رسیدگی خواهد بود.
❓ آیا امکان دارد که به عنوان کارگر در شرکتی کار کنم و همزمان قرارداد پیمانکاری برای سرویس ایاب و ذهاب با همان شرکت داشته باشم؟
✅ از آنجایی که تفاوت میان قرارداد کاری و پیمانکاری وجود دارد بله، امکان دارد؛ مشروط بر اینکه هر دو قرارداد مستقل باشند و موضوع، تعهدات، حقوق و زمان‌بندی آن‌ها به‌وضوح تفکیک شده باشند. در غیر این صورت، ممکن است یکی از قراردادها پوششی تلقی شود و آثار حقوقی متفاوتی داشته باشد.
❓ برای اطمینان از دریافت حق‌الزحمه در قراردادی که براساس آن درصدی از کالای معامله‌شده به من واگذار می‌شود، چه نوع قراردادی باید تنظیم کنم؟
✅ این نوع همکاری تحت عنوان قرارداد پورسانت (کمیسیون) یا دلالی شناخته می‌شود. در متن قرارداد باید به‌صراحت ذکر شود که شما به‌عنوان واسطه یا مشاور فروش، درصد مشخصی از مبلغ یا کالای معامله‌شده را پس از انجام هر معامله دریافت خواهید کرد. درج شرایط پرداخت، ضمانت اجرایی و نحوه تسویه ضروری است.
❓ در شرکتی که زیر نظر تاکسیرانی فعالیت دارد، از من درخواست سفته به مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان به عنوان ضمانت کرده‌اند. آیا باید این کار را انجام دهم؟
✅ اگر تصمیم به ارائه سفته دارید، حتماً در متن آن قید شود: “صرفاً جهت ضمانت حسن انجام کار”. همچنین در قرارداد کاری یا تعهدنامه‌ای جداگانه، دلیل صدور سفته را مشخص کرده و رسید یا کپی سفته را برای مستندسازی نزد خود نگه دارید. این کار از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری می‌کند.