پس از فوت فردی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی بوده است، یکی از موضوعات مهمی که برای بازماندگان مطرح می‌شود، تکلیف مستمری و حقوق متوفی است. مستمری بازماندگان، از جمله مزایای قانونی سازمان تأمین اجتماعی محسوب می‌شود که تنها به افراد واجد شرایط و مستحق تعلق می‌گیرد؛ اما دریافت این حقوق مستلزم طی کردن فرآیند قانونی انحصار وراثت بیمه تامین اجتماعی است.

در واقع، برخلاف تصور عمومی، حقوق و مستمری متوفی جزو اموال موروثی قابل تقسیم محسوب نمی‌شود، بلکه سهم مشخصی برای همسر، فرزندان، پدر و مادر متوفی (در صورت شرایط خاص) در نظر گرفته شده است و انتقال آن نیازمند ارائه مدارک، ثبت درخواست در سامانه تامین اجتماعی و رعایت تشریفات قانونی است.

در این مقاله به‌صورت کامل، به بررسی افراد مشمول دریافت مستمری، شرایط قانونی، مدارک لازم، مهلت ارائه گواهی حصر وراثت به تامین اجتماعی، نحوه ثبت درخواست آنلاین، موارد قطع مستمری و پاسخ به سوالات متداول می‌پردازیم. همچنین، نمونه متن درخواست مستمری نیز در انتها ارائه خواهد شد تا بازماندگان بتوانند با آگاهی کامل، مراحل قانونی را به‌درستی طی کنند.

انحصار وراثت بیمه تامین اجتماعی

انحصار وراثت بیمه تأمین اجتماعی، فرآیندی حقوقی و اداری است که به موجب آن بازماندگان فرد متوفی که مشمول بیمه تأمین اجتماعی بوده، می‌توانند سهم قانونی خود از مستمری یا حقوق باقی‌مانده متوفی را دریافت کنند. برخلاف انحصار وراثت اموال، این نوع انحصار با هدف تعیین مستحقین دریافت مستمری انجام می‌شود و صرفاً به اشخاص مشخصی نظیر همسر، فرزندان، پدر و مادر تحت تکفل و در برخی موارد فرزندخوانده تعلق می‌گیرد.

از آنجایی که حقوق بازنشستگی یا مستمری بیمه تامین اجتماعی جزو ماترک یا اموال قابل تقسیم میان همه وراث به‌صورت مساوی نیست، لازم است تنها افراد واجد شرایط، با ارائه گواهی انحصار وراثت و سایر مدارک، برای دریافت آن به تأمین اجتماعی مراجعه یا در سامانه ای که در ادامه معرفی می شود درخواست خود را ثبت کنند.

این نوع انحصار برای اطمینان از احراز هویت وراث و رعایت سهم‌بندی قانونی انجام شده و پایه‌ای‌ترین شرط برای پرداخت مستمری بازماندگان به شمار می‌رود.

بیمه تأمین اجتماعی بعد از فوت به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟

پس از فوت فردی که تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی بوده، مستمری یا حقوق بازماندگان صرفاً به برخی از اعضای خانواده وی تعلق می‌گیرد که واجد شرایط قانونی هستند. این مستمری ارث نیست و فقط به بازماندگان معینی که در قانون تأمین اجتماعی مشخص شده‌اند پرداخت می‌شود. افراد مشمول عبارتند از:

1. همسر متوفی

• اگر متوفی مرد باشد، همسر وی از ۵۰ درصد مستمری او بهره‌مند می‌شود.
• در صورت وجود چند همسر دائمی، این سهم به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌گردد.
• ازدواج مجدد همسر، باعث قطع مستمری نخواهد شد (طبق بند ۱ ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده).
• اگر متوفی زن باشد، همسر وی در صورتی مشمول مستمری می‌شود که از کار افتاده بوده یا سنش بیش از ۶۰ سال باشد.

2. فرزندان

• پسران تا سن ۱۸ سالگی یا در صورت ادامه تحصیل تا ۲۲ سالگی، مشمول دریافت مستمری هستند. در صورت ازکارافتادگی دائمی، محدودیت سنی ندارند.
• دختران تا زمانی که ازدواج نکرده و شاغل نباشند، مستمری دریافت می‌کنند.
• فرزندخوانده قانونی در صورت ثبت رسمی، مشمول همان حقوق فرزند حقیقی خواهد بود.

3. پدر و مادر متوفی

• تنها در صورتی مستحق دریافت مستمری هستند که تحت تکفل متوفی بوده و از کار افتاده یا سالخورده باشند (مادر بالای ۵۵ سال و پدر بالای ۶۰ سال).
• والدینی که مستمری‌بگیر تأمین اجتماعی یا سایر صندوق‌های بازنشستگی باشند، از مستمری متوفی سهمی نخواهند داشت.

🔸در چه صورت حقوق مستمری‌بگیران قطع می‌شود؟

حقوق مستمری‌ای که سازمان تأمین اجتماعی به بازماندگان پرداخت می‌کند، دایمی و مادام‌العمر نیست و در موارد خاصی می‌تواند قطع شود. شرایطی که موجب قطع مستمری بازماندگان بیمه‌شده متوفی می‌شود، به شرح زیر است:

🔻 ۱. فرزندان پسر

زمانی که فرزند پسر متوفی به سن ۱۹ سال تمام برسد و:

• مشغول به تحصیل نباشد؛ یا
• نتواند گواهی اشتغال به تحصیل ارائه دهد؛ یا
• فاقد گواهی از کار افتادگی دائم از سوی کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی باشد.

🔻 ۲. فرزندان دختر

اگر دختر متوفی:

• ازدواج کند؛ یا
• شاغل شود (چه در بخش دولتی چه خصوصی)، مستمری او قطع خواهد شد.
• در صورت طلاق نیز تنها در صورتی می‌تواند مجدداً مستمری دریافت کند که فاقد شغل و همسر باشد و این امر را با تعهدنامه اثبات نماید.

🔻 ۳. سایر بازماندگان (پدر، مادر یا همسر)

اگر آنان:

• خود دارای مستمری از سازمان یا سایر صندوق‌های بیمه‌ای باشند؛ یا
• سن یا شرایط ازکارافتادگی لازم را از دست بدهند؛ یا
• مدارک مورد نیاز را در موعد قانونی به تأمین اجتماعی ارائه نکنند.

📌 نکته مهم: حتی اگر برخی از بازماندگان مستمری‌شان قطع شود، سهم آن‌ها به دیگر بازماندگان واجد شرایط منتقل می‌شود.

مدارک لازم برای انحصار وراثت بیمه تأمین اجتماعی

بازماندگان واجد شرایط، برای دریافت حقوق متوفی، باید ابتدا مراحل قانونی انحصار وراثت را طی کرده و سپس مدارک لازم را به سازمان تأمین اجتماعی ارائه دهند. این مدارک به دو دسته تقسیم می‌شوند:

📌 مدارک عمومی مورد نیاز:

• گواهی انحصار وراثت
• گواهی فوت متوفی
• اصل و تصویر تمام صفحات شناسنامه متوفی
• کارت ملی متوفی
• اصل و تصویر سند رسمی ازدواج (برای همسر متوفی)

📍 اگر ازدواج به‌صورت غیررسمی یا عادی باشد، باید اصالت آن توسط مراجع قضایی احراز شود.

• اصل و تصویر شناسنامه و کارت ملی وراث (همسر، فرزندان، والدین)

🟡 مدارک بر حسب ضرورت:

• گواهی اشتغال به تحصیل فرزندان پسر بالای ۱۸ سال
• برگه ازکارافتادگی فرزند، همسر یا والدین (در صورت نیاز)
• گواهی طلاق برای فرزندان دختر در صورت مطلقه بودن
• تعهدنامه عدم ازدواج و اشتغال برای فرزندان دختر
• وکالت‌نامه محضری در صورت واریز مستمری به حساب یکی از وراث
• رأی سرپرستی یا گواهی رشد (برای فرزندان خوانده)

نکته: در صورت نبود کارت ملی متوفی، وراث باید از اداره ثبت احوال کد ملی استعلام گرفته و آن را ارائه دهند.

مراحل انحصار وراثت بیمه تأمین اجتماعی

برای دریافت حقوق متوفی از تأمین اجتماعی، بازماندگان باید مراحل مشخصی را طی کنند. این مراحل شامل دو بخش حقوقی (برای اخذ گواهی انحصار وراثت) و اداری (برای ثبت درخواست مستمری) می‌باشد:

🟢 ۱. دریافت گواهی انحصار وراثت

• مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با مدارک هویتی، گواهی فوت و استشهادیه محضری.
• ثبت دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت.
• صدور گواهی توسط شورای حل اختلاف و تحویل آن به بازماندگان.

🟢 ۲. مراجعه حضوری یا ثبت اینترنتی درخواست مستمری

بازماندگان پس از دریافت گواهی انحصار وراثت باید به یکی از دو روش زیر اقدام کنند:

🔸 الف) مراجعه حضوری:
مراجعه به نزدیک‌ترین شعبه تأمین اجتماعی با در دست داشتن کلیه مدارک.

🔸 ب) ثبت اینترنتی در سامانه eservices.tamin.ir:

1. ورود به سامانه با کد ملی و رمز عبور.
2. انتخاب منوی «مستمری‌بگیران».
3. انتخاب گزینه «مستمری بازماندگان» و سپس «درخواست برقراری مستمری بازماندگان».
4. وارد کردن کد ملی متوفی.
5. بارگذاری مدارک لازم و تکمیل فرم‌ها.
6. ثبت نهایی درخواست و دریافت کد رهگیری.

📍 نکته: در صورت توافق همه وراث، می‌توانند با ارائه وکالت‌نامه رسمی، مستمری را به حساب یک نفر واریز کنند.

مهلت ارائه گواهی حصر وراثت به تأمین اجتماعی

ارائه گواهی انحصار وراثت به سازمان تأمین اجتماعی برای برقراری مستمری بازماندگان، دارای مهلت قانونی مشخصی است که عدم رعایت آن ممکن است موجب تأخیر یا مشکلات حقوقی در دریافت مستمری شود.

🔹 طبق بند ۸-۱۹ ماده ۱۹ دستورالعمل برخورداری بازماندگان از خدمات تأمین اجتماعی، مهلت قانونی ارائه گواهی حصر وراثت به تأمین اجتماعی، حداکثر ۹ ماه پس از تاریخ فوت متوفی است. تاریخ مذکور باید با تاریخی که در فرم درخواست مستمری ذکر شده تطابق داشته باشد.

🔸 در صورتی که یکی از وراث واجد شرایط، به دلیل اختلافات خانوادگی یا هر دلیل دیگری از ارائه مدارک خودداری کند، این امر مانع از برقراری مستمری برای سایر وراث نخواهد شد و مستمری برای سایر افراد برقرار می‌گردد.

📌 توصیه مهم: بازماندگان باید حتماً قبل از پایان این مهلت ۹ ماهه، اقدامات لازم برای دریافت گواهی و ثبت درخواست مستمری را انجام دهند تا مشمول مقررات مربوطه شوند.

❓آیا در صورت خودکشی بیمه‌شده، مستمری بازماندگان پرداخت می‌شود؟

یکی از پرسش‌های رایج درباره انحصار وراثت بیمه تأمین اجتماعی این است که اگر فرد بیمه‌شده خودکشی کرده باشد، آیا بازماندگان او می‌توانند مستمری دریافت کنند؟

✅ پاسخ صریح و قانونی این است که علت فوت تأثیری بر استحقاق بازماندگان برای دریافت مستمری ندارد. به عبارت دیگر، حتی در صورتی که علت مرگ، خودکشی باشد، سازمان تأمین اجتماعی وظیفه دارد در صورت احراز شرایط قانونی بازماندگان، حقوق مستمری آن‌ها را برقرار نماید.

این موضوع در قوانین و دستورالعمل‌های سازمان تأمین اجتماعی نیز تصریح شده و خودکشی جزو موارد استثنایی محسوب نمی‌شود که منجر به سلب حق مستمری گردد. بنابراین، اگر بازماندگان شرایط لازم را دارند و مدارک را به‌موقع و کامل ارائه کنند، می‌توانند مستمری متوفی را طبق مقررات دریافت کنند، صرف‌نظر از علت فوت.

نمونه متن درخواست مستمری بیمه تأمین اجتماعی پس از انحصار وراثت

در ادامه نمونه‌ای کامل، رسمی و قابل استفاده از متن درخواست مستمری تأمین اجتماعی را مشاهده می‌کنید:

بسمه‌تعالی
مدیر محترم شعبه تأمین اجتماعی [نام شهر / منطقه]
با سلام و احترام،

اینجانب [نام و نام خانوادگی متقاضی] فرزند / همسر مرحوم [نام کامل متوفی] که دارای شماره بیمه [شماره بیمه متوفی] و شاغل / بازنشسته تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی بوده‌اند، به استحضار می‌رساند که متأسفانه در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده‌اند.

با توجه به نسبت بنده با متوفی (همسر / فرزند / پدر / مادر) و دارا بودن شرایط قانونی برای برخورداری از مستمری بازماندگان طبق مقررات ماده ۸۰ قانون تأمین اجتماعی، خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به برقراری مستمری اینجانب از محل سابقه بیمه متوفی اقدام لازم مبذول گردد.

همچنین، کلیه مدارک و مستندات از جمله:

• گواهی فوت متوفی
• گواهی انحصار وراثت
• اصل و تصویر شناسنامه و کارت ملی متوفی
• مدارک هویتی اینجانب
• و دیگر مدارک مورد نیاز

به پیوست این درخواست، تقدیم حضور می‌گردد.

از همکاری و توجه جنابعالی، صمیمانه سپاسگزارم.

با احترام،
نام و نام خانوادگی: [نام متقاضی]
شماره ملی: [شماره ملی متقاضی]
نسبت با متوفی: [همسر / فرزند / والدین]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه یا ثابت]
نشانی: [آدرس محل سکونت دقیق]
تاریخ: [تاریخ روز تنظیم نامه]
امضا: [امضای متقاضی]

توجه داشته باشید که این نسخه می بایست بر اساس درخواست فرزند یا والدین تغییر داده شود.

سوالات متداول

در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون انحصار وراثت بیمه تامین اجتماعی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است که به اختصار آورده شده است:

❓من یک زن مطلقه هستم و مادرم بیمه پدرم را دریافت می‌کند. من هم می‌خواهم برای دریافت بیمه اقدام کنم اما مادرم راضی نیست. در این شرایط بیمه چه می‌کند؟ آیا نیاز به انحصار وراثت هم هست؟

✅ برای دریافت سهم از مستمری متوفی، ارائه گواهی انحصار وراثت الزامی است تا مشخص شود شما نیز جزو وراث هستید. حتی اگر یکی از وراث (مثلاً مادر) همکاری نکند، می‌توانید به شورای حل اختلاف مراجعه کرده و با ارائه مدارکی نظیر شناسنامه، کارت ملی و طلاق‌نامه، درخواست صدور گواهی انحصار وراثت نمایید. پس از آن، سازمان تأمین اجتماعی مکلف به بررسی و پرداخت سهم شما خواهد بود.

❓پدرم 6 سال پیش فوت کرده و ماشینش در پارکینگ خانه بدون استفاده است و انحصار وراثت انجام نشده. اگر بیمه‌های ماشین را تمدید نکنیم، آیا بعد از انجام انحصار وراثت دچار مشکل خواهیم شد؟

✅ بله، اگر بیمه خودرو در این مدت تمدید نشده باشد، احتمالاً مشمول جریمه دیرکرد بیمه شخص ثالث خواهید شد. همچنین برای انتقال مالکیت خودرو به نام وراث، علاوه بر انحصار وراثت، باید مالیات بر ارث و بیمه‌نامه معتبر ارائه شود. هرچه زودتر مراحل قانونی را پیگیری نمایید.

❓ پدرم کارفرما بوده و اکنون فوت شده است. لطفاً بفرمایید چه کاری باید برای دریافت حقوق تامین اجتماعی انجام دهم؟

✅ ابتدا باید برای گرفتن گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف اقدام کنید. سپس با این گواهی و مدارک هویتی، به شعبه بیمه تأمین اجتماعی مربوطه مراجعه کرده و درخواست برقراری مستمری بازماندگان و بررسی سوابق بیمه‌ای ایشان را ثبت نمایید.

❓ اگر اقدام به انحصار وراثت نکنیم و حقوق بازنشستگی یا مستمری قطع شود، برای حل این مشکل به کجا باید مراجعه کرد؟

✅ در این صورت باید در اولین فرصت به شورای حل اختلاف مراجعه و گواهی انحصار وراثت را دریافت کنید. سپس با در دست داشتن مدارک لازم به سازمان تأمین اجتماعی یا صندوق بازنشستگی مربوطه مراجعه نمایید تا مجدداً حقوق برقرار گردد.