در بازار خرید و فروش خودرو، تنظیم سند رسمی مالکیت یکی از مهم‌ترین مراحل برای تثبیت حقوق خریدار است. با وجود رواج استفاده از برگ سبز خودرو به‌عنوان سند شناسایی مالک، همچنان بسیاری از معاملات به‌صورت قولنامه‌ای یا با مبایعه‌نامه عادی انجام می‌گیرند و فروشنده از مراجعه به دفتر اسناد رسمی و تنظیم سند رسمی امتناع می‌کند. در چنین شرایطی، خریدار برای حفظ حقوق خود ناچار است با طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو در دادگاه، فروشنده را به انجام تعهد قانونی‌اش ملزم نماید.
در این مقاله، به‌صورت جامع به بررسی شرایط، مراحل و نکات مهم مربوط به دعوای الزام به تنظیم سند خودرو می‌پردازیم؛ از مدارک لازم برای ثبت دادخواست گرفته تا تبیین مراجع صالح، نمونه دادخواست، رأی وحدت رویه و هزینه‌های دادرسی. اگر معامله‌ای انجام داده‌اید و فروشنده از تنظیم سند خودداری می‌کند، مطالعه این مطلب می‌تواند مسیر قانونی شما را روشن سازد.
الزام به تنظیم سند خودرو چیست و چه زمانی مطرح می‌شود؟
الزام به تنظیم سند خودرو یکی از رایج‌ترین دعاوی حقوقی در معاملات وسایل نقلیه است که در آن خریدار از دادگاه می‌خواهد فروشنده را به حضور در دفترخانه اسناد رسمی و انتقال رسمی سند خودرو ملزم کند. این دعوا زمانی مطرح می‌شود که معامله خودرو با قولنامه عادی یا مبایعه‌نامه دستی انجام شده و فروشنده علی‌رغم دریافت بخشی یا تمام مبلغ خودرو، از مراجعه به دفتر اسناد رسمی برای تنظیم سند رسمی امتناع می‌کند.
در موارد زیادی فروشنده به دلایلی نظیر افزایش قیمت خودرو، وجود بدهی یا توقیف خودرو، مشکلات مالیاتی، یا صرفاً عدم تمایل به پرداخت هزینه انتقال سند، از انجام تعهد خود خودداری می‌کند. در این شرایط، خریدار می‌تواند با استفاده از مستندات خرید (مانند مبایعه‌نامه، فیش‌های پرداخت، شهود و …) به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی خودرو را ثبت کند.
نکته مهم:
اگرچه مطابق رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، برگ سبز خودرو به‌عنوان سند مالکیت تلقی شده و ثبت آن در دفترخانه الزامی نیست، اما این موضوع نافی حق خریدار برای طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو در دفاتر اسناد رسمی نخواهد بود؛ به‌ویژه در مواقعی که خریدار بخواهد مالکیت خود را به‌صورت رسمی و بی‌نقص ثبت کند یا از حقوق ثبتی آینده بهره‌مند شود (مانند واگذاری رسمی، وثیقه‌گذاری و …)
چه زمانی می‌توان دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو را مطرح کرد؟
دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو زمانی مطرح می‌شود که فروشنده علی‌رغم انجام معامله و دریافت تمام یا بخشی از ثمن (قیمت خودرو)، از حضور در دفتر اسناد رسمی و تنظیم سند رسمی انتقال خودرو امتناع کند. این امتناع ممکن است به دلایل مختلفی باشد از جمله:
- افزایش قیمت خودرو پس از انجام معامله؛
- اختلاف در تفسیر مفاد قرارداد؛
- توقیف خودرو بابت مهریه، بدهی یا دستور قضایی؛
- خودداری فروشنده از پرداخت مالیات نقل و انتقال؛
- انقضای وکالتنامه تعویض پلاک؛
- یا حتی فروش خودرو به چند نفر.
در این شرایط، خریدار می‌تواند به استناد قولنامه، مبایعه‌نامه، فیش واریزی وجه، شهادت شهود یا حتی سابقه استفاده و تصرف مالکانه خود، دادخواست الزام فروشنده به حضور در دفترخانه و تنظیم سند رسمی انتقال خودرو را به دادگاه حقوقی ارائه دهد.
📌 توجه:
اگر معامله به‌صورت شفاهی انجام شده باشد، ابتدا باید دعوای اثبات مالکیت مطرح شود و پس از اثبات آن، دعوای الزام به تنظیم سند رسمی قابل استماع خواهد بود.
همچنین، اگر خودرو چندبار دست‌به‌دست شده و فروشنده اولیه (صاحب پلاک یا سند رسمی) از وضعیت فعلی خودرو اطلاعی نداشته باشد، خریدار نهایی باید ابتدا اظهارنامه رسمی به فروشنده اصلی ارسال کند و در صورت عدم همکاری، وی را همراه با واسطه‌های قبلی، به‌عنوان خوانده در دادخواست الزام به تنظیم سند معرفی کند.
✅مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو:
الف) بر اساس صلاحیت ذاتی
مرجع صالح برای رسیدگی دادگاه عمومی حقوقی است که با استناد قانونی ماده 10 قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده است. با توجه به قیمت روز خودروها در ایران، تقریباً تمامی دعاوی مربوط به الزام به تنظیم سند خودرو در صلاحیت دادگاه حقوقی قرار می‌گیرند و شورا در عمل نقشی ندارد.
ب) بر اساس صلاحیت محلی
مطابق مواد 11 و 13 قانون آیین دادرسی مدنی، محل طرح دعوا می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
-
دادگاه محل اقامت خوانده (فروشنده)
📍اصلی‌ترین معیار قانونی در تعیین صلاحیت محلی. -
دادگاه محل تنظیم قرارداد (محل انعقاد مبایعه‌نامه یا قولنامه خودرو)
📍 در صورتی قابل استناد است که محل انعقاد قرارداد مشخص باشد. -
دادگاه محل اجرای تعهد (یعنی دفترخانه‌ای که برای انتقال سند تعیین شده)
📍 اگر در قرارداد، دفترخانه خاصی برای حضور تعیین شده باشد، می‌توان دعوا را در حوزه آن دفترخانه طرح کرد.
مدارک لازم برای طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو
برای اینکه خریدار بتواند فروشنده را ملزم به حضور در دفتر اسناد رسمی و انتقال رسمی خودرو نماید، لازم است هنگام ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مدارک زیر را ارائه دهد:
📌 مدارک هویتی:
- اصل و تصویر کارت ملی و شناسنامه خریدار (خواهان)
- در صورت وجود وکیل: وکالتنامه رسمی و کارت ملی وکیل
📌 مدارک اثبات مالکیت:
- مبایعه‌نامه یا قولنامه عادی فروش خودرو (در صورت وجود)
- رسید پرداخت وجه (فیش بانکی یا دست‌نوشته)
- اظهارنامه ارسال‌شده به فروشنده برای دعوت به تنظیم سند رسمی
- شهادت شهود (در صورت شفاهی بودن قرارداد)
📌 مدارک خودرو:
- برگ سبز خودرو یا سند مالکیت انتظامی
- کارت خودرو
- کارت سوخت
- بیمه‌نامه شخص ثالث معتبر
- برگ مفاصا حساب عوارض شهرداری و مالیات نقل و انتقال
📌 سایر مدارک:
- رأی اثبات مالکیت (اگر معامله شفاهی یا بین چند واسطه انجام شده باشد)
- اظهارنامه ثبت‌شده به‌عنوان مقدمه طرح دعوا
- در صورت داشتن رأی دیوان عدالت اداری مبنی بر کفایت برگ سبز خودرو، می‌توان آن را نیز ضمیمه کرد
📝 نکته مهم:
اگر خودرو توسط چند نفر به صورت متوالی واگذار شده، برای طرح دعوا باید مدارک مربوط به مالکیت تمام واسطه‌های قبلی نیز ضمیمه گردد و همه آنها در ردیف خواندگان درج شوند، در غیر این صورت دادگاه ممکن است به استناد عدم احراز تسلسل مالکیت، دادخواست را رد کند.
الزام به تنظیم سند خودرو با قولنامه یا بدون قولنامه
در دعوای الزام به تنظیم سند رسمی خودرو، یکی از مهم‌ترین مباحث، داشتن یا نداشتن قولنامه (یا مبایعه‌نامه) است. در ادامه، این موضوع را در دو حالت بررسی می‌کنیم:
✅ ۱. الزام به تنظیم سند خودرو با قولنامه
اگر میان خریدار و فروشنده، یک قولنامه یا مبایعه‌نامه عادی کتبی تنظیم شده باشد:
🔹 شرایط طرح دعوا:
- در قولنامه ذکر شده باشد که فروشنده متعهد است در تاریخ معین سند رسمی را تنظیم کند؛
- خریدار ثمن (مبلغ معامله) را پرداخت کرده یا تعهد به پرداخت دارد؛
- فروشنده از حضور در دفترخانه برای انتقال سند رسمی امتناع می‌کند.
🔹 نتیجه:
دادگاه با احراز وجود قولنامه و ایفای تعهدات خریدار، حکم به الزام فروشنده به تنظیم سند رسمی خودرو صادر می‌کند.
⚠️ ۲. الزام به تنظیم سند خودرو بدون قولنامه
اگر معامله خودرو شفاهی یا فاقد سند کتبی بوده باشد:
🔹 راهکار حقوقی:
در این صورت، ابتدا باید دادخواست اثبات مالکیت مطرح شود. یعنی خریدار باید ثابت کند که خودرو را خریده و مالک آن است. این اثبات می‌تواند با شهادت شهود، رسید پرداخت پول، تصرف خریدار بر خودرو، بیمه‌نامه به نام وی، سابقه پرداخت جریمه رانندگی، سوخت‌گیری، پارکینگ یا استعلامات پلیس راهور انجام شود.
🔹 مراحل:
- مرحله اول: طرح دعوای اثبات مالکیت خودرو.
- مرحله دوم: پس از صدور حکم اثبات مالکیت، طرح دادخواست الزام فروشنده (یا صاحب پلاک) به تنظیم سند رسمی خودرو.
🔹 نکته:
اگر چند خریدار واسطه بین فروشنده اصلی و خریدار نهایی وجود داشته باشند، همه آنها باید به عنوان خوانده در دادخواست الزام به تنظیم سند قید شوند.
| حالت | امکان الزام به سند رسمی | اقدامات لازم |
|---|---|---|
| با قولنامه کتبی | ✔️ بله | طرح مستقیم دعوای الزام به تنظیم سند |
| بدون قولنامه / معامله شفاهی | ✔️ بله، به‌شرط اثبات مالکیت | ابتدا اثبات مالکیت، سپس الزام به تنظیم سند |
نمونه دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی خودرو
در این بخش، نمونه‌ای از دادخواست حقوقی الزام به تنظیم سند رسمی خودرو به صورت کامل و قابل استفاده در دفاتر خدمات قضایی آورده شده است:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … فرزند … به نشانی … در تاریخ … به موجب مبایعه‌نامه عادی پیوست، یک دستگاه خودرو سواری به شماره انتظامی … از نوع … مدل … به شماره شاسی … و شماره موتور … را از خوانده محترم آقای/خانم … فرزند … به نشانی … خریداری نمودم.
علی‌رغم انجام تعهدات قراردادی از جمله پرداخت کامل ثمن معامله توسط اینجانب و مراجعات مکرر برای حضور در دفترخانه، خوانده از تنظیم سند رسمی خودداری نموده و حاضر به همکاری در تعویض پلاک نیز نمی‌باشد.
نظر به اینکه به موجب مواد ۱۰، ۲۱۹ و ۲۲۰ قانون مدنی، طرفین قرارداد ملزم به ایفای تعهدات خود می‌باشند و به استناد رأی وحدت رویه دیوان عدالت اداری به شماره ۱۸۶۳ و ماده ۲۲ قانون حمل‌ونقل، برگ سبز خودرو نیز دال بر مالکیت است اما تنظیم سند رسمی در موارد اختلاف همچنان مستند قضایی دارد، لذا از آن مقام محترم قضایی تقاضای صدور حکم مبنی بر **الزام خوانده به تنظیم سند رسمی خودرو یادشده در یکی از دفاتر اسناد رسمی** و پرداخت کلیه خسارات دادرسی را دارم.
با تقدیم احترام
امضاء – تاریخ
📌نمونه رأی الزام به تنظیم سند رسمی خودرو
در خصوص دادخواست آقای علی رضایی به طرفیت آقای محمود کریمی به خواسته الزام به تنظیم سند رسمی یک دستگاه خودروی پژو پارس با شماره انتظامی …… موضوع مبایعه‌نامه عادی مورخ ۱۴۰۲/۰۶/۱۰، دادگاه با بررسی اوراق و مستندات پرونده از جمله مبایعه‌نامه مذکور، رسید پرداخت ثمن معامله، و عدم حضور خوانده در دفترخانه در تاریخ مقرر جهت تنظیم سند، نظر به اینکه مطابق ماده ۲۲۰ و ۲۲۱ قانون مدنی، متعاملین به اجرای مفاد عقد منعقده ملزم بوده و تخلف از آن مستوجب الزام به انجام تعهد می‌باشد، و با توجه به اینکه خوانده علی‌رغم دریافت کامل ثمن، از انتقال سند رسمی خودرو استنکاف نموده است، دادگاه دعوای خواهان را وارد تشخیص داده و مستنداً به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۲۲۱ قانون مدنی و ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی، حکم به الزام خوانده به حضور در یکی از دفاتر اسناد رسمی و انتقال سند رسمی خودروی موضوع دعوی به نام خواهان صادر و اعلام می‌دارد.
مدت زمان و هزینه الزام به تنظیم سند رسمی خودرو
در این بخش، به بررسی واقع‌بینانه مدت زمان دادرسی، هزینه‌های دادرسی و وکالت، و نکات مهم در دعاوی الزام به تنظیم سند رسمی خودرو می‌پردازیم:
⏳ مدت زمان رسیدگی به دعوای الزام به تنظیم سند خودرو
✅ به‌طور معمول، مراحل رسیدگی شامل:
- ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی
- تعیین وقت رسیدگی توسط دادگاه
- جلسات دادرسی (ممکن است به 1 الی 2 جلسه ختم شود)
- صدور رأی بدوی و مهلت تجدیدنظر (20 روز پس از ابلاغ)
⏱ مدت زمان تقریبی: 3 الی 6 ماه می باشد و ممکن است در صورت اعتراض یا ارجاع به کارشناس، زمان طولانی‌تر شود.
💰 هزینه‌های دعوای الزام به تنظیم سند خودرو
-
هزینه دادرسی (در زمان ثبت دادخواست):
- تا ۲۰ میلیون تومان: ۲.۵٪ مبلغ
- بیش از ۲۰ میلیون تومان: ۳.۵٪ مبلغ خواسته. برای محاسبه هزینه های دادرسی باید مبلغ خودرو را در محاسبه گر آنلاین هزینه های دادرسی ایران لگال وارد نمایید و در مراحل مختلف دادگاه نظیر بدوی، تجدید نظر و … هزینه دادرسی را مشاهده فرمایید. استفاده از این ابزار کاملا رایگان است.
-
حق‌الوکاله وکیل:
-
معمولاً ۵٪ تا ۱۰٪ ارزش خودرو یا توافقی (بر اساس تعرفه کانون وکلا). برای محاسبه آنلاین حق الوکاله وکیل در این مورد می توانید از ابزار حقوقی ایران لگال به صورت رایگان استفاده نمایید.
-
-
سایر هزینه‌ها:
-
هزینه اظهارنامه، کارشناسی (در صورت لزوم)، تمبر، کپی مدارک
-
سوالات متداول
در این بخش از مقاله سوالات متداول پیرامون الزام به تنظیم سند خودرو را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓من خودرویی خریدم و پولش را کامل پرداخت کردم و برای تنظیم سند شکایت کردم. اما در شهر من دادگاه تشکیل نمی‌شود و باید به بوشهر بروم که امکانش نیست. چه کار باید بکنم؟
✅ در صورتی که امکان حضور شخصی در دادگاه را ندارید، می‌توانید با اعطای وکالت به یک وکیل دادگستری، پیگیری پرونده را به او بسپارید. همچنین، تهیه و ارسال لایحه‌ای کامل و تخصصی با ذکر جزئیات، مستندات و خواسته‌ی شما، می‌تواند در روند رسیدگی دادگاه بسیار مؤثر باشد.
❓۸ ماه پیش خودرویی خریدم، پول را کامل دادم و قولنامه دستی هم بین ما تنظیم شده. ماشین و مدارکش را تحویل گرفتم ولی سند قطعی هنوز زده نشده و فروشنده همکاری نمی‌کند. چه اقدامی انجام دهم؟
✅ با در دست داشتن قولنامه، مدارک خودرو و مدارک پرداخت وجه، می‌توانید دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی خودرو را به دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده یا محل انعقاد قرارداد ارائه دهید. دادگاه با بررسی مستندات، فروشنده را ملزم به تنظیم سند رسمی خواهد کرد.
❓خودرویی از ایران‌خودرو خریده‌ام که سندش در رهن بود. الان سند آزاد شده ولی فروشنده می‌گوید تا مبلغ بیشتری پرداخت نکنم سند را نمی‌زند. چه کنم؟
✅ در چنین مواردی، می‌توانید با استناد به قرارداد و اثبات پرداخت ثمن، دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی و همچنین درخواست تعویض پلاک را مطرح کنید. اگر وجه مورد مطالبه در قرارداد پیش‌بینی نشده باشد، فروشنده حق امتناع ندارد.
❓ ۶ ماه پیش از طریق نمایشگاه، خودرویی خریدم که توسط وکیل فروشنده امضا شده بود. قرار بود سند تنظیم شود ولی بنگاه بهانه می‌آورد و کار را عقب می‌اندازد. چگونه سند را بگیرم؟
✅ شما باید دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی خودرو را علیه صاحب سند و در صورت داشتن وکالت معتبر، علیه نماینده قانونی او نیز اقامه کنید. دادگاه پس از بررسی مدارک، می‌تواند طرف مقابل را ملزم به تنظیم سند کند.
❓متوجه شدم شکایتی روی پلاک ماشین من وجود دارد. صاحب قبلی را پیدا کردم ولی حاضر به پس گرفتن شکایت نیست و می‌خواهد من را اذیت کند. چه اقدامی ممکن است؟
✅ در این حالت، می‌توانید با مراجعه به دادگاه، دادخواست الزام به رفع شکایت و فک پلاک را ارائه دهید. در کنار آن، ارسال اظهارنامه رسمی به مالک قبلی نیز توصیه می‌شود. اگر قصد دارید سریع‌تر اقدام شود، مشاوره با وکیل متخصص مفید خواهد بود.
❓در سال ۹۴ یک موتورسیکلت را قولنامه‌ای خریدم ولی فروشنده، صاحب سند نبود. الان می‌گوید برای تنظیم سند باید ۵ میلیون تومان بدهم. اگر شکایت الزام به تنظیم سند بکنم، موفق می‌شوم؟
✅ در چنین شرایطی باید دادخواست الزام به تنظیم سند رسمی را علیه فروشنده و صاحب اصلی سند (صاحب پلاک) ارائه دهید. البته در مورد اموال منقول، الزام به تنظیم سند رسمی الزامی نیست، اما با اثبات مالکیت، امکان موفقیت در دعوا وجود دارد. مدارک و نحوه انتقال می‌تواند در نتیجه پرونده بسیار مؤثر باشد.