در جریان رسیدگی به دعاوی حقوقی، صدور برخی قرارها می‌تواند روند دادرسی را به‌طور کامل متوقف کرده و باعث خروج پرونده از فرآیند رسیدگی شود. یکی از مهم‌ترین این قرارها، قرار ابطال دادخواست است که در مواردی خاص از سوی دادگاه صادر می‌شود و به‌موجب آن، دادخواست ارائه‌شده از سوی خواهان باطل شده و عملاً رسیدگی به آن متوقف می‌شود. اگرچه این قرار اعتبار «امر مختومه» ندارد و امکان طرح مجدد دعوا برای خواهان وجود دارد، اما قانون‌گذار امکان اعتراض به قرار ابطال دادخواست را نیز پیش‌بینی کرده است.
در این مقاله به‌طور کامل به بررسی مفهوم قرار ابطال دادخواست، موارد قانونی صدور آن، آثار حقوقی این تصمیم و مهم‌تر از همه روش‌های اعتراض به قرار ابطال دادخواست از جمله تجدیدنظر و فرجام‌خواهی می‌پردازیم. همچنین به سوالاتی مانند اینکه در چه مواردی این قرار صادر می‌شود؟ چگونه می‌توان به آن اعتراض کرد؟ و چه هزینه‌هایی دارد، پاسخ داده خواهد شد. در پایان نیز نمونه‌ای از لایحه اعتراض به قرار ابطال دادخواست برای راهنمایی عملی مخاطبان ارائه خواهد شد.
قرار ابطال دادخواست چیست و در چه شرایطی صادر می‌شود؟
در نظام حقوقی ایران، یکی از قرارهای مهمی که از سوی دادگاه‌ها صادر می‌شود، قرار ابطال دادخواست است. این قرار به معنای بی‌اعتبار شناختن و حذف دادخواست از جریان رسیدگی قضایی است؛ به‌گونه‌ای که ادامه دادرسی ممکن نبوده و پرونده مختومه می‌شود. صدور این قرار زمانی اتفاق می‌افتد که خواهان در انجام وظایف قانونی خود در چارچوب آیین دادرسی کوتاهی کرده باشد، به‌طوری‌که این اهمال مانع از ادامه بررسی ماهوی پرونده گردد.
به بیان دیگر، قرار ابطال دادخواست نه به‌خاطر بی‌اساس بودن دعوا بلکه به دلیل نقض تشریفات و الزامات قانونی از سوی خواهان صادر می‌شود. نکته حائز اهمیت آن است که برخلاف احکام ماهوی، این قرار اعتبار «امر مختومه» ندارد؛ به این معنا که خواهان می‌تواند همان دعوا را با همان شرایط قبلی مجدداً در دادگاه مطرح کند.
⚖️ چه زمانی دادگاه قرار ابطال صادر می کند؟
صدور این قرار مستند به موادی از قانون آیین دادرسی مدنی از جمله مواد ۹۵، ۹۶، ۱۰۷ و ۳۶۳ است. در این موارد، دادگاه برای ادامه رسیدگی نیاز به اقداماتی از سوی خواهان دارد و اگر خواهان از انجام این اقدامات خودداری کند یا اهمال ورزد، دادگاه اختیار دارد دادخواست را باطل اعلام کند. شرایطی مانند عدم حضور خواهان برای ارائه توضیح، عدم پرداخت دستمزد کارشناس، یا عدم ارائه اصل اسناد، از جمله شایع‌ترین مواردی هستند که باعث صدور این قرار می‌شوند.
اعتراض به قرار ابطال دادخواست
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که پس از صدور قرار ابطال دادخواست مطرح می‌شود، این است که آیا چنین قراری قابل اعتراض است؟ و اگر بله، چه مسیرهایی برای اعتراض به آن وجود دارد؟ خوشبختانه قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت به این موضوع پرداخته و دو راه اصلی برای اعتراض به قرار ابطال دادخواست در نظر گرفته است: تجدیدنظرخواهی و فرجام‌خواهی.
⚖️ شرایط امکان اعتراض
مطابق ماده ۳۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، اگر اصل دعوا قابلیت تجدیدنظر داشته باشد، قرارهایی که در جریان آن صادر شده‌اند از جمله قرار ابطال دادخواست نیز قابل تجدیدنظر خواهند بود. همچنین ماده ۳۶۷ این قانون امکان فرجام‌خواهی از برخی قرارها از جمله قرار ابطال دادخواست را نیز پیش‌بینی کرده است.
بنابراین اگر دادگاه بدوی قرار ابطال دادخواست را صادر کرده باشد، و دعوای اصلی قابلیت تجدیدنظر داشته باشد، خواهان می‌تواند در مهلت مقرر نسبت به این تصمیم اعتراض کند.
📌 مهلت قانونی اعتراض
- برای اشخاص مقیم ایران: ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار
- برای اشخاص مقیم خارج از کشور: ۲ ماه از تاریخ ابلاغ
این مهلت دقیقاً مشابه مهلت تجدیدنظرخواهی از آرای دادگاه‌هاست و اگر در این بازه زمانی اعتراض ثبت نشود، قرار قطعی خواهد شد و دیگر قابل‌اعتراض نیست.
✅ نکته مهم:
در متن قرار ابطال دادخواست، معمولاً اشاره می‌شود که این قرار قابل تجدیدنظر است یا خیر. بنابراین لازم است خواهان پیش از هر اقدامی متن قرار را دقیق مطالعه کرده و در صورت نیاز با وکیل مشورت نماید.
موارد قانونی صدور قرار ابطال دادخواست در قانون آیین دادرسی
قرار ابطال دادخواست زمانی از سوی دادگاه صادر می‌شود که خواهان در انجام وظایف قانونی خود قصور کند، به نحوی که ادامه رسیدگی به دعوا ممکن نباشد. قانون آیین دادرسی مدنی در چندین ماده، موارد مشخصی را که در صورت تحقق آن‌ها دادگاه می‌تواند این قرار را صادر کند، تعیین کرده است. در ادامه به مهم‌ترین این موارد می‌پردازیم:
📌 ۱. عدم حضور خواهان برای ارائه توضیح (ماده ۹۵)
در مواردی که دادگاه نیازمند توضیح از سوی خواهان است و وی با وجود احضار رسمی در جلسه رسیدگی حاضر نمی‌شود، در صورتی که اظهارات خوانده نیز برای صدور رأی کافی نباشد، دادگاه می‌تواند قرار ابطال دادخواست را صادر کند.
📌 ۲. عدم حضور هیچ‌کدام از طرفین دعوا (ماده ۹۵)
اگر با وجود دعوت قبلی دادگاه، نه خواهان و نه خوانده در جلسه دادرسی حضور نیابند و بدون توضیح آنان امکان صدور رأی وجود نداشته باشد، دادگاه دادخواست را ابطال خواهد کرد.
📌 ۳. عدم ارائه اصل اسناد از سوی خواهان (ماده ۹۶)
چنانچه خواهان در جلسه دادگاه حاضر نشود و اسناد عادی او از سوی خوانده مورد انکار یا تردید قرار گرفته باشد، و اصل اسناد نیز به دادگاه ارائه نشود، در صورت نبود دلایل دیگر، دادگاه دادخواست را باطل اعلام می‌کند.
📌 ۴. عدم تهیه وسایل اجرای قرار معاینه محل یا تحقیق محلی
در صورت صدور قرار معاینه محل یا تحقیق محلی از سوی دادگاه، متقاضی موظف است وسایل لازم را فراهم کند. عدم تهیه این وسایل موجب می‌شود که دادگاه قرار ابطال دادخواست صادر کند، زیرا ادامه رسیدگی ممکن نخواهد بود.
📌 ۵. عدم پرداخت دستمزد کارشناس
اگر دادگاه تشخیص دهد که رسیدگی به دعوا مستلزم نظر کارشناس است و خواهان هزینه کارشناسی را در مهلت مقرر پرداخت نکند، و دادگاه هم نتواند بدون نظر کارشناس رأی دهد، دادخواست خواهان ابطال خواهد شد.
شما می توانید از ابزار محاسبه آنلاین هزینه های کارشناسی ایران لگال به صورت رایگان برای محاسبه هزینه ها در موارد مختلف برای کارشناسی استفاده نمایید.
📌 ۶. استرداد دادخواست پیش از جلسه اول دادرسی (ماده ۱۰۷)
اگر خواهان تا پیش از تشکیل نخستین جلسه دادرسی دادخواست خود را پس بگیرد، دادگاه آن را ابطال می‌کند.
📌 ۷. استرداد دادخواست تجدیدنظر (ماده ۳۶۳)
در صورتی که تجدیدنظرخواه پس از تقدیم دادخواست و قبل از صدور رأی، آن را پس بگیرد، دادگاه تجدیدنظر قرار ابطال دادخواست تجدیدنظر را صادر می‌کند.
آثار حقوقی صدور قرار ابطال دادخواست برای خواهان و روند دادرسی
صدور قرار ابطال دادخواست از سوی دادگاه، اگرچه به معنای توقف رسیدگی به دعوای مطروحه است، اما تمام راه‌های حقوقی را بر خواهان نمی‌بندد. این قرار آثار خاصی برای طرفین دعوا – به‌ویژه خواهان – به دنبال دارد که آشنایی با آن‌ها برای جلوگیری از اشتباهات احتمالی در روند دادرسی بسیار ضروری است.
⚖️ ۱. خروج پرونده از جریان رسیدگی
مهم‌ترین اثر صدور قرار ابطال دادخواست، خارج شدن پرونده از چرخه رسیدگی دادگاه است. به عبارت ساده، پس از صدور این قرار، دادگاه دیگر صلاحیت ادامه بررسی دعوا را ندارد، مگر اینکه مجدداً دادخواست جدیدی از سوی خواهان ثبت شود.
⚖️ ۲. عدم اعتبار امر مختومه
برخلاف احکام قطعی و برخی قرارهای دیگر، قرار ابطال دادخواست اعتبار امر مختومه ندارد. یعنی صدور این قرار مانع از آن نمی‌شود که خواهان دوباره همان دعوا را با همان خواسته علیه همان خوانده مطرح کند. البته باید نواقص و عللی که منجر به ابطال دادخواست شده‌اند، در دادخواست جدید برطرف شده باشند.
⚖️ ۳. حفظ حق طرح مجدد دعوا
خواهان می‌تواند پس از رفع ایرادات، دادخواست جدیدی با همان محتوا ارائه دهد. این نکته در حقوق ایران بسیار مهم است؛ چرا که برخلاف قرار رد دعوا یا قرار عدم استماع، در اینجا فرصت اصلاح وجود دارد.
⚖️ ۴. تأثیر در هزینه دادرسی و زمان رسیدگی
ابطال دادخواست ممکن است موجب از دست رفتن هزینه‌های پرداخت‌شده و اتلاف وقت خواهان شود. هرچند در صورت طرح مجدد دعوا، برخی هزینه‌ها ممکن است از نو پرداخت شوند، مگر در شرایط خاصی که امکان بازیافت آن‌ها وجود داشته باشد.
⚖️ ۵. امکان اعتراض و تجدیدنظرخواهی
همان‌طور که در بخش قبلی اشاره شد، صدور این قرار در بسیاری از موارد قابل اعتراض است و می‌توان از طرق قانونی، مانند تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی، نسبت به آن اقدام کرد. این موضوع، یک فرصت حقوقی برای جلوگیری از بی‌اعتبار شدن ناحق دعوا به خواهان می‌دهد.
نحوه تجدیدنظر و فرجام‌خواهی از قرار ابطال دادخواست + هزینه
قرار ابطال دادخواست از جمله قرارهایی است که قابل اعتراض در مراجع بالاتر می‌باشد. قانون آیین دادرسی مدنی این امکان را فراهم کرده تا در صورت عدم رضایت از صدور این قرار، خواهان بتواند از دو طریق تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی، آن را به چالش بکشد. هر یک از این روش‌ها دارای شرایط و مراحل خاصی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
✅ تجدیدنظر از قرار ابطال دادخواست
مطابق ماده ۳۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که دعوای اصلی قابلیت تجدیدنظر داشته باشد، قرار ابطال دادخواست نیز قابل تجدیدنظر است. بنابراین:
- اگر قرار از سوی دادگاه بدوی صادر شده باشد؛
- و اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد؛
- خواهان می‌تواند ظرف ۲۰ روز (برای مقیمین ایران) یا دو ماه (برای مقیمین خارج) از تاریخ ابلاغ، دادخواست تجدیدنظر به دادگاه تجدیدنظر استان تقدیم کند.
در فرم قرار ابطال دادخواست، معمولاً قید می‌شود که آیا این قرار قابل تجدیدنظر است یا خیر، و مهلت آن نیز مشخص می‌شود.
✅ فرجام‌خواهی از قرار ابطال دادخواست
در برخی موارد خاص که دعوای اصلی یا قرار صادره مشمول فرجام‌خواهی باشد، امکان اعتراض به قرار ابطال دادخواست در دیوان عالی کشور نیز وجود دارد. ماده ۳۶۷ قانون آیین دادرسی مدنی موارد قابل فرجام را بیان کرده است. اگر قرار ابطال دادخواست در یکی از دعاوی مشمول فرجام صادر شده باشد، خواهان می‌تواند به دیوان عالی مراجعه و فرجام‌خواهی نماید.
⚖️ مدارک لازم برای اعتراض
برای هر دو روش بالا، ارائه مدارک زیر ضروری است:
- تصویر قرار ابطال دادخواست
- رسید پرداخت هزینه دادرسی تجدیدنظر یا فرجام
- دادخواست تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی (تنظیم‌شده مطابق قانون)
- اسناد و مدارکی که اعتراض خواهان را اثبات کند
💰 هزینه اعتراض به قرار ابطال دادخواست
مطابق تعرفه خدمات قضایی، هزینه تجدیدنظرخواهی و فرجام‌خواهی از قرار ابطال دادخواست بسته به نوع دعوا و مالی یا غیرمالی بودن آن متفاوت است. این هزینه در زمان تقدیم دادخواست تجدیدنظر یا فرجام باید پرداخت شود. نکات مهم در این‌باره:
شما می توانید از ابزار محاسبه آنلاین هزینه های دادرسی به صورت رایگان برای محاسبه هزینه ها در مراحل مختلف استفاده نمایید.
- در دعاوی مالی: هزینه دادرسی تجدیدنظر برابر با ۴.۵ درصد ارزش خواسته است.
- در دعاوی غیرمالی: هزینه ثابت دادرسی تعیین شده و بسته به بخشنامه‌های سالانه قوه قضاییه ممکن است تغییر کند.
- هزینه فرجام‌خواهی نیز در حدود هزینه تجدیدنظر بوده و بر اساس ارزش خواسته یا ماهیت دعوا تعیین می‌شود.
در صورت پذیرش اعتراض و نقض قرار، ممکن است هزینه پرداخت‌شده در قالب هزینه‌های دادرسی به نفع خواهان قابل استرداد باشد.
نمونه لایحه اعتراض به قرار ابطال دادخواست
در این قسمت نمونه لایحه اعتراض به قرار ابطال دادخواست را مشاهده می فرمایید. توجه داشته باشید که در صورت فرجام‌خواهی، متن باید متناسب با دیوان عالی کشور تنظیم و دادخواست فرجام‌خواهی نیز ضمیمه گردد.
به نام خدا
ریاست محترم شعبه تجدیدنظر
با احترام اینجانب … (نام و نام خانوادگی خواهان)، با استناد به دادنامه شماره ……… صادره از شعبه…… دادگاه حقوقی مجتمع قضایی عدالت تهران، که متضمن صدور قرار ابطال دادخواست اینجانب می‌باشد، در فرجه مقرر قانونی و با استناد به جهات قانونی زیر، اعتراض خود را نسبت به قرار مذکور اعلام می‌نمایم:الف) صدور قرار بدون توجه به دلایل و مستندات موجود در پرونده
دادگاه محترم بدوی بدون توجه به دلایلی که در ستون دلایل و منضمات دادخواست تقدیم شده ذکر گردیده، صرفاً به استناد عدم ارائه اصل سند استنادی (هبه‌نامه)، اقدام به صدور قرار ابطال دادخواست نموده است. این در حالی است که:
- طبق ماده ۲۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، قانون‌گذار حق «استمهال» برای ارائه اصل اسناد را به خواهان داده و دادگاه می‌بایست در صورت وجود عذر موجه نسبت به پذیرش تأخیر در ارائه اصل سند اقدام کند.
- اینجانب به علت عارضه جسمی و بیماری قادر به ارائه اصل سند در مهلت تعیین‌شده نبودم و موضوع را طی لایحه‌ای رسمی همراه با گواهی پزشکی به دادگاه اعلام نمودم.
- علیرغم اعلام این عذر موجه، دادگاه بدون توجه به مفاد لایحه و بدون صدور قرار استمهال، اقدام به صدور قرار ابطال دادخواست کرده است؛ در حالی که چنین تصمیمی مشمول شقوق “الف” و “هـ” ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی می‌باشد و در نتیجه، موجبات نقض آن فراهم است.
ب) بی‌توجهی به سایر ادله تقدیمی از جمله گواهی شهود
در دادخواست اولیه، صرفاً به هبه‌نامه استناد نشده بلکه شهادت شهود نیز به‌عنوان دلیل مستقل مطرح گردیده است. با وجود این، دادگاه محترم بدوی به هیچ‌وجه به ادله مذکور و تقاضای استماع گواهی گواهان توجه ننموده و بدین ترتیب از انجام تکلیف قانونی خود وفق مواد ۱۹۹، ۲۲۹ و ۲۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی تخلف نموده است.
- شهادت، مطابق قواعد فقهی و قانونی، دلیل قاطع دعوا تلقی می‌شود و از نظر اعتبار، مقدم بر نظریه کارشناس می‌باشد. نظریه کارشناسی فاقد ارزش حجیت شرعی مستقل بوده و صرفاً در حکم اماره قضایی است.
- دادگاه می‌بایست ابتدا با صدور قرار استماع شهادت شهود، نسبت به بررسی سایر دلایل اقدام می‌نمود، سپس در صورت ضرورت، به ارجاع امر به کارشناسی می‌پرداخت. در این پرونده، چنین فرآیندی رعایت نشده و قرار صادره مبتنی بر نقص در رسیدگی است.
درخواست:
با توجه به موارد فوق، صدور قرار ابطال دادخواست بدون بررسی کامل مستندات و دلایل موجود در پرونده، فاقد وجاهت قانونی بوده و قابل نقض است. لذا مستنداً به مواد ۳۴۸، ۲۲۰، ۱۹۹، ۲۲۹ و ۲۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مقام محترم درخواست می‌نمایم:
- نقض قرار تجدیدنظر خواسته صادره از دادگاه بدوی
- ارجاع پرونده به همان دادگاه جهت رسیدگی ماهوی با بررسی دلایل ارائه‌شده از جمله گواهی شهود
با احترام
نام و نام خانوادگی: …
شماره ملی: …
آدرس: …
تلفن تماس: …
تاریخ: …
امضاء
شما می توانید برای دریافت متن فوق بر روی نمونه لایحه اعتراض به قرار ابطال دادخواست کلیک نمایید.
سوالات متداول
شما در این قسمت سوالات متداول پیرامون قرار ابطال دادخواست و نحوه اعتراض به آن را که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ دادنامه مورد اعتراض نقض و قرار عدم استماع دعوی خواهان بدوی صادر و اعلام می‌گردد. رای صادره قطعی است.
✅ دادگاه تجدیدنظر تصمیم به عدم استماع دعوی گرفته است، که این تصمیم به ضرر خواهان صادر شده و قابلیت اعتراض ندارد، زیرا رأی قطعی تلقی می‌شود.
❓ حکم ابطال دادخواست خواهان به دلیل عدم حضور و عدم ارائه دلیل و مدرک برای ادعا صادر شده و پس از تجدیدنظر، بنده محکوم شده‌ام. آیا دادگاه تجدیدنظر صلاحیت رسیدگی داشت؟
✅ بله، دادگاه تجدیدنظر صلاحیت قانونی برای رسیدگی به اعتراض نسبت به قرار ابطال دادخواست را دارد، حتی در صورتی که خواهان نتواند دلایل کافی ارائه دهد.
❓ اگر دادخواست ایراد شکلی یا ماهیتی داشته باشد، آیا قرار ابطال دادخواست صادر می‌شود؟
✅ در صورت وجود نقص شکلی یا ماهیتی، ابتدا مدیر دفتر دادگاه اخطار رفع نقص صادر می‌کند. اگر در مهلت قانونی رفع نقص نشود، ممکن است قرار رد دادخواست صادر شود، نه ابطال.
❓ اگر دادگاه به دلیل عدم حضور خواهان در جلسه رسیدگی، قرار ابطال دادخواست صادر کند، آیا خوانده می‌تواند هزینه حق‌الوکاله وکیل را مطالبه کند؟
✅ خیر، در فرض صدور قرار ابطال دادخواست، خوانده حقی برای مطالبه حق‌الوکاله ندارد، زیرا دعوا وارد رسیدگی ماهوی نشده است.
❓ در دعوای ابطال اجرائیه ثبتی، به دلیل عدم تأدیه مازاد هزینه دادرسی در مهلت ۱۰ روز، قرار ابطال دادخواست توسط دفتر صادر شده است. آیا صرف پرداخت هزینه دادرسی باعث نقض قرار می‌شود؟
✅ صرف پرداخت هزینه دادرسی کافی نیست. لازم است در مهلت قانونی شکایت مناسب ارائه و اقدام حقوقی صحیح نیز انجام شود.