در روابط اجتماعی و اقتصادی امروز، افراد به دلایل مختلفی ممکن است اموال منقول خود را به دیگران بسپارند؛ از جمله امانت دادن، قرض، اجاره یا حتی روابط خانوادگی و دوستانه. با این حال، گاهی ممکن است فرد دریافت‌کننده از بازگرداندن مال خودداری کند و این موضوع موجب اختلاف و بروز دعوای حقوقی شود. در چنین شرایطی، مالک می‌تواند از طریق قانونی اقدام کرده و مال خود را با عنوان «دعوای استرداد مال منقول» مطالبه کند.

مال منقول، در مقابل مال غیرمنقول، مالی است که قابلیت جابجایی بدون آسیب را دارد، مانند خودرو، طلا، لوازم منزل و… . استرداد این دسته از اموال، تحت شرایط خاصی و با رعایت ضوابط قانونی امکان‌پذیر است و قانون برای آن روند مشخصی را تعیین کرده است.

در این مقاله قصد داریم ضمن تعریف دقیق استرداد مال منقول، به زمان مناسب برای طرح دعوا، مدارک لازم، رویه قانونی طرح دعوا، شرایط خاص در روابط زناشویی، صلاحیت دادگاه رسیدگی‌کننده و همچنین هزینه‌های مربوطه بپردازیم. در پایان نیز نمونه اظهارنامه و دادخواست این دعوا ارائه خواهد شد تا افراد در صورت نیاز بتوانند از آن استفاده کنند.

استرداد مال منقول چیست؟

استرداد مال منقول به معنای بازگرداندن مالی است که قابلیت جابه‌جایی دارد و به‌صورت موقت یا دائم در اختیار شخص دیگری قرار گرفته است، اما وی از بازگرداندن آن خودداری می‌کند. در قانون مدنی ایران، ماده ۱۹ به‌صراحت بیان می‌کند: «اشیائی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید منقول است.» این تعریف شامل اموالی مانند خودرو، طلا، لوازم منزل، گوشی تلفن همراه، لپ‌تاپ، و حتی اسناد قابل‌حمل می‌شود.

در بسیاری از موارد، مال منقول به واسطه روابط شخصی، کاری یا قراردادی در اختیار دیگری قرار می‌گیرد. اما چنانچه فرد دریافت‌کننده پس از مطالبه مال از سوی مالک، از بازگرداندن آن امتناع کند، این امتناع می‌تواند مبنای طرح دعوای حقوقی با عنوان «استرداد مال منقول» قرار گیرد. این دعوا در دسته دعاوی مالی قرار می‌گیرد و نیازمند ارائه مدارکی برای اثبات مالکیت و تصرف غیرقانونی است.

استرداد مال منقول می‌تواند در مواردی مانند خیانت در امانت، غصب، استفاده غیرمجاز یا حتی سوءتفاهم میان طرفین مطرح شود. نکته مهم در این دعوا، اثبات مالکیت مالک و اثبات عدم رضایت وی به ادامه تصرف از سوی خوانده است. حتی اگر مال ابتدا با رضایت در اختیار متصرف قرار گرفته باشد، اما اکنون با وجود مطالبه پس داده نشود، طرح دعوا امکان‌پذیر خواهد بود.

نحوه طرح دعوای استرداد مال منقول و مدارک مورد نیاز

برای طرح دعوای استرداد مال منقول، خواهان باید مراحل قانونی مشخصی را طی کرده و مدارک معینی را به دادگاه ارائه دهد تا بتواند ادعای خود را اثبات کند. در ادامه به‌صورت دقیق این فرآیند توضیح داده می‌شود:

✅ مراحل طرح دعوای استرداد مال منقول

1. ارسال اظهارنامه به متصرف
   نخستین گام در بسیاری از موارد، ارسال اظهارنامه رسمی به فرد متصرف است. در این اظهارنامه خواهان اعلام می‌کند که مالک مال است و خواستار بازگرداندن آن است. این اقدام نشان‌دهنده حسن نیت خواهان و درخواست رسمی بازپس‌گیری است.

2. تنظیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
   در صورتی که متصرف از بازگرداندن مال امتناع کند، خواهان باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست استرداد مال منقول را تنظیم و ثبت کند. در متن دادخواست باید به مالکیت خواهان، نحوه در اختیار قرار گرفتن مال توسط خوانده، و امتناع وی از استرداد اشاره شود.

3. ارجاع دادخواست به دادگاه صالح
   اگر بهای مال منقول تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان باشد، مرجع صالح رسیدگی، شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده خواهد بود. چنانچه ارزش مال بیش از این مبلغ باشد، دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده صلاحیت دارد.

4. تعیین وقت رسیدگی و برگزاری جلسه دادگاه
   پس از ثبت دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی، وقت رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می‌شود. در جلسه دادگاه، قاضی مدارک را بررسی کرده و در صورت نیاز، قرارهای کارشناسی یا استماع شهود صادر خواهد شد.

5. صدور رأی دادگاه
   پس از بررسی شواهد، در صورت اثبات ادعا، دادگاه حکم به استرداد مال یا پرداخت قیمت آن را صادر می‌کند. اگر مال عین معین بوده و موجود باشد، همان عین مسترد می‌شود؛ در غیر این صورت، خوانده مکلف به پرداخت بهای آن است.

✅ مدارک لازم برای اثبات دعوای استرداد مال منقول

برای اثبات مالکیت و تحقق تصرف غیرقانونی، ارائه مستندات زیر ضروری یا بسیار مؤثر است:

• سند رسمی یا عادی مالکیت مال (مانند فاکتور، قبض خرید، سند خودرو و غیره)
• قرارداد ودیعه یا امانت (در صورت وجود)
• اظهارنامه ارسال‌شده به خوانده
• شهادت شهود و مطلعین
• استشهادیه محلی یا تحقیقات محلی
• تصاویر یا اسناد مربوط به تحویل مال به خوانده
• کپی کارت ملی و شناسنامه خواهان برای احراز هویت

نکته مهم این است که اثبات مالکیت بر اموال منقول الزامی است و صرف ادعا بدون مستند قابل پذیرش در دادگاه نیست. بنابراین توصیه می‌شود پیش از هرگونه اقدام، مدارک لازم را به‌دقت گردآوری و تکمیل نمایید.

✅مرجع صالح و هزینه دادرسی دعوای استرداد مال منقول

در هر دعوای حقوقی، تعیین مرجع صالح برای رسیدگی و آگاهی از میزان هزینه‌های دادرسی از گام‌های مهم و ابتدایی محسوب می‌شود. در دعوای استرداد مال منقول نیز این موارد نقش کلیدی در موفقیت طرح دعوا دارند.

مرجع صالح بستگی به ارزش مالی مال منقول مورد مطالبه دارد. طبق قانون شوراهای حل اختلاف و قانون آیین دادرسی مدنی، مراجع زیر صلاحیت رسیدگی دارند:

• شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده: اگر بهای مال منقول کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، شورا صلاحیت رسیدگی دارد.
• دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده: اگر ارزش مال بیش از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، دعوا در دادگاه عمومی حقوقی مطرح می‌شود.
• دادگاه محل وقوع قرارداد یا محل اجرای تعهد (در صورتی که قرارداد مکتوب بین طرفین وجود داشته باشد): این محل نیز می‌تواند صلاحیت داشته باشد، به‌ویژه در دعاوی ناشی از عقود ودیعه، اجاره یا سایر عقود معین.

نکته: در پرونده‌هایی که مال از طریق جرم تحصیل شده، ممکن است مرجع کیفری نیز به صورت هم‌زمان ورود کند. در این موارد، جنبه حقوقی (استرداد مال) جداگانه و در دادگاه حقوقی مطرح می‌شود.

✅ هزینه دادرسی دعوای استرداد مال منقول

دعوی استرداد مال منقول از نوع دعاوی مالی محسوب می‌شود؛ بنابراین هزینه دادرسی آن بر اساس ارزش مال تعیین می‌گردد. بر اساس قوانین فعلی:

• در شورای حل اختلاف:
  هزینه دادرسی معادل ۲.۵ درصد ارزش مال مورد مطالبه است.
• در دادگاه عمومی حقوقی:
  هزینه دادرسی در این دادگاه معادل ۳.۵ درصد ارزش خواسته است.

این مبلغ باید به صورت الکترونیکی و هنگام ثبت دادخواست پرداخت شود. در صورتی که خواهان توانایی مالی پرداخت هزینه را نداشته باشد، می‌تواند تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح نماید.

برای محاسبه آنلاین هزینه های دادرسی می توانید از ابزار حقوقی ایران لگال به صورت رایگان استفاده نمایید تا بر اساس مبلغ در مراحل مختلف دادرسی، هزینه آن را محاسبه نمایید.

استرداد مال منقول از زوجه

استرداد مال منقول از زوجه یکی از موضوعات رایج در دعاوی خانوادگی پس از بروز اختلاف یا طلاق است. در بسیاری از روابط زوجین، اموال منقولی مانند طلا، اشیای قیمتی، وسایل شخصی، خودرو یا حتی مبالغ نقدی ممکن است از سوی یکی از زوجین به دیگری داده شود. اما پس از بروز اختلاف یا انحلال نکاح، مسئله بازگرداندن این اموال به مالک اصلی، به‌ویژه از طرف زوجه، مطرح می‌شود.

در این زمینه، توجه به نوع مال، نحوه انتقال، و قصد طرفین در زمان تحویل مال اهمیت اساسی دارد. اگر مثلاً مرد طلا یا وجه نقدی را در قالب هدیه یا هبه به زن داده باشد، تنها در صورتی می‌تواند آن را پس بگیرد که عین مال باقی مانده باشد و رجوع از هبه نیز قانوناً امکان‌پذیر باشد (مانند مواردی که زن ناسپاسی کرده یا رابطه زوجیت منحل شده و مال همچنان باقی است).

از طرف دیگر، ممکن است اموال مورد نظر نه به قصد هدیه، بلکه به‌عنوان امانت یا برای استفاده موقت در زندگی مشترک به زوجه داده شده باشد. در چنین مواردی، چنانچه زوجه از بازگرداندن آن‌ها امتناع کند، شوهر می‌تواند با دادخواست استرداد مال منقول، الزام زوجه به عودت مال را از دادگاه مطالبه کند.

در این نوع دعاوی، ارائه دلایل کافی مبنی بر مالکیت و تحویل مال به صورت موقت یا به امانت نقش تعیین‌کننده دارد. به‌ویژه در خصوص طلاها، فاکتور خرید، شهادت شهود یا حتی پیام‌های بین طرفین می‌تواند دال بر عدم انتقال مالکیت و صرفاً امانت بودن مال باشد. برای نمونه می توانید مطلب استرداد طلا از زوجه را مطالعه فرمایید که مربوط به طلا می باشد

نکته مهم دیگر این است که اگر زوجه ادعا کند اموال به عنوان مهریه یا هدیه دائمی دریافت شده، بار اثبات برعهده شوهر خواهد بود تا خلاف آن را ثابت کند. در صورتی که مرد بتواند اثبات کند که طلا یا سایر اموال به صورت موقت در اختیار زوجه قرار گرفته، امکان استرداد آن‌ها وجود دارد. در غیر این صورت، دادگاه ممکن است دعوا را رد کند.

نمونه دادخواست استرداد مال منقول

در ادامه، نمونه‌های کاربردی و ساده از دادخواست استرداد مال منقول را ارائه می‌دهیم که می‌توانند بر اساس شرایط هر پرونده شخصی‌سازی شوند:

 

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی / شورای محترم حل اختلاف

با سلام و احترام

اینجانب ……………….، فرزند …………، به شماره ملی ……………….، ساکن ……………….، بدین‌وسیله و با استناد به ماده 198 قانون آیین دادرسی مدنی و سایر مقررات مرتبط، این دادخواست را به منظور استرداد مال منقول تقدیم می‌دارم.

احتراماً به استحضار می‌رساند: یک فقره مال منقول به مشخصات ………………. (نوع، ویژگی‌ها و ارزش تقریبی مال منقول)، به موجب ………………. (مثلاً قرارداد امانت، قرض، استفاده موقت یا رابطه دوستانه) در تاریخ ………… به خوانده محترم، آقای/خانم ……………….، به نشانی ………………. تحویل داده شد.

علیرغم مراجعات مکرر حضوری و ارسال اظهارنامه رسمی به شماره ………… مورخ …………، متأسفانه ایشان از استرداد مال خودداری نموده و هیچ دلیل موجهی نیز در این خصوص ارائه نکرده‌اند. با توجه به اینکه تصرف فعلی خوانده فاقد مجوز قانونی بوده و مصداق تصرف عدوانی و یا عدم انجام تعهد است، لذا اینجانب جهت احقاق حق و جلوگیری از تضییع حقوق قانونی خود، تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر:

1. **الزام خوانده به استرداد عین مال منقول مذکور**
2. **و در صورت تلف یا عدم امکان استرداد عین، پرداخت بهای روز مال مذکور به نرخ کارشناسی**
3. **همچنین مطالبه خسارات دادرسی و حق‌الوکاله احتمالی**

را از آن مقام قضایی محترم دارم.

مشخصات خوانده:
– نام و نام خانوادگی: ……………….
– نام پدر: ……………….
– شماره ملی: ……………….
– نشانی: ……………….

دلایل و مستندات:
– فاکتور خرید یا رسید تحویل مال
– اظهارنامه ارسال‌شده به شماره ………… مورخ …………
– شهادت شهود (در صورت وجود)
– قرارداد یا سند عادی/رسمی مربوط به تحویل مال
– هرگونه مستند قابل ارائه به دادگاه در اثبات ادعا

با تقدیم احترام
نام و نام خانوادگی خواهان: ……………….
امضاء – تاریخ

برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه دادخواست استرداد مال منقول کلیک نمایید

 

سوالات متداول

در این قسمت سوالات متداول پیرامون استرداد اموال منقول را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:

❓نسبت به خواسته‌های تأمین خواسته و استرداد مال (منقول)، علت ارجاع پرونده به شعبه دیگر چیست؟
✅ در مواردی که یک پرونده دارای چند خواسته (مانند استرداد مال و تأمین خواسته) باشد یا به دلایل قضایی، تراکم پرونده یا صلاحیت شعبه، ممکن است دادگاه بدوی آن را به شعبه دیگری ارجاع دهد. این موضوع به معنای عدم صلاحیت شعبه اولیه برای رسیدگی یا تخصص بیشتر شعبه دیگر در موضوع پرونده است و در روند رسیدگی خللی ایجاد نمی‌کند.

❓اگر شوهر با شهادت دروغین مدعی شود که زن اموال غیرمنقول او را برده و چندین بار هم شکایت کرده که رد شده، ولی باز هم شکایت می‌کند، آیا قاضی ممکن است به این ادعای دروغ حکم بدهد؟
✅ طرح مکرر دعاوی رد شده و استفاده از شهود مختلف، می‌تواند به عنوان سوءاستفاده از حق تلقی شود. اگر زن بتواند بی‌پایه بودن شکایت‌ها و تضاد در اقوال شهود را ثابت کند، دادگاه این موارد را در نظر خواهد گرفت. همچنین در صورتی که مشخص شود شهادت شهود کذب بوده، موضوع می‌تواند واجد وصف کیفری (شهادت دروغ) باشد.

❓در خصوص استرداد مبلمان که به صورت امانتی به یکی از اقوام سپرده‌ شده ولی بازگردانده نمی‌شود، آیا می‌توان دادخواست استرداد مال منقول داد؟ و آیا دادگاه صالح، محل اقامت خوانده است؟
✅ بله، در این موارد می‌توان با استناد به رابطه امانی، دادخواست استرداد مال منقول طرح کرد. مالک باید مدارکی مانند فاکتور خرید یا شهادت شهود را ضمیمه دادخواست کند. مرجع صالح نیز معمولاً دادگاه عمومی حقوقی یا شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده است، به‌ویژه اگر ارزش مال کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد.

❓اگر پرونده استرداد مال منقول بدون اطلاع خواهان مختومه شده باشد، چه باید کرد؟
✅ اگر دلیل مختومه شدن، عدم پیگیری توسط محکوم‌له باشد، شما می‌توانید با مراجعه به شعبه اجرای احکام و ارائه درخواست ثبت مجدد، خواستار ادامه رسیدگی و یا تجدید روند اجرا شوید. همچنین بررسی سامانه ابلاغ (ثنا) و پرونده در کارتابل شخصی‌تان ضروری است تا علت دقیق مشخص گردد.

❓اگر زن مالک خودرویی باشد که همسرش آن را تصاحب کرده و دادگاه ادعای هبه را رد کرده ولی هنوز خودرو را تحویل نمی‌دهد، چه اقدامی باید کرد؟
✅ در این حالت، می‌توانید از طریق اجرای احکام مدنی پیگیر اجرای رأی قطعی دادگاه باشید. اگر محکوم‌ علیه از اجرای حکم خودداری کند، می‌توان درخواست اجرای حکم با جلب شخص یا توقیف اموال او را مطرح کرد. در موارد خاص، می‌توان از کلانتری یا نیروی انتظامی نیز برای تحویل فیزیکی خودرو استفاده کرد.

❓نحوه اجرای حکم استرداد مال منقول به چه صورت است؟ و اگر مالی در مرحله اجرای حکم وجود نداشته باشد، چه باید کرد؟
✅ اجرای حکم استرداد مال منقول معمولاً از طریق واحد اجرای احکام دادگاه انجام می‌شود. اگر مال مورد حکم مثلی (مانند سکه، طلاهای متداول) باشد، محکوم‌ علیه در هر صورت موظف به تحویل آن است. اما اگر مال قیمی و عین معین (مانند خودروی خاص یا مبل مشخص) باشد و تلف شده یا در دسترس نباشد، مطابق ماده ۴۶ قانون اجرای احکام مدنی، پرونده برای تعیین قیمت روز مال به کارشناسی رسمی دادگستری ارجاع می‌شود و مبلغ تعیین‌شده از محکوم‌علیه وصول خواهد شد. این مبلغ می‌تواند از محل دارایی‌های دیگر او، از طریق توقیف اموال یا حساب بانکی نیز تأمین شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.