در بسیاری از موارد، والدینی که هنوز مراحل طلاق را به صورت قانونی طی نکرده‌اند، به علت بروز اختلافات، جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند. در چنین شرایطی، نگهداری فرزند مشترک به یکی از والدین واگذار می‌شود و والد دیگر معمولاً صرفاً حق ملاقات دارد. با این حال، گاهی پیش می‌آید که یکی از والدین از استرداد طفل به والد دیگر امتناع می‌کند یا کودک را بدون اجازه نزد خود نگه می‌دارد. این وضعیت، علی‌رغم عدم صدور حکم طلاق، موجب بروز مشکلات حقوقی می‌شود که نیازمند دخالت قانونی است.
در چنین مواردی، والد دارای حق حضانت می‌تواند با طرح دعوای استرداد طفل، خواستار بازگرداندن فرزند به نزد خود شود. این مقاله به بررسی همه‌جانبه موضوع استرداد طفل قبل از طلاق می‌پردازد؛ از شرایط قانونی آن گرفته تا تفاوتش با حضانت، نحوه ثبت دادخواست، مجازات امتناع از تحویل کودک، و نمونه‌هایی برای آشنایی بیشتر مخاطبان با فرآیند قانونی مربوطه.
شرایط استرداد طفل قبل از طلاق
بر اساس قانون مدنی، حضانت فرزندان در طول زندگی مشترک، حق و تکلیف والدین است. با این حال، چنانچه زن و شوهر پیش از صدور حکم طلاق از یکدیگر جدا زندگی کنند و یکی از آن‌ها برخلاف توافق یا حکم قانونی، کودک را نزد خود نگه دارد یا پس از ملاقات از بازگرداندن وی امتناع کند، شرایط استرداد طفل قبل از طلاق فراهم می‌شود.
یکی از مهم‌ترین شرایط برای مطالبه طفل، وجود حکم دادگاه مبنی بر حضانت فرزند به یکی از والدین است. در چنین حالتی، اگر والد دیگر از تحویل کودک امتناع کند، مشمول عنوان امتناع از استرداد خواهد بود. این وضعیت ممکن است در سه حالت پیش بیاید:
- عدم بازگرداندن طفل پس از ملاقات: گاهی والد غیرحضانت‌دهنده، پس از ملاقات هفتگی یا دوره‌ای با کودک، از بازگرداندن او خودداری می‌کند.
- نگهداری کودک بدون داشتن حق حضانت: در مواقعی که پدر یا مادر بدون داشتن حکم یا توافق برای حضانت، کودک را نزد خود نگاه داشته باشد، امکان طرح دعوای استرداد فراهم می‌شود.
- سلب حضانت از یکی از والدین: چنانچه به موجب حکم دادگاه، حضانت از یکی از والدین سلب شده باشد ولی او همچنان از تحویل فرزند خودداری کند، باز هم والد دارای حق قانونی می‌تواند درخواست استرداد را مطرح نماید.
به طور کلی، هرگاه کودک به‌طور غیرقانونی از والد دارای حق حضانت گرفته شود یا تحویل داده نشود، طرف مقابل می‌تواند با طرح دعوی استرداد طفل، موضوع را از مسیر قانونی پیگیری نماید. این مسیر، در گام بعدی، با ثبت دادخواست حقوقی یا کیفری آغاز می‌شود که در بخش سوم به آن خواهیم پرداخت.
فرق استرداد طفل با حضانت
در دعاوی خانوادگی، به‌ویژه پیش از طلاق، ممکن است این پرسش پیش آید که استرداد طفل چه تفاوتی با حضانت دارد؟ در حالی که این دو اصطلاح به هم مرتبط‌اند، اما مفاهیم و کاربردهای حقوقی متفاوتی دارند و نباید به جای یکدیگر استفاده شوند.
تعریف حضانت
حضانت در قانون مدنی به معنای نگهداری، تربیت و مراقبت از فرزند است که بر اساس سن کودک میان والدین تقسیم می‌شود. مطابق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، حضانت فرزندان تا هفت‌سالگی با مادر و پس از آن تا سن بلوغ با پدر است؛ مگر اینکه دادگاه بر اساس مصلحت طفل تصمیم دیگری بگیرد.
مفهوم استرداد طفل
استرداد طفل مفهومی جدا از حق حضانت دارد. این واژه زمانی به کار می‌رود که والد یا شخصی که قانوناً حق حضانت ندارد، از بازگرداندن کودک به صاحب حق حضانت خودداری کرده یا پس از ملاقات، طفل را بازنگرداند. در چنین مواردی، والد دارای حضانت می‌تواند از دادگاه درخواست صدور حکم استرداد نماید.
تمایز کاربردی به‌طور خلاصه:
- حضانت: حقی مستمر برای نگهداری و تربیت کودک است که معمولاً در احکام طلاق یا در موارد اختلاف والدین تعیین می‌شود.
- استرداد طفل: ناظر به موردی است که یکی از والدین، بدون داشتن حق حضانت، از تحویل کودک خودداری کند و نیاز به بازگشت طفل از طریق مراجع قضایی باشد.
بنابراین، دعوای استرداد طفل زمانی مطرح می‌شود که حق حضانت مشخص شده، اما شخصی که طفل نزد اوست، از اجرای این حق سرباز زده است. در نتیجه، استرداد، اجرای عملی حق حضانت محسوب می‌شود.
مجازات امتناع از استرداد طفل
امتناع از استرداد طفل، بر اساس قوانین ایران، نه تنها تخلف مدنی بلکه یک جرم کیفری نیز محسوب می‌شود و برای آن مجازات قانونی مشخصی در نظر گرفته شده است. این امر زمانی مطرح می‌شود که یکی از والدین یا افراد ثالث، از بازگرداندن فرزند به دارنده‌ی قانونی حضانت، خودداری کرده و موجب نقض حقوق حضانتی طرف مقابل شود.
مطابق ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات):
«هرگاه کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است، در هنگام مطالبه‌ی اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، امتناع نماید، به مجازات حبس از ۴۵ روز تا ۳ ماه یا به جزای نقدی از ۱۵ تا ۳۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
علاوه بر این، ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده نیز پیش‌بینی کرده است:
«چنانچه شخصی از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت، نگهداری یا ملاقات طفل خودداری کرده یا مانع اجرای آن شود، به تقاضای ذی‌نفع و به دستور دادگاه صادرکننده حکم، تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود. در صورت تکرار، دادگاه می‌تواند تصمیم مقتضی در خصوص حضانت اتخاذ کند.»
همچنین ماده ۵۴ همین قانون بیان می‌دارد که:
«در صورتی که مسئول حضانت، مانع ملاقات کودک شود یا از اجرای حکم خودداری کند، در مرتبه نخست به جزای نقدی درجه هشت (تا ۱۰ میلیون ریال) و در صورت تکرار، به حداکثر همان مجازات محکوم خواهد شد.»
نکات مهم درباره مجازات عدم استرداد طفل:
- برای اعمال این مجازات، لزومی به وقوع طلاق نیست؛ حتی قبل از طلاق نیز در صورت وجود حکم قانونی، امتناع از تحویل طفل جرم محسوب می‌شود.
- در صورتی که امتناع‌کننده یکی از والدین باشد، باز هم مشمول همان مجازات قانونی خواهد شد.
- شکایت کیفری باید از طریق ثبت شکوائیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ارجاع به دادسرای صالح، صورت گیرد.
این مجازات‌ها در کنار دادخواست مدنی برای استرداد طفل، ابزاری قانونی در اختیار والد یا ولی قانونی کودک قرار می‌دهند تا بتواند از حق قانونی خود برای نگهداری فرزند دفاع کند.
دادخواست استرداد طفل قبل از طلاق
برای پیگیری قانونی و بازگرداندن فرزند به والد واجد حق حضانت، باید از طریق دادگاه خانواده اقدام به ثبت دادخواست استرداد طفل نمود. این دادخواست معمولاً در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تنظیم و به دادگاه صالح ارسال می‌شود.
مراحل ثبت دادخواست
- تهیه مدارک لازم: شامل شناسنامه و کارت ملی خواهان، سند ازدواج یا طلاق، حکم حضانت صادره از دادگاه (در صورت وجود)، و هر گونه مدرکی دال بر عدم تحویل کودک توسط طرف مقابل.
- ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: خواهان با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات، دادخواست خود را ثبت و هزینه دادرسی را پرداخت می‌کند.
- ارجاع دادخواست به دادگاه خانواده: پس از ثبت، دادخواست به شعبه مربوطه ارجاع داده می‌شود و زمان رسیدگی تعیین می‌گردد.
- بررسی در جلسه رسیدگی: قاضی، با توجه به مدارک ارائه‌شده و دفاعیات طرفین، در خصوص استرداد طفل تصمیم‌گیری می‌کند.
نمونه متن دادخواست استرداد طفل
در این قسمت نمونه متن دادخواست استرداد طفل را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم دادگاه خانواده …
با سلام و احترام؛
اینجانب ……………..، فرزند ……………….، به شماره ملی …………………….، به استحضار می‌رساند:
با توجه به اینکه در حال حاضر از همسرم، آقای ……………..، جدا از یکدیگر زندگی می‌کنیم و هنوز طلاقی واقع نشده است، لیکن به موجب حکم موقت صادره/مستند به قانون، حضانت فرزند مشترکمان به اینجانب واگذار شده است.
با این حال، همسرم از تاریخ …………..، بدون داشتن حق قانونی، از استرداد فرزند مشترکمان به اینجانب خودداری نموده و علی‌رغم درخواست‌های مکرر، از تحویل وی امتناع کرده است.
با عنایت به اینکه ادامه این وضعیت، موجب تضییع حقوق قانونی اینجانب و آسیب به فرزند خردسال شده است، مستنداً به ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی، ماده ۴۰ و ۵۴ قانون حمایت خانواده و ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی، تقاضای صدور حکم استرداد طفل به همراه کلیه خسارات دادرسی و حق‌الوکاله وکیل را از آن مقام محترم دارم.
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه متن دادخواست استرداد طفل کلیک نمایید.
سوالات متداول
در ادامه سوالات متداول پیرامون استرداد طفل پیش از طلاق را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓اگر حضانت بچه با من باشد ولی مادرش او را ربوده و از استرداد خودداری کند و در خانه پدرش نگهداری کند، آیا می‌توان برای گرفتن طفل شبانه حکم گرفت؟
✅ خیر، به طور کلی امکان صدور حکم شبانه برای استرداد طفل وجود ندارد. باید از مسیر قانونی اقدام کرده و به دادگاه مراجعه کنید تا ترتیبات لازم برای بازگرداندن کودک اتخاذ شود.
❓چهار سال پیش دختری که از رابطه نامشروع باردار شده بود، قصد داشت کودک را رها کند و من او را گرفتم. اکنون که کودک چهار ساله است، مادرش ازدواج کرده و او را می‌خواهد. من باید چه کار کنم؟
✅ در چنین مواردی، تصمیم‌گیری نهایی با دادگاه و بر اساس مصلحت کودک خواهد بود. اگر از ابتدا سرپرستی کودک به شما سپرده شده، ممکن است بتوانید از این موضوع در دادگاه استفاده کنید. مشورت با یک وکیل برای بررسی شرایط خاص این پرونده می‌تواند کمک‌کننده باشد.
❓حضانت با مادر است ولی پدر دختر ۵ ساله را برده و برنمی‌گرداند. قاضی حکم استرداد داده اما پدر هنوز کودک را پس نمی‌دهد. سریع‌ترین راه برای بازگرداندن کودک چیست؟
✅ در چنین مواردی باید به صورت قانونی شکایت کنید و پیگیر اجرای حکم استرداد شوید. در صورت عدم همکاری پدر، می‌توانید از دادگاه تقاضای حکم جلب کنید تا کودک به مادر بازگردانده شود.
❓من پدر یک کودک سه ساله هستم و به علت اعتیاد مادر، اورژانس اجتماعی فرزندم را به شیرخوارگاه برده است. من اعتیادی ندارم. چگونه می‌توانم فرزندم را از شیرخوارگاه بگیرم؟
✅ برای بازگرداندن فرزندتان، می‌توانید از طریق دادگاه اقدام کنید و مدارکی مبنی بر عدم اعتیاد و صلاحیت خود برای نگهداری از کودک ارائه دهید. دادگاه بر اساس شرایط و صلاحیت شما درباره حضانت تصمیم‌گیری خواهد کرد.
❓حضانت پسر هفت ساله با من است ولی مادرش او را پس از ملاقات تحویل نداده و از مدرسه نیز عقب افتاده است. چه کنم که زودتر فرزندم را برگردانم؟
✅ در این شرایط، شما باید تقاضای استرداد کودک را از دادگاه انجام دهید. با ارائه مدارک و شواهدی مبنی بر عدم تحویل کودک توسط مادر، می‌توانید پیگیر بازگرداندن فرزندتان باشید.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.