ازدواج مجدد مرد متاهل در ایران، موضوعی است که هم در فقه اسلامی و هم در قوانین مدنی به آن پرداخته شده است. برخلاف تصور عمومی، امکان ازدواج مجدد مرد، بدون قید و شرط نبوده و تحت شرایط و ضوابط خاصی مجاز شمرده شده است. در واقع قانونگذار برای حمایت از حقوق همسر اول و نیز حفظ عدالت در خانواده، محدودیت‌هایی برای ازدواج مجدد مردان متاهل وضع کرده است.
ازدواج دوم یا سوم مردان می‌تواند هم با رضایت همسر اول صورت گیرد و هم در شرایط خاصی بدون رضایت او، اما این امر بدون رعایت مقررات قانونی، می‌تواند مرد را با پیامدهای کیفری جدی مانند مجازات نقدی یا حبس مواجه سازد. از سوی دیگر، نحوه ثبت این ازدواج در دفاتر رسمی و شناسنامه، مدارک لازم، اثر ازدواج مجدد بر حقوق مالی همسر اول و شرایط اثبات دلایل ازدواج دوم، موضوعات مهم و پرچالش دیگری هستند که نیاز به دقت فراوان دارند.
در این مقاله، قصد داریم با بررسی کامل شرایط ازدواج مجدد مردان، مدارک و تشریفات لازم، آثار قانونی آن، نحوه ثبت ازدواج دوم و همچنین بررسی آرای وحدت رویه مرتبط، دید روشنی نسبت به این موضوع فراهم کنیم. اگر شما نیز قصد آگاهی از قواعد حقوقی ازدواج دوم یا دغدغه‌هایی در این زمینه دارید، تا پایان همراه ما باشید.
شرایط ازدواج مجدد مرد در قانون جدید
با وجود اینکه در فقه اسلامی به مرد اجازه داده شده است تا همزمان چهار همسر دائم اختیار کند، اما قانونگذار ایران به منظور حفظ نهاد خانواده و جلوگیری از بی‌عدالتی‌ها، ازدواج مجدد مرد را مشروط به رعایت شرایط خاصی کرده است.
طبق ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳، مرد نمی‌تواند بدون دلیل موجه و بدون اخذ اجازه دادگاه با وجود همسر اول، همسر دوم اختیار کند. شرایطی که قانون برای ازدواج مجدد مرد در نظر گرفته، به شرح زیر است:
- رضایت همسر اول
- عدم قدرت همسر اول به ایفای وظایف زناشویی
- عدم تمکین زن از شوهر
- ابتلای زن به جنون یا امراض صعب‌العلاج
- محکومیت زن به حبس بیش از شش ماه
- ابتلای زن به هرگونه اعتیاد مضر
- ترک زندگی خانوادگی از سوی زن
- عقیم بودن زن
- غایب مفقودالاثر شدن زن
بر این اساس، اگر مرد یکی از این شرایط را اثبات کند، می‌تواند از دادگاه خانواده مجوز ازدواج مجدد دریافت کند.
نکته مهم این است که با تصویب قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۱، اگرچه قواعد جدیدی در حوزه خانواده تدوین شده، اما مقررات ماده ۱۶ قانون سال ۱۳۵۳ همچنان معتبر است و شرایط ازدواج مجدد طبق همین ماده اجرا می‌شود.
همچنین، در قوانین جدید بر ضرورت اثبات تمکن مالی مرد و رعایت عدالت میان همسران تأکید شده است. دادگاه موظف است با بررسی دقیق وضعیت مالی مرد و توانایی وی در برقراری عدالت، تصمیم‌گیری کند. در غیر این صورت، اجازه ازدواج دوم صادر نخواهد شد.
در چه مواردی مرد قانونی اجازه ازدواج مجدد خواهد یافت؟
یکی از شرایط مهمی که قانونگذار برای اجازه ازدواج مجدد مرد متاهل در نظر گرفته، بحث ناشزه بودن زن است. در اصطلاح حقوقی، «ناشزه» به زنی گفته می‌شود که از انجام وظایف زناشویی خودداری کرده یا از اطاعت مشروع شوهر در امور خانوادگی سرباز می‌زند. تمکین، که به دو بخش تمکین عام (مانند زندگی مشترک، حضور در منزل شوهر و حسن معاشرت) و تمکین خاص (رابطه زناشویی) تقسیم می‌شود، اصلی‌ترین تکلیف زن در برابر شوهر است.
بر اساس ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی، با وقوع نکاح، حقوق و تکالیف متقابل برای زوجین ایجاد می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تمکین زن از مرد است. اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین عام یا خاص خودداری کند، از منظر قانون «ناشزه» تلقی می‌شود.
در چنین حالتی و با اثبات عدم تمکین زن در دادگاه، مرد می‌تواند به استناد ماده ۱۶ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۵۳، درخواست اجازه ازدواج مجدد کند. در واقع، قانونگذار ناشزه بودن زن را یکی از دلایل موجه برای تجویز ازدواج دوم توسط دادگاه دانسته است.
بنابراین، مرد در صورت داشتن دلایلی چون ترک منزل توسط زن، عدم برقراری رابطه زناشویی یا نافرمانی آشکار در برابر دستورات قانونی شوهر، می‌تواند با ارائه دادخواست، اجازه دادگاه برای ازدواج مجدد را کسب کند. البته این اجازه مشروط به احراز توانایی مالی مرد برای اداره همزمان دو زندگی و رعایت عدالت میان همسران است.
مدارک لازم برای ازدواج دوم مرد
در صورتی که مرد متأهل قصد ازدواج مجدد داشته باشد و موفق به اخذ مجوز از دادگاه شده باشد، برای ثبت رسمی ازدواج دوم خود باید مدارک خاصی را به دفترخانه ازدواج ارائه کند. این مدارک به شرح زیر است:
- اجازه ازدواج مجدد از دادگاه خانواده
مرد باید حکم یا مجوز صادره از دادگاه مبنی بر تجویز ازدواج دوم را به دفتر ثبت ازدواج ارائه دهد. در صورت فوت یا طلاق همسر اول، ارائه گواهی فوت یا طلاق‌نامه کافی است. - اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجین
مدارک هویتی هر دو نفر باید در زمان ثبت ازدواج ارائه شود. - جواب آزمایش‌های قبل از ازدواج
بر اساس مقررات بهداشت و سلامت عمومی، ارائه برگه جواب آزمایش‌های پزشکی شامل تست اعتیاد، آزمایش بیماری‌های مقاربتی و آزمایش خون الزامی است. - عکس ۳ در ۴ زوجین
عکس‌های جدید برای تکمیل پرونده و درج در سند ازدواج نیاز است. - اجازه ولی یا دادگاه برای دختر باکره (در صورت لزوم)
در صورتی که همسر دوم دوشیزه باشد، ارائه اجازه‌نامه کتبی پدر یا جد پدری یا در صورت عدم وجود، حکم دادگاه الزامی است. - سایر مدارک حسب مورد
مثل گواهی تجرد در موارد خاص یا مدارک پزشکی در صورت وجود شرایط ویژه مثل بیماری‌های خاص.
نکته مهم:
عدم ارائه مجوز ازدواج مجدد در زمان ثبت ازدواج می‌تواند سردفتر ازدواج را با مسئولیت کیفری مواجه کند و مرد نیز به مجازات تعیین‌شده در قانون محکوم خواهد شد.
ازدواج مجدد مرد متاهل بدون اجازه همسر چه حکمی دارد؟
در قانون حمایت از خانواده، اصل بر این است که مرد متاهل بدون وجود شرایط قانونی و اخذ مجوز دادگاه، حق ازدواج مجدد را ندارد. حال اگر مردی بدون اجازه دادگاه و رضایت همسر اول اقدام به ازدواج مجدد کند، پیامدهای قانونی قابل توجهی برای او در پی خواهد داشت. شما می توانید اطلاعات کامل در مورد عواقب ازدواج دوم بدون اجازه همسر اول را در مطلب مربوط به آن دنبال نمایید.
حکم قانونی ازدواج دوم بدون اجازه همسر اول به شرح زیر است:
- مجازات کیفری برای مرد:
مطابق ماده ۱۷ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۵۳، در صورتی که مرد بدون اخذ اجازه دادگاه اقدام به ازدواج مجدد کند، به حبس جنحه‌ای از شش ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. این مجازات حتی در صورتی که ازدواج دوم به صورت رسمی ثبت نشده باشد نیز قابل اعمال است. - مجازات عاقد و سردفتر:
اگر عاقد یا سردفتر ازدواج بدون رویت مجوز دادگاه اقدام به ثبت ازدواج دوم کند، مشمول مجازات حبس یا محرومیت از اشتغال به شغل سردفتری خواهد شد. - توقیف یا ابطال مجوز دفترخانه:
دفترخانه‌ای که بدون رعایت الزامات قانونی اقدام به ثبت ازدواج دوم کند، ممکن است از ادامه فعالیت منع شود یا مجوز آن ابطال گردد. - توقیف تعقیب کیفری در صورت گذشت همسر اول:
اگر همسر اول رضایت خود را پس از ازدواج دوم اعلام کند یا از شکایت خود صرف‌نظر نماید، تعقیب کیفری مرد متوقف خواهد شد و مجازات اعمال نخواهد گردید.
حتی اگر ازدواج دوم بدون اجازه صورت گیرد، از نظر حقوقی عقد ازدواج صحیح و معتبر است. اما مرد همچنان باید تبعات کیفری ناشی از عدم رعایت مقررات قانونی را تحمل کند.
ثبت ازدواج دوم بدون رضایت همسر اول
یکی از مسائلی که در ازدواج مجدد مردان مطرح می‌شود، لزوم ثبت ازدواج دوم در دفاتر رسمی است. بر اساس قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱، ثبت ازدواج دائم، طلاق و فسخ نکاح الزامی است؛ و عدم ثبت این وقایع، تخلف محسوب می‌شود و برای متخلفان مجازات تعیین شده است.
-
لزوم اخذ اجازه دادگاه:
اگر مرد متاهل بخواهد همسر دوم اختیار کند، باید ابتدا یا رضایت همسر اول را جلب کند یا دلایلی مانند عدم تمکین، بیماری صعب‌العلاج همسر یا سایر موارد مندرج در ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده را به دادگاه ارائه داده و مجوز ازدواج مجدد دریافت کند. -
مجازات ثبت بدون مجوز:
اگر مرد بدون اخذ اجازه دادگاه و بدون رضایت همسر اول اقدام به ثبت ازدواج دوم کند، به موجب ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده، به جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم خواهد شد. -
مسئولیت عاقد و دفترخانه:
عاقد یا سردفتر ازدواج نیز در صورت ثبت ازدواج دوم بدون ارائه مجوز دادگاه، مسئول شناخته شده و ممکن است به مجازات محرومیت از اشتغال به شغل سردفتری محکوم شود. -
ثبت ازدواج موقت:
نکته قابل توجه این است که ثبت ازدواج موقت الزامی نیست، مگر در سه حالت:
۱. توافق طرفین بر ثبت ازدواج موقت
۲. باردار شدن زوجه
۳. شرط ضمن عقد مبنی بر ثبت ازدواج -
لزوم ثبت ازدواج دائم:
در هر صورت، ازدواج دوم به صورت دائم، چه با رضایت همسر اول و چه بدون آن، حتما باید در دفاتر رسمی ازدواج ثبت شود.
تکلیف مهریه بعد از ازدواج مجدد مرد
یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که پس از ازدواج مجدد مرد مطرح می‌شود، وضعیت مهریه همسر اول و دوم است. بسیاری تصور می‌کنند که ازدواج مجدد می‌تواند بر پرداخت مهریه تاثیر بگذارد؛ در حالی که از نظر قانونی این‌گونه نیست.
مهریه همسر اول: ازدواج مجدد مرد هیچ تأثیری بر حق مهریه همسر اول ندارد و همسر اول می‌تواند هر زمان که بخواهد، مهریه خود را مطالبه کند. حتی اگر مرد اجازه ازدواج دوم را از دادگاه گرفته باشد یا بدون اجازه اقدام کرده باشد، باز هم مکلف به پرداخت کامل مهریه همسر اول است. اگر زن برای طلاق اقدام کند، مهریه از حقوق مسلم او محسوب می‌شود و در روند دادرسی باید تعیین تکلیف شود.
مهریه همسر دوم:مرد موظف است مهریه همسر دوم را نیز طبق مفاد عقدنامه بپردازد. در نکاح موقت، تعیین مهر الزامی است و بدون مهریه عقد باطل است (ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی). در صورت عدم توانایی مالی مرد:
- مرد می‌تواند با ارائه دادخواست «اعسار از پرداخت مهریه» به دادگاه ثابت کند که توانایی مالی فوری ندارد.
- در این صورت دادگاه می‌تواند برای پرداخت مهریه تقسیط تعیین کند یا با شرایط خاص دیگری، رای صادر نماید.
در صورت بخشش مهریه:اگر همسر اول یا دوم در قبال طلاق یا مصالحه‌ای خاص، بخشی یا کل مهریه را ببخشد، این موضوع باید به صورت مکتوب و رسمی در دفتر اسناد رسمی یا دادگاه ثبت شود.
سوالات متداول:
در این بخش سوالات متداول پیرامون ازدواج مجدد یا ازدواج دوم مرد متاهل را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:
❓ مردی که متأهل و قصد ازدواج مجدد دارد، با موافقت همسر فعلی چگونه می‌تواند مراحل قانونی را طی کند؟
✅ اگر همسر شما با ازدواج مجدد موافق باشد، باید در دفترخانه ازدواج حضور یافته و ذیل عقدنامه ازدواج دوم را امضا کند. همچنین امکان دارد زوجه با تنظیم وکالتنامه رسمی، اجازه انجام ازدواج مجدد را به زوج بدهد تا بدون حضور او بتواند ازدواج را ثبت کند.
❓ آیا مردی با وجود داشتن دو فرزند و تمایل به داشتن فرزندان بیشتر می‌تواند به دلیل بیماری همسر فعلی‌اش درخواست ازدواج مجدد کند؟
✅ بله، مرد می‌تواند با استناد به بیماری همسر و در راستای داشتن فرزندان بیشتر، درخواست ازدواج مجدد را از دادگاه مطرح کند و در صورت احراز شرایط، اجازه ازدواج دریافت کند.
❓ همسرم نشوز کرده و من درخواست ازدواج مجدد دارم، اما او می‌خواهد به زندگی بازگردد و من قبول نمی‌کنم. چگونه می‌توانم اجازه ازدواج مجدد را از قاضی بگیرم؟
✅ در چنین شرایطی می‌توانید با ارائه دادخواست تجویز ازدواج مجدد و اثبات نشوز همسر در دادگاه، درخواست اجازه ازدواج دوم نمایید. پس از رسیدگی قضایی و در صورت صدور رای مثبت، می‌توانید ازدواج مجدد را قانونی و رسمی ثبت کنید.
❓ آیا مردی که همسرش نمی‌تواند فرزند بیاورد، می‌تواند بدون طلاق یا اجازه همسرش، مجدداً ازدواج کند؟
✅ خیر، بدون رضایت همسر اول یا بدون اخذ مجوز رسمی از دادگاه خانواده، مرد نمی‌تواند اقدام به ازدواج مجدد کند. صرف ناتوانی همسر در بارداری برای ازدواج مجدد کافی نیست، مگر با طی تشریفات قانونی.
❓ اگر مرد تمام حقوق زن را پرداخت کند و زن تمکین نکند، آیا مرد می‌تواند با حکم قاضی ازدواج مجدد کند و زن نتواند از طریق عسر و حرج طلاق بگیرد؟
✅ این موضوع دارای ابعاد حقوقی پیچیده‌ای است و نیاز به بررسی دقیق‌تر و ارائه مستندات دارد. به طور کلی اگر نشوز زن اثبات شود و مرد حقوق قانونی زن را ایفا کرده باشد، دادگاه ممکن است مجوز ازدواج مجدد بدهد، اما زن همچنان می‌تواند با استناد به عسر و حرج، درخواست طلاق کند که بسته به شرایط، تصمیم دادگاه متفاوت خواهد بود.
❓ متاهلم و به ازدواج مجدد تمایل دارم. آیا شرایط قانونی برای این کار وجود دارد؟
✅ بله، طبق ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده، ازدواج مجدد مرد تنها در صورت وجود دلایلی نظیر رضایت همسر اول، عدم تمکین زن، ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج، ترک زندگی خانوادگی یا سایر شرایط خاص امکان‌پذیر است. برای این کار باید با ارائه دلایل به دادگاه خانواده مراجعه کرده و اجازه لازم را اخذ کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با مشاوران حقوقی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.