یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در نظام حقوقی ایران، «اجرت‌المثل ایام زوجیت» است؛ مفهومی که به زن این امکان را می‌دهد تا بابت کارهایی که در دوران زندگی مشترک و بدون هیچ الزام شرعی یا قانونی انجام داده، از شوهر خود مزد مطالبه کند. این حق به‌ویژه در زمان طلاق یا حتی بعد از فوت یکی از زوجین می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین مالی زن داشته باشد. کارهایی مانند آشپزی، نظافت، نگهداری از فرزندان و سایر امور خانه‌داری که عرفاً بر عهده زن گذاشته شده ولی قانوناً وظیفه او نیست، مبنای این مطالبه محسوب می‌شوند.
در این مقاله با زبانی ساده و کاربردی، تمام ابعاد اجرت‌المثل ایام زوجیت را بررسی می‌کنیم؛ از تعریف قانونی و شرایط تعلق گرفته تا نحوه مطالبه در دادگاه، نمونه دادخواست، دلایل رد شدن این مطالبه و تفاوت آن با مفاهیمی چون مهریه و نحله. اگر شما هم در شُرُف طلاق هستید یا به دنبال احقاق حقوق مالی گذشته‌تان می‌باشید، این راهنمای جامع را از دست ندهید.
اجرت‌المثل ایام زوجیت چیست و چه زمانی مطرح می‌شود؟
اجرت‌المثل ایام زوجیت، یکی از حقوق مالی زن پس از ازدواج است که قانون‌گذار برای جبران زحمات زن در طول زندگی مشترک در نظر گرفته است؛ به‌ویژه زمانی که زن بدون قصد تبرع (یعنی بدون نیت رایگان بودن) و به دستور شوهر، کارهایی انجام داده باشد که وظیفه شرعی یا قانونی او نبوده‌اند. این موضوع بیشتر در زمان طلاق یا فوت یکی از زوجین مطرح می‌شود.
🔍 منظور از اجرت‌المثل در زندگی زناشویی چیست؟
در فرهنگ و عرف جامعه ایران، بسیاری از وظایف خانه‌داری مثل آشپزی، شست‌وشو، نظافت، نگهداری فرزندان و… بر دوش زنان قرار گرفته، در حالی که از منظر شرع و قانون، زن ملزم به انجام این امور نیست. با این حال، در عمل اغلب زنان این کارها را انجام می‌دهند. اگر مشخص شود که این اقدامات به درخواست شوهر و بدون نیت تبرع بوده است، زن حق دارد بابت آن‌ها دستمزد بگیرد؛ این همان اجرت‌المثل ایام زوجیت است.
⚖️ چه زمانی زن می‌تواند این حق را مطالبه کند؟
- هنگام طلاق: یکی از رایج‌ترین زمان‌هایی که زن اقدام به مطالبه اجرت‌المثل می‌کند، همزمان با دادخواست طلاق است.
- قبل از طلاق: حتی بدون درخواست طلاق نیز امکان طرح دعوای مستقل برای دریافت اجرت‌المثل وجود دارد.
- بعد از فوت زوج: بعد از فوت شوهر زن می تواند اجرت المثل را از ترکه مطالبه کند.
شرایط لازم برای تعلق گرفتن اجرت‌المثل به زن
برای اینکه زوجه بتواند اجرت‌المثل ایام زوجیت را مطالبه کند، صرف انجام کارهای خانه‌داری کافی نیست. قانون‌گذار شرایط خاصی را برای استحقاق این حق در نظر گرفته که باید در دادگاه به اثبات برسند. دادگاه نیز بر اساس همین شروط، موضوع را به کارشناس رسمی ارجاع می‌دهد تا میزان اجرت‌المثل محاسبه شود.
⚖️ انجام کارهایی خارج از وظایف شرعی و قانونی زن
اولین شرط مهم این است که کارهای انجام‌شده از وظایف الزامی زن نباشند. برای مثال، زن قانوناً ملزم به نظافت منزل، آشپزی یا نگهداری فرزند نیست. اگر این نوع فعالیت‌ها را انجام داده باشد، امکان مطالبه اجرت‌المثل وجود دارد.
⚖️ انجام کارها به دستور زوج
یکی دیگر از شروط کلیدی، انجام امور به دستور شوهر است. اگر زن صرفاً به‌صورت داوطلبانه یا از روی عرف خانوادگی این کارها را انجام داده باشد، شرط قانونی فراهم نیست. اما اگر بتواند اثبات کند که این کارها را به خواست شوهر و برای اداره زندگی مشترک انجام داده، این شرط محقق شده است. همانطور که پیش تر اشاره نمودیم، اجرت المثل در همه حالات مانند فوت شوهر و یا حتی اجرت المثل در طلاق توافقی هم تعلق می گیرد اما اصلی ترین موضوع اثبات آن است.
⚖️ نبود قصد تبرع (یعنی رایگان انجام ندادن کارها)
اگر زن در دادگاه اعلام کند یا شواهدی وجود داشته باشد که او این کارها را بدون هیچ‌گونه چشم‌داشت مالی انجام داده (یعنی نیت تبرعی داشته)، اجرت‌المثل به او تعلق نمی‌گیرد. بنابراین، عدم قصد تبرع باید برای قاضی اثبات شود.
📌 اثبات این شرایط چگونه انجام می‌شود؟
زن باید در دادخواست خود به صراحت به این موارد اشاره کند و در جلسه دادگاه نیز به‌طور مستدل آن‌ها را توضیح دهد. ارائه شهادت شهود، متن پیام‌ها یا شواهد عرفی زندگی مشترک می‌تواند به اثبات این موارد کمک کند.
در چه مواردی اجرت‌المثل به زن تعلق نمی‌گیرد؟
با اینکه اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از حقوق مالی مهم برای زنان محسوب می‌شود، اما در برخی شرایط خاص، دادگاه ممکن است این مطالبه را رد کند. برای پیشگیری از تضییع این حق، آگاهی از موارد محرومیت بسیار ضروری است.
1.انجام کارها با قصد تبرع
یکی از مهم‌ترین دلایل رد اجرت‌المثل، اظهار زن مبنی بر انجام کارها به‌صورت رایگان است. اگر زن در جلسه دادگاه بگوید که امور منزل را بدون نیت مزد و از روی علاقه انجام داده است، یا از لحن و گفته‌های او این برداشت شود، دادگاه استحقاق او را تأیید نخواهد کرد.
📌 نکته: حتی یک جمله ساده مثل «من برای شوهرم با علاقه این کارها را انجام می‌دادم» می‌تواند موجب رد درخواست اجرت‌المثل شود.
2. عدم انجام کارها به دستور شوهر
اگر زن نتواند اثبات کند که کارهای منزل را به خواست و دستور زوج انجام داده، یکی از ارکان اصلی برای دریافت اجرت‌المثل نقض می‌شود. انجام داوطلبانه یا صرفاً عرفی، کفایت نمی‌کند.
3. سکوت یا فقدان شواهد در جلسات دادرسی
در صورتی که زوجه در دادگاه درباره انجام کارها و عدم قصد تبرع صحبت نکند، یا نتواند اسنادی برای اثبات گفته‌هایش ارائه دهد، احتمال رد دعوی بالا می‌رود.
4. تعارض با اسناد قبلی یا سایر دعاوی
اگر زن قبلاً در سندی یا شکایت دیگری (مثلاً دادخواست مهریه یا نفقه) اظهاراتی کرده باشد که با دریافت اجرت‌المثل در تضاد باشد، دادگاه ممکن است به این موضوع استناد کند و دعوی را رد نماید.
5. انجام کارهایی که عرفاً یا شرعاً مستحق اجرت نیستند
برای مثال، تمکین عام یا خاص، یا روابط زناشویی، به‌عنوان وظایف شرعی زن شناخته می‌شوند و بابت آن‌ها نمی‌توان مطالبه اجرت‌المثل کرد.
6. زن خواهان طلاق باشد اما شرایط قانونی اجرت‌المثل را ثابت نکند
اگر زن بدون ارائه دلایل کافی، فقط به صرف طلاق گرفتن خواستار اجرت‌المثل باشد، دادگاه درخواست او را رد خواهد کرد. اثبات انجام کارها و نبود قصد تبرع الزامی است.
مراحل قانونی مطالبه اجرت‌المثل
برای دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت، زوجه باید از مسیر قانونی و از طریق دادگاه خانواده اقدام کند. برخلاف تصور برخی افراد، اجرت‌المثل به‌صورت خودکار به زن پرداخت نمی‌شود، بلکه نیازمند طرح دادخواست، بررسی، و صدور حکم قضایی است. در ادامه مراحل را به‌صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم.
📝 مرحله ۱: تهیه و تنظیم دادخواست
اولین گام، تنظیم دادخواستی با عنوان «مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت» است. زن یا وکیل او باید در این دادخواست، مشخصات ازدواج، مدت زندگی مشترک، نوع کارهای انجام‌شده، و عدم قصد تبرع را توضیح دهد.
📝 مرحله ۲: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی
پس از تنظیم دادخواست، زوجه با همراه داشتن مدارکی مانند اصل یا تصویر عقدنامه، کارت ملی و شناسنامه، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و دادخواست را ثبت می‌کند.
📝 مرحله ۳: ارجاع به دادگاه خانواده و تعیین وقت رسیدگی
پس از ثبت، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود. دادگاه وقت رسیدگی تعیین می‌کند و در این جلسه، زن باید شرایط استحقاق خود را شرح دهد.
📝 مرحله ۴: ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری
در صورتی که قاضی تشخیص دهد شرایط دریافت اجرت‌المثل فراهم است، موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می‌دهد. کارشناس با بررسی جزئیات پرونده، مدت زندگی، نوع کارها و وضعیت اقتصادی طرفین، مبلغ اجرت‌المثل را مشخص می‌کند.
📝 مرحله ۵: صدور حکم دادگاه
پس از دریافت نظریه کارشناسی، در صورتی که اعتراضی وارد نشود، دادگاه حکم نهایی مبنی بر پرداخت اجرت المثل را صادر می‌کند. توجه داشته باشید که نظریه کارشناس قابل اعتراض برای طرفین دعوی می باشد.
📝 مرحله ۶: اجرای حکم و صدور اجراییه
اگر زوج از اجرای حکم خودداری کند، زن می‌تواند درخواست صدور اجراییه داده و اموال شوهر را توقیف یا حتی حکم جلب او را دریافت کند.
نمونه دادخواست مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت
خواهان: خانم …
خوانده: آقای …
وکیل (در صورت وجود): …
خواسته: مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت از تاریخ … لغایت … با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستریبا سلام و احترام
اینجانب و خوانده محترم از تاریخ … به موجب عقدنامه شماره … با یکدیگر در عقد نکاح دائم قرار گرفته‌ایم. در طول مدت زندگی مشترک، اینجانب کلیه امور مربوط به منزل از قبیل آشپزی، نظافت، شستشو، نگهداری از فرزندان و سایر امور مربوطه را با دستور زوج و بدون قصد تبرع انجام داده‌ام. لذا با استناد به تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، تقاضای صدور حکم مبنی بر پرداخت اجرت‌المثل ایام زوجیت با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری را دارم.با احترام
امضا
عوامل مؤثر بر میزان اجرت‌المثل ایام زوجیت
برخلاف تصور بسیاری، اجرت‌المثل ایام زوجیت یک رقم ثابت و از پیش‌تعیین‌شده نیست. میزان این حق مالی بر اساس شرایط اختصاصی هر پرونده توسط کارشناس رسمی دادگستری برآورد می‌شود. عوامل مختلفی در این محاسبه مؤثرند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
🔍آیا اجرت‌المثل برای همه زنان یکسان است؟
خیر، اجرت‌المثل ایام زوجیت برای همه زنان عددی یکسان و مشخص نیست. مبلغ آن کاملاً وابسته به ویژگی‌های فردی، اجتماعی و خانوادگی هر زن و شرایط زندگی مشترک اوست.
کارشناس رسمی دادگستری پس از بررسی جزئیات پرونده، با در نظر گرفتن عواملی مانند مدت زندگی، سطح تحصیلات، تعداد فرزندان، نوع کارهای انجام‌شده، وضعیت مالی شوهر و کیفیت انجام امور منزل، مبلغ اجرت‌المثل را به‌صورت اختصاصی برای هر پرونده تعیین می‌کند. عوامل موئثر به شرح زیر می باشد:
📌 تحصیلات زوجه
کارشناسان معمولاً برای زنان با تحصیلات بالاتر، ارزش زمانی و شغلی بالاتری در نظر می‌گیرند. به همین دلیل ممکن است زنان تحصیل‌کرده اجرت‌المثل بیشتری دریافت کنند.
📌 شغل زوجه
در صورتی که زن شاغل باشد، ساعات کمتری را در منزل صرف کرده و همین امر ممکن است باعث کاهش میزان اجرت‌المثل شود؛ البته به شرطی که فعالیت‌های منزل همزمان با شغل به‌صورت کامل انجام نشده باشد.
📌 مدت زمان زندگی مشترک
یکی از اصلی‌ترین ملاک‌ها، مدت زمانی است که زن با شوهر زندگی کرده است. هرچه طول مدت زندگی بیشتر باشد، مبلغ اجرت‌المثل نیز افزایش می‌یابد.
📌 تعداد فرزندان
تربیت و مراقبت از فرزندان، به‌ویژه در خانواده‌های پرجمعیت، حجم کار بیشتری بر دوش زن می‌گذارد و همین امر در میزان اجرت‌المثل تأثیرگذار است.
📌 کیفیت انجام امور منزل
اگر زوجه به‌صورت کامل، مستمر و دقیق وظایف خانه‌داری، نگهداری کودک، رسیدگی به امور همسر و خانواده را بر عهده داشته باشد، کارشناس مبلغ بالاتری برای او در نظر خواهد گرفت.
📌 وضعیت مالی زوج و سطح زندگی خانوادگی
میزان تمکن مالی شوهر و سطح زندگی مشترک نیز در تعیین اجرت‌المثل دخیل است. در خانواده‌های مرفه، معمولاً مبلغ اجرت‌المثل بالاتر برآورد می‌شود.
📌 نبود خدمتکار یا نیروی کمکی
اگر زوجه تمام کارهای خانه را به‌تنهایی انجام داده باشد و هیچ کمک‌کار یا خدمتکاری در خانه وجود نداشته باشد، این موضوع به نفع زن در محاسبه نهایی در نظر گرفته خواهد شد.
سوالات متداول و جمع بندی
در این قسمت سوالات متداول پیرامون اجرت المثل ایام زوجیت را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ آیا به زن ناشزه اجرت‌المثل تعلق می‌گیرد؟
✅ بستگی به نوع نشوز (عدم تمکین) زن دارد. در مواردی که زن تنها از تمکین خاص (مثلاً رابطه زناشویی) خودداری کند اما همچنان در منزل همسر زندگی کرده و کارهای خانه را انجام دهد، با وجود اینکه عنوان «ناشزه» بر او صدق می‌کند، اجرت‌المثل به او تعلق می‌گیرد. اما در صورتی که زن خانه را ترک کرده باشد یا به‌صورت کلی از انجام امور منزل خودداری کرده باشد مستحق دریافت اجرت‌المثل نیست.
❓ آیا به زن در عقد موقت اجرت‌المثل تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، زن در عقد موقت (صیغه) نیز می‌تواند مستحق دریافت اجرت‌المثل باشد، مشروط بر اینکه زن کارهایی را که شرعاً بر عهده‌اش نبوده به درخواست شوهر انجام داده باشد، هدفش از انجام آن‌ها دریافت اجرت بوده و نه انجام رایگان از روی محبت یا لطف و کارهایی که انجام شده‌اند، از نظر عرف دارای ارزش مالی و مستحق اجرت باشند.
❓اگر زوج طلاق دهد، آیا به زن اجرت‌المثل تعلق می‌گیرد؟
بله! در صورتی که زن بتواند اثبات کند که کارهایی را در منزل شوهر انجام داده که وظیفه شرعی و قانونی او نبوده و این کارها را به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده است، دادگاه با جلب نظر کارشناس می‌تواند رأی به پرداخت اجرت‌المثل ایام زوجیت صادر کند.
❓در سال 96 با همسرم زندگی مشترک را شروع کردم و اکنون ایشان با تقدیم دادخواست به دادگاه تقاضای دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت را دارند. ایشان خانه‌دار هستند و این ازدواج دومشان است. نحوه محاسبه اجرت‌المثل طبق نظر کارشناس چگونه است؟
✅ مبلغ اجرت‌المثل به نظر کارشناس رسمی دادگستری بستگی دارد. او با در نظر گرفتن عواملی مانند تعداد فرزندان، وضعیت مالی زوج، سطح تحصیلات زوجه، سال‌های زندگی مشترک، و نوع فعالیت‌های انجام‌شده، مبلغ را تعیین می‌کند. مبلغ تقریبی می‌تواند بسته به شرایط، از چند میلیون تا ده‌ها میلیون تومان برای هر سال متفاوت باشد.
❓آیا زن می‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت را تا قبل از زمان نشوز خود دریافت کند؟
✅ بله! زن تا قبل از تاریخی که به عنوان “نشوز” در دادگاه محرز شده باشد، می‌تواند بابت کارهایی که در منزل شوهر انجام داده و مشمول شرایط قانونی است، درخواست اجرت‌المثل دهد.
❓لطفاً راهنمایی کنید. زنم مهریه را اجرا گذاشته، اجرت‌المثل شکایت کرده، وسایل را بدون اجازه قفل را شکسته و برده و حدود یک ماه است که بچه را برده. چکار کنم؟
✅ شما می‌توانید در خصوص تصرف غیرقانونی اموال، شکایت کیفری مطرح کنید و برای بازگرداندن فرزند، از طریق دادگاه خانواده درخواست حضانت یا ملاقات دهید. درباره اجرت‌المثل، دادگاه بر اساس نظر کارشناس مبلغی را تعیین می‌کند که بسته به شرایط، ممکن است قابل تقسیط باشد. توصیه می‌شود با یک وکیل مشورت کنید.
❓اجرت‌المثل حدوداً چقدر به زن تعلق می‌گیرد؟
✅ میزان اجرت‌المثل با توجه به نظر کارشناس رسمی مشخص می‌شود! مواردی مانند میزان و نوع کارهای انجام‌شده، مدت زندگی مشترک، سطح زندگی، وضعیت مالی مرد و عرف جامعه در تعیین این مبلغ مؤثر هستند و نمی‌توان رقم دقیقی بدون بررسی پرونده بیان کرد.
❓من مهریه زوجه را پرداخت کرده‌ام و 25 سال زندگی کرده‌ایم. برای این سال‌ها، مبلغ اجرت‌المثل حدوداً چقدر حساب می‌شود؟ ممنون از لطف شما.
✅ مبلغ اجرت‌المثل برای 25 سال زندگی مشترک می‌تواند رقم قابل توجهی باشد، ولی تعیین دقیق آن بر اساس نظر کارشناس دادگستری انجام می‌شود. عواملی مثل کیفیت خدمات زوجه در منزل، وضعیت اقتصادی، تعداد فرزندان و میزان مشارکت او در امور منزل لحاظ می‌شود.