در نظام حقوقی ایران، «سوگند» یا «اتیان سوگند» یکی از مهم‌ترین ابزارهای اثبات دعوا به شمار می‌رود؛ ابزاری که ریشه در فقه اسلامی داشته و در قوانین موضوعه ایران نیز جایگاهی مشخص و قانونی دارد. هنگامی که ادعای یکی از طرفین دعوا فاقد دلایل کافی باشد، قانون‌گذار این امکان را پیش‌بینی کرده است که برای اثبات یا رد ادعا، به سوگند متوسل شوند. از این رو، اتیان سوگند در دادگاه، می‌تواند مسیر صدور حکم را مشخص کرده و نتیجه یک پرونده را رقم بزند.
سوگند در دعاوی حقوقی، به‌ویژه در مواردی که یکی از طرفین دعوا منکر ادعا است، به عنوان دلیل شرعی و قانونی، مورد پذیرش دادگاه قرار می‌گیرد. البته استفاده از این ابزار، تابع شرایط و تشریفات خاصی است که در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی ایران به صراحت بیان شده‌اند. برای مثال، فقط اشخاصی که موضوع دعوا به آن‌ها منتسب است می‌توانند سوگند یاد کنند و اگر سوگند مطابق با تشریفات قانونی ادا نشود، فاقد اعتبار خواهد بود.
در این مقاله قصد داریم به‌صورت جامع و کاربردی، به بررسی تمام ابعاد اتیان سوگند در دادگاه بپردازیم؛ از تعریف و شرایط قانونی آن گرفته تا نحوه اجرای سوگند، نمونه دادخواست و لایحه، و حتی بررسی مصادیق خاصی مثل اتیان سوگند در دعاوی ضرب و جرح. همچنین، مواد قانونی مرتبط با این موضوع را مرور کرده و نمونه‌هایی از آراء صادره دادگاه‌ها در این خصوص را ارائه خواهیم داد.
اتیان سوگند در نظام قضایی ایران
سوگند یا اتیان سوگند، یکی از ادله رسمی و پذیرفته‌شده برای اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران است. این ابزار حقوقی، ریشه در فقه اسلامی دارد و قانون‌گذار ایران نیز آن را در قالب مواد مشخصی از قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی، به رسمیت شناخته است. هنگامی که یکی از طرفین دعوا برای اثبات ادعای خود دلیل کافی ندارد و طرف مقابل نیز موضوع را انکار می‌کند، دادگاه می‌تواند به درخواست خواهان، قرار اتیان سوگند صادر کند. در صورت تحقق شرایط قانونی، این سوگند می‌تواند نتیجه پرونده را تعیین کند.
اتیان سوگند، هم در دعاوی مالی و قراردادی و هم در برخی موارد خاص مانند ادعای ضرب و جرح یا توهین، مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، استفاده از سوگند در دادگاه تابع ضوابط خاصی است که باید با دقت رعایت شود تا اعتبار قضایی آن محفوظ بماند.
🔍 اتیان سوگند یعنی چه؟
واژه «اتیان» به‌معنای انجام دادن است و در ترکیب با «سوگند»، معنای به‌جای آوردن یا ادا کردن قسم می‌گیرد. این اصطلاح، زمانی کاربرد دارد که فردی در حضور دادگاه، به نام خداوند و با الفاظ شرعی نظیر «والله»، «بالله» یا «تالله»، به درستی گفتار یا ادعای خود سوگند یاد می‌کند که یکی از انواع سوگند است. اتیان سوگند می‌تواند از سوی مدعی یا مدعی‌علیه باشد و بسته به شرایط، ممکن است سوگند به شخص مقابل رد شود.
🔍 نقش سوگند در اثبات دعوا از نظر قانون و فقه
در فقه اسلامی، سوگند ابزاری معتبر برای اثبات ادعا در شرایط خاص است. قاعده مشهور «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر» بیان می‌کند که اثبات ادعا بر عهده مدعی است و اگر دلیلی نداشته باشد، می‌تواند از طرف مقابل بخواهد که سوگند یاد کند. اگر طرف مقابل از سوگند امتناع کند و آن را به مدعی رد کند، مدعی می‌تواند با قسم خوردن، دعوای خود را اثبات کند.
در قانون آیین دادرسی مدنی نیز اتیان سوگند به‌عنوان یکی از دلایل اثبات دعوا در ماده ۲۷۰ تصریح شده است. با این حال، این دلیل زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که هیچ دلیل دیگری وجود نداشته باشد یا ادله دیگر کافی نباشند.
شرایط قسم خوردن در دادگاه
استفاده از سوگند به‌عنوان دلیل در دعوا، تنها در صورتی معتبر است که شرایط قانونی و شرعی آن رعایت شود. قانون‌گذار به‌صراحت اعلام کرده است که قسم، باید در موقعیتی به کار رود که دعوا بدون دلیل باقی مانده و یکی از طرفین، ادعای طرف مقابل را انکار کند. همچنین، قسم باید به‌گونه‌ای ادا شود که موضوع آن، مستقیماً به شخص قسم‌خورنده ارتباط داشته باشد.
در واقع، شرایط قسم خوردن در دادگاه به‌گونه‌ای طراحی شده تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود و تنها در موارد ضروری، به‌عنوان ابزار نهایی اثبات یا رد دعوا مورد استفاده قرار گیرد. این شرایط در ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین ماده ۱۳۲۵ و ۱۳۲۷ قانون مدنی، به‌وضوح بیان شده‌اند.
⚖️ موارد قانونی امکان صدور قرار اتیان سوگند
دادگاه فقط زمانی مجاز به صدور قرار اتیان سوگند است که ادعای مطرح‌شده از سوی خواهان، فاقد دلیل باشد و خوانده نیز آن ادعا را انکار کرده باشد. یعنی در مرحله‌ای از دادرسی که پرونده بلاتکلیف مانده و نه دلیل قاطع وجود دارد و نه اقرار، قاضی می‌تواند به درخواست یکی از طرفین، صدور قرار اتیان سوگند را در دستور کار قرار دهد.
⚖️ شرایط لازم برای شخصی که باید سوگند یاد کند
فردی که از او خواسته می‌شود سوگند یاد کند، باید:
-
یکی از طرفین دعوا باشد؛
-
دعوای مطروحه مستقیماً به او منتسب باشد؛
-
اهلیت قانونی برای انجام این عمل را داشته باشد (یعنی عاقل، بالغ و مختار باشد).
⚖️ محدودیت‌ها در خصوص صغیر، مجنون و قیم
مطابق ماده ۱۳۲۷ قانون مدنی، در دعاوی که علیه صغیر یا مجنون مطرح می‌شود، نمی‌توان قسم را متوجه ولی، وصی یا قیم آنان کرد، مگر در مورد اعمالی که مستقیماً از آن‌ها صادر شده باشد و در زمانی که هنوز در سمت خود قرار دارند. به‌بیان دیگر، قسم در این موارد فقط درباره اقدامات شخص ولی یا قیم پذیرفته می‌شود، نه در قبال اعمال خود صغیر یا مجنون.
شرایط قسم خوردن به قرآن در دادگاه
اگرچه در عرف عام، قسم خوردن به قرآن، نشانه‌ای از جدیت و صداقت فرد تلقی می‌شود، اما در نظام قضایی ایران، سوگند معتبر تنها زمانی قابل پذیرش است که مطابق شرایط قانونی و شرعی ادا شود. قانون‌گذار تصریح کرده است که سوگند باید با الفاظ جلاله مانند «والله»، «بالله» و «تالله» یا معادل آن‌ها به زبان‌های دیگر، به‌صورت رسمی در دادگاه و با رعایت تشریفات خاص بیان شود.
قسم خوردن به خود قرآن، صرفاً به‌عنوان یک امر تغلیظی (تشدید تعهد روحی شخص) تلقی می‌شود و شرط اصلی اعتبار، یاد کردن نام خدا و صدور قرار رسمی از سوی دادگاه است. با این حال، ممکن است قاضی برای تأثیر روانی یا اطمینان بیشتر، کیفیت سوگند را از نظر مکان، زمان و ابزار (مانند قرآن) تشدید کند.
⚖️ چه کسی می‌تواند قسم بخورد؟
فقط کسی می‌تواند در دادگاه سوگند یاد کند که:
- طرف رسمی پرونده باشد؛
- دارای اهلیت قانونی (عقل، بلوغ، اختیار) باشد؛
- موضوع دعوا به‌طور مستقیم به او منتسب باشد.
افراد بی‌طرف، نمایندگان، وکلا یا اشخاص ثالث، حق سوگند خوردن درباره موضوع دعوا را ندارند، مگر در شرایطی خاص که قانون صراحتاً اجازه داده باشد.
⚖️ در چه مواردی قسم معتبر است؟
قسم تنها زمانی معتبر است که:
- دلیلی برای ادعا وجود نداشته باشد و طرف مقابل، منکر آن شود؛
- قرار رسمی اتیان سوگند توسط دادگاه صادر شده باشد؛
- سوگند با الفاظ شرعی و به نام خداوند متعال ادا شود؛
- موضوع سوگند مشخص، معین و مرتبط با پرونده باشد؛
- مراتب سوگند در صورتجلسه رسمی دادگاه درج گردد.
در چنین شرایطی است که قسم می‌تواند یکی از دلایل اثبات یا رد دعوا محسوب شود و مبنای صدور حکم نهایی قرار گیرد.
تشریفات و نحوه ادای سوگند در دادگاه
ادای سوگند در دادگاه برخلاف تصور عام، یک عمل ساده و شفاهی نیست، بلکه نیازمند رعایت دقیق تشریفات قانونی و ثبت رسمی مراتب آن است. پس از آن‌که دادگاه تشخیص دهد شرایط برای سوگند فراهم است، ابتدا قرار اتیان سوگند صادر می‌کند. در این قرار، مشخص می‌شود که چه شخصی باید سوگند یاد کند و موضوع سوگند چیست. سپس طبق زمان‌بندی تعیین‌شده، شخص موظف به حضور در جلسه و ادای سوگند در حضور قاضی خواهد بود.
تشریفات اتیان سوگند به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از سویی حرمت آن حفظ شود و از سوی دیگر امکان انکار یا تغییر در محتوا وجود نداشته باشد. همچنین، در صورت لزوم، دادگاه می‌تواند کیفیت سوگند را از نظر زمان، مکان یا الفاظ، تشدید کند که به آن «تغلیظ سوگند» گفته می‌شود.
📝 نحوه صدور قرار اتیان سوگند
برای آن‌که سوگند در دادگاه قابل اجرا باشد، ابتدا باید قرار رسمی توسط قاضی صادر شود. این قرار معمولاً به درخواست یکی از طرفین دعوا صادر می‌شود و در آن، سه عنصر اصلی مشخص می‌گردد:
-
شخصی که باید سوگند یاد کند
-
موضوع دقیق سوگند
-
زمان و محل اتیان سوگند
بدون این قرار، هیچ قسمی از اعتبار قانونی برخوردار نخواهد بود.
📝 زمان و مکان ادای سوگند
در اغلب موارد، اگر شخص موردنظر در همان جلسه دادرسی حضور داشته باشد، سوگند بلافاصله پس از صدور قرار انجام می‌شود. اما اگر او غایب باشد، وقت جدیدی برای انجام سوگند تعیین شده و به‌طور رسمی ابلاغ می‌گردد.
محل انجام سوگند معمولاً در دادگاه صادرکننده قرار است، مگر اینکه شرایط خاصی موجب تعیین مکان دیگر توسط قاضی شود.
📝 صورتجلسه و ثبت رسمی اتیان سوگند
پس از ادای سوگند، مراتب آن باید به‌صورت کامل در صورتجلسه رسمی دادگاه ثبت شود. این صورتجلسه شامل:
-
نام شخص قسم‌خورنده،
-
موضوع سوگند،
-
زمان و مکان ادای آن،
-
و متن کامل الفاظ بیان‌شده در سوگند خواهد بود.
مطابق ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی، این ثبت رسمی برای اعتبار سوگند در روند دادرسی الزامی است و در صورت عدم تنظیم، سوگند قانونی تلقی نمی‌شود.
قوانین و مواد مرتبط با اتیان سوگند
برای درک بهتر جایگاه سوگند در فرآیند دادرسی، لازم است به صراحت مواد قانونی که این نهاد را تعریف، تشریح و تنظیم کرده‌اند توجه کنیم. قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی، مواد مشخصی را به موضوع اتیان سوگند در دادگاه اختصاص داده است. این مواد نه‌تنها شرایط و تشریفات سوگند را تبیین می‌کنند، بلکه نقش آن را در صدور رأی نیز تعیین می‌نمایند.
در این بخش، مهم‌ترین مواد قانونی که به سوگند پرداخته‌اند، مرور می‌شود:
📌 ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی
«در مواردی که صدور حکم دادگاه، منوط به سوگند شرعی می‌باشد، دادگاه به درخواست متقاضی، قرار اتیان سوگند صادر کرده و در آن، موضوع سوگند و شخصی را که باید سوگند یاد کند، تعیین می‌نماید.»
تحلیل: این ماده به صراحت تأکید دارد که صدور حکم بر مبنای سوگند، فقط در صورتی امکان‌پذیر است که متقاضی درخواست رسمی داده باشد و دادگاه نیز با بررسی شرایط، صدور قرار اتیان سوگند را لازم بداند.
📌 ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی
«سوگند باید، مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله (والله، بالله، تالله) یا نام خداوند متعال به سایر زبان‌ها، ادا گردد و در صورت نیاز به تغلیظ، دادگاه کیفیت آن را از حیث زمان، مکان و الفاظ تعیین می‌نماید. در هر حال، فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال نخواهد بود. مراتب اتیان سوگند، صورتجلسه می‌گردد.»
تحلیل: این ماده به جنبه شرعی و آیینی سوگند پرداخته و تأکید می‌کند که هم مسلمانان و هم غیرمسلمانان باید به نام خداوند متعال سوگند یاد کنند. همچنین بر ضرورت ثبت رسمی و رعایت تشریفات تأکید دارد.
📌 ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی
«در دعاوی که به شهادت شهود قابل اثبات است، مدعی می‌تواند، حکم به دعوی خود را که مورد انکار مدعی‌علیه است، منوط به قسم او نماید.»
تحلیل: این ماده از قانون مدنی، به جایگاه سوگند در دعاوی حقوقی قابل اثبات با شهادت می‌پردازد. در چنین مواردی، اگر مدعی‌علیه منکر ادعا باشد، مدعی می‌تواند برای صدور حکم به نفع خود، قسم را مطالبه کند.
📌 ماده ۱۳۲۷ قانون مدنی
«در دعاوی بر صغیر و مجنون، نمی‌توان قسم را بر ولی یا وصی یا قیم متوجه کرد؛ مگر نسبت به اعمال صادره از آن‌ها، آن هم مادامی که به ولایت یا وصایت یا قیمومت باقی هستند.»
تحلیل: این ماده محدودیت‌هایی برای تعیین مسئولیت در سوگند فراهم کرده و مشخص می‌کند که صرف داشتن سمت قانونی (ولی، وصی، قیم) دلیل کافی برای الزام به سوگند نیست، مگر آن‌که اعمال مشخصی مستقیماً از آن‌ها صادر شده باشد.
تقاضای اتیان سوگند در دعاوی حقوقی
در بسیاری از دعاوی حقوقی، به‌ویژه آن دسته که امکان اثبات از طریق شهادت شهود وجود دارد، ابزار «اتیان سوگند» می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند. گاهی اوقات، مدعی شواهد کافی برای اثبات ادعای خود ندارد و در مقابل، طرف دیگر دعوا منکر وقوع موضوع است. در این وضعیت، قانون‌گذار این امکان را فراهم کرده که مدعی با استناد به سوگند طرف مقابل، اثبات دعوا را مطالبه کند.
قانون مدنی در ماده ۱۳۲۵ به‌طور مستقیم به این موضوع پرداخته و اجازه داده است که در صورت فراهم بودن شرایط، خواهان دعوا از دادگاه بخواهد تا قرار اتیان سوگند صادر شود. این فرآیند تابع ضوابطی است که در ادامه بررسی خواهیم کرد.
✅ مصادیق دعاوی قابل اثبات با سوگند
برخی از رایج‌ترین دعاوی حقوقی که در آن‌ها می‌توان از سوگند استفاده کرد عبارت‌اند از:
-
دعاوی مطالبه وجه یا قرض که سند رسمی یا رسید کتبی وجود ندارد؛
-
دعاوی مربوط به امانت‌داری یا استرداد اموال بدون قرارداد؛
-
اختلافات قولنامه‌ای فاقد مدرک معتبر؛
-
دعاوی شفاهی خانوادگی و تعهدات غیر مکتوب؛
در این دعاوی، اگر خوانده منکر موضوع شود و مدعی نیز دلیل محکمه‌پسند نداشته باشد، دادگاه می‌تواند به نفع مدعی، صدور قرار اتیان سوگند را انجام دهد.
✅ نحوه درخواست سوگند توسط خواهان
برای اینکه سوگند از سوی دادگاه مورد قبول واقع شود، خواهان دعوا باید در مرحله دادرسی، صراحتاً تقاضای صدور قرار اتیان سوگند را مطرح کند. این درخواست باید:
-
در متن دادخواست یا لوایح تکمیلی عنوان شود؛
-
موضوع دقیق سوگند مشخص شود؛
-
به مدعی‌علیه خاصی اختصاص یابد؛
دادگاه پس از بررسی شرایط پرونده، چنانچه شرایط سوگند فراهم باشد، قرار رسمی صادر کرده و موضوع را برای ادای سوگند به طرف مقابل ابلاغ می‌کند.
✅ تفاوت سوگند در دعوای اصلی و دعاوی طاری
گاهی اوقات ممکن است دعوا صرفاً حول یک مسئله اصلی نباشد و ادعاهای متعددی به‌صورت متقابل بین طرفین مطرح شود (دعاوی طاری). در این حالت:
-
در دعوای اصلی، سوگند به‌عنوان دلیل اصلی برای اثبات یا رد دعوا محسوب می‌شود؛
-
در دعوای طاری، اگر این دعوا قابل اثبات با شهادت باشد، طرفی که بار اثبات بر اوست می‌تواند برای دفاع یا اثبات، از دادگاه تقاضای صدور قرار اتیان سوگند کند.
در هر دو صورت، صدور قرار، ابلاغ رسمی، رعایت شرایط شرعی و قانونی و ثبت صورتجلسه از الزامات قانونی است.
متن سوگند در دادگاه
یکی از نکات کلیدی در اعتبار قضایی سوگند، نحوه بیان و محتوای دقیق سوگندنامه در دادگاه است. متن سوگند باید کاملاً منطبق با دستور دادگاه، موضوع دعوا و شرایط شرعی و قانونی تنظیم شود. قانون‌گذار در ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص کرده که این سوگند باید با الفاظی خاص، به نام خداوند متعال ادا گردد و همه جزئیات آن در صورتجلسه دادگاه ثبت شود.
نکته مهم این است که سوگند باید نه‌تنها بر اساس محتوا، بلکه از نظر لفظ، نیت، موضوع و فرد یادکننده سوگند، دقیقاً مطابق قرار صادره از سوی دادگاه باشد. در غیر این صورت، فاقد ارزش اثباتی خواهد بود.
🔍 فرمول و محتوای سوگند بر اساس قانون
بر اساس ماده ۲۸۱، متن سوگند باید به‌صورت رسمی و مطابق با این ساختار بیان شود:
«به خداوند متعال (والله، بالله، تالله) سوگند یاد می‌کنم که… [ادعای موردنظر] صحیح است.»
برای مثال در یک دعوای مالی، شخصی که باید سوگند یاد کند، این‌گونه بیان می‌دارد:
«والله، بالله، تالله، من از خواهان مبلغی بابت قرض یا وجهی دریافت نکرده‌ام و به او بدهکار نیستم.»
یا اگر دعوا درباره امانت یا تلف مالی باشد، ممکن است گفته شود:
«به خدا سوگند می‌خورم که مال را به‌درستی به او بازگردانده‌ام و در تلف آن نقشی نداشته‌ام.»
🔍 جایگاه الفاظ جلاله مانند والله، بالله، تالله
قانون‌گذار تأکید دارد که برای صحت سوگند، الفاظی مانند والله، بالله و تالله یا معادل‌های آن در زبان دیگر، حتماً باید در متن سوگند آورده شود. این الفاظ باید با نیت صدق و به نام خدای متعال ادا شوند. حتی در مورد افراد غیرمسلمان نیز، اصل بر این است که سوگند به «خدای مورد قبول و ایمان» او انجام شود، نه بر اساس آیین‌نامه‌های مذهبی خاص.
دادگاه می‌تواند در صورت صلاحدید، از ابزارهایی مانند قرآن کریم برای تغلیظ سوگند استفاده کند، اما آنچه اعتبار قضایی دارد، همان لفظ جلاله و تعهد رسمی در محضر دادگاه است.
اتیان سوگند در دعاوی خاص مانند ضرب و جرح
یکی از پرکاربردترین موارد استفاده از سوگند در دادگاه، پرونده‌های مربوط به ایراد ضرب و جرح عمدی است. در این نوع دعاوی، معمولاً شاکی برای اثبات ادعا، فقط گواهی پزشکی قانونی را در اختیار دارد، اما از نظر قانونی، این گواهی به‌تنهایی دلیل قطعی برای صدور حکم نیست. در چنین شرایطی، اگر قراین و شواهد موجود برای قاضی ظن و شبهه ایجاد کند، امکان ارجاع به سوگند به‌عنوان ابزار تکمیلی اثبات دعوا فراهم می‌شود.
قوانین کیفری، به‌ویژه مواد ۲۰۸ و ۲۰۹ قانون مجازات اسلامی، در موارد خاص، به قاضی اجازه داده‌اند که سوگند را در کنار سایر قرائن (مثل گواهی پزشکی قانونی) برای تصمیم‌گیری در مورد تعقیب کیفری یا صدور حکم در نظر بگیرد.
⚖️ بررسی پرونده‌های ضرب و جرح خانوادگی
یکی از نمونه‌های متداول در این زمینه، اختلافات خانوادگی است؛ به‌ویژه موارد ضرب و جرح بین زن و شوهر. در این‌گونه پرونده‌ها، شاکی ممکن است فقط گواهی پزشکی قانونی داشته باشد، اما به دلایل مختلف از جمله نبود شاهد، امکان اثبات مستقیم ادعا وجود نداشته باشد. در چنین مواقعی، اگر قاضی قرائن موجود را به حد «لوث» برساند، می‌تواند قرار جلب به دادرسی صادر کند و امکان استفاده از سوگند را نیز در نظر بگیرد.
⚖️ نقش گواهی پزشکی قانونی و سوگند در اثبات جرم
گواهی پزشکی قانونی اگرچه خود به‌تنهایی اماره محسوب می‌شود، اما در کنار اتیان سوگند از سوی شاکی یا متهم، می‌تواند به رکن اثبات جرم یا برائت از آن تبدیل شود. رویه قضایی نشان داده که در این موارد، اگر متهم از سوگند امتناع کند و آن را به شاکی رد نماید، شاکی می‌تواند با قسم خوردن، دیه را اثبات کند.
به‌طور خاص، نشست‌های قضایی برگزار شده درباره این موضوع تأکید دارند که:
-
اگر قرائن و شواهد ظن‌آور برای قاضی ایجاد نشود، باید قرار منع تعقیب صادر شود؛
-
اما اگر قضیه در حد لوث تلقی شود، قاضی می‌تواند دستور به جلب و دادرسی بدهد و در دادگاه، از ابزار سوگند برای اثبات یا رد ادعا استفاده کند.
نمونه‌های دادخواست اتیان سوگند در دادگاه
برای درک بهتر جایگاه اتیان سوگند در دادرسی‌های واقعی، بررسی نمونه‌های عملی از دعاوی مالی و کیفری که در آن‌ها از سوگند به‌عنوان ابزار اثبات یا دفاع استفاده شده، بسیار مفید است. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که چگونه سوگند می‌تواند نقطه تعیین‌کننده پرونده باشد و در برخی موارد، نبود آن یا امتناع از ادای آن، منجر به محکومیت یا برائت یکی از طرفین شود.
📝 نمونه دادخواست مطالبه وجه با سوگند
در دعاوی مالی مانند مطالبه وجه، اگر خواهان فاقد اسناد و مدارک کتبی باشد ولی اصل دریافت وجه توسط خوانده را ادعا کند، می‌تواند از دادگاه تقاضای صدور قرار اتیان سوگند کند.
ریاست محترم مجتمع قضایی… / دادگاه عمومی حقوقی شهرستان…
با سلام
اینجانب … (نام کامل خواهان)، فرزند …، به نشانی: …، به موجب این دادخواست، خواهان مطالبه مبلغ … ریال از خوانده محترم آقای/خانم …، فرزند …، به نشانی: … می‌باشم.خواسته:
مطالبه مبلغ … ریال به عنوان قرض، به انضمام خسارت تأخیر تأدیه و هزینه دادرسی
ضمناً با استناد به ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور قرار اتیان سوگند نسبت به خوانده محترم را دارم.دلایل و منضمات:
- فتوکپی کارت ملی
- پرینت گردش حساب بانکی که پرداخت نقدی از سوی اینجانب را نشان می‌دهد (در صورت وجود)
- فقدان رسید کتبی (اعتماد شخصی و دوستانه بوده)
- سوگند به عنوان دلیل اثبات ادعا
📝نمونه درخواست اتیان سوگند (ویژه دعاوی ضرب و جرح)
ریاست محترم شعبه … دادگاه کیفری/دادیاری محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان …
با سلام و احتراماحتراماً، در خصوص پرونده شماره … به طرفیت آقای/خانم …، موضوع ایراد ضرب و جرح عمدی علیه اینجانب، به استحضار می‌رساند:
با توجه به اینکه اینجانب در تاریخ … از سوی مشتکی‌عنه مورد ضرب و جرح واقع شده‌ام و تنها مدرک موجود در پرونده، گواهی پزشکی قانونی دال بر وجود جراحات می‌باشد و در حال حاضر امکان ارائه شاهد عینی برای واقعه وجود ندارد، لذا در راستای اثبات ادعا و تکمیل دلایل و به استناد:
قاعده فقهی «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر»؛
ماده ۲۰۸ قانون مجازات اسلامی در خصوص قسامه و موارد لوث؛
ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی؛
بدین‌وسیله از مقام محترم قضایی، درخواست صدور قرار اتیان سوگند علیه مشتکی‌عنه/متهم را دارم.
خواهشمند است با توجه به امتناع مشتکی‌عنه از پذیرش مسئولیت، و فقدان دلیل قطعی، در صورت احراز وجود قرائن و امارات کافی (لوث)، ترتیبی اتخاذ فرمایید که:
قرار اتیان سوگند به‌صورت رسمی صادر گردد؛
جلسه‌ای جهت ادای سوگند تعیین و به متهم ابلاغ شود؛
در صورت امتناع از سوگند و رد آن به اینجانب، مجوز لازم جهت ادای سوگند از سوی شاکی و اثبات دعوا فراهم گردد.
از توجه و حسن نظر آن مقام محترم، کمال تشکر و امتنان را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی: …
کد ملی: …
شماره تماس: …
امضاء
تاریخ: …
📝 بررسی یک پرونده واقعی و نظر دادگاه بدوی و تجدیدنظر
در یک پرونده واقعی که در دادگاه عمومی حقوقی رباط کریم مطرح شد، خواهان مدعی پرداخت مبلغ ۲۵ میلیون تومان به خوانده بابت قرض بود. خوانده در دفاع اظهار داشت که این مبلغ بابت خرید دلار بوده و دلارها را تحویل داده است. او برای اثبات ادعای خود به شهادت یک شاهد استناد کرد، اما اظهارات شاهد به دلیل نبود جزئیات، مورد پذیرش دادگاه قرار نگرفت.
دادگاه بدوی به استناد:
-
مواد ۱۲۵۹، ۱۲۷۵ قانون مدنی (اقرار و سند عادی)،
-
و ماده ۲۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی (اثبات دعوا)،
حکم به محکومیت خوانده صادر کرد و درخواست سوگند از سوی او را وارد ندانست. همچنین دادگاه تجدیدنظر نیز با استناد به ماده ۲۳۰ و ۳۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، این رأی را تأیید کرد و دفاعیات خوانده مبنی بر عدم اجرای تشریفات سوگند را رد نمود.
سوالات متداول
در این قسمت از مطلب سوالات متداول پیرامون ادای سوگند که توسط پرسشگران از مجموعه ما مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ در یک دعوای ملکی، سندی عادی ارائه شده و اصالت آن توسط کارشناسان تأیید شده است. در تجدیدنظر، دادگاه اعلام کرده به دلیل اینکه دعوی بر میت است، نیاز به اتیان سوگند است. چه کسی باید سوگند یاد کند؟
✅ در چنین شرایطی، معمولاً کسی که ادعای خود را علیه متوفی مطرح کرده است (مدعی)، باید برای اثبات ادعا سوگند یاد کند. در صورتی که سند عادی مورد تأیید قرار گرفته اما طرف دعوا فوت شده باشد، برای قطعیت دعوا، سوگند خواهان ضروری خواهد بود مگر اینکه وارثان طرف مقابل حاضر به سوگند باشند یا آن را به خواهان رد کنند.
❓ در یک شکایت کیفری، ابتدا من درخواست اتیان سوگند کردم و اکنون شاکی این درخواست را دارد و رأی به نفع او صادر شد. آیا کار قاضی قانونی بوده است؟
✅ بله، چنین تصمیمی مطابق قانون است. قاضی می‌تواند با بررسی شواهد، اظهارات و تغییر شرایط، تشخیص دهد که اتیان سوگند از کدام طرف مؤثر است. بنابراین امکان تغییر مسیر دعوا توسط قاضی وجود دارد.
❓ در دعوایی مربوط به طلاهایی که در سند ازدواج به من تعهد شده، آیا می‌توانم در دادگاه تجدیدنظر تقاضای اتیان سوگند کنم؟
✅ این امکان وجود دارد، اما بستگی به شرایط پرونده دارد. اگر در مرحله بدوی تقاضای اتیان سوگند مطرح نشده یا قاضی تجدیدنظر تشخیص دهد که بدون سوگند نمی‌توان حکم صادر کرد، امکان صدور قرار سوگند در مرحله تجدیدنظر نیز فراهم است.
❓ لطفاً نمونه‌ای از لایحه‌های اتیان سوگند را معرفی کنید.
✅ یکی از نمونه‌های رایج، لایحه‌ای است که در آن خواهان با استناد به ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورت نبود سند یا مدرک کافی، از دادگاه درخواست صدور قرار اتیان سوگند علیه خوانده می‌نماید. این لایحه باید در قالبی رسمی و با توضیح دقیق موضوع دعوا تنظیم شود. همچنین شما می توانید از نمونه لایحه های موجود در مقاله نیز استفاده نمایید.
❓ آیا می‌توانیم اتیان سوگند خواهان را در پرونده‌ای کیفری قبول نداشته باشیم و قاضی اتیان سوگند را به ما واگذار کند؟
✅ خیر، در صورتی که قانون یا قاعده فقهی، تکلیف سوگند را بر عهده خواهان گذاشته باشد، طرف مقابل نمی‌تواند آن را تغییر دهد مگر اینکه دلیل معتبر و قابل قبولی ارائه کند که قاضی را مجاب به تغییر مسیر سوگند نماید.
❓ آیا اتیان سوگند منکر می‌تواند قاطع دعوا باشد یا قاضی می‌تواند دوباره پرونده را بررسی کند؟
✅ اگرچه سوگند می‌تواند موجب صدور حکم قطعی شود، اما در موارد خاص، در صورت ظهور ادله جدید یا بروز اشتباه در رسیدگی، قاضی مجاز است پرونده را بازبینی کرده و مستندات جدید را بررسی کند. بنابراین اتیان سوگند همیشه به‌معنای پایان قطعی دعوا نیست.