ازدواج در نظام حقوقی ایران، چه دائم و چه موقت، همواره مستلزم ثبت در دفاتر رسمی ازدواج است. اما گاهی شرایطی پیش می‌آید که یکی از طرفین یا حتی هر دو، خواهان ابطال سند ازدواج باشند.
این درخواست می‌تواند به دلایل قانونی مختلفی مانند وجود اشتباه در سند یا تحقق یکی از موجبات بطلان نکاح باشد. در این مقاله به بررسی دقیق شرایط، مدارک، مراحل و آثار ابطال سند ازدواج می‌پردازیم و در انتها نمونه دادخواست نیز ارائه می‌شود. در نظر داشته باشید که برای دریافت مشاوره پیرامون این موضوع می توانید با ایران لگال تماس حاصل نموده و مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
شرایط و موارد ابطال سند ازدواج
ابطال سند ازدواج زمانی مطرح می‌شود که یا سند رسمی ازدواج حاوی اطلاعات نادرست و غیرواقعی باشد یا اساساً خود عقد نکاح به دلایلی باطل بوده و در نتیجه سند صادر شده نیز بی‌اعتبار تلقی گردد. در نظام حقوقی ایران، موارد ابطال سند ازدواج به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
📌 الف) ابطال سند ازدواج به دلیل اشتباه در مفاد ثبت
در برخی موارد، اشتباهات نگارشی یا اطلاعاتی در هنگام ثبت رسمی ازدواج رخ می‌دهد. این اشتباهات ممکن است شامل مواردی مانند:
-
اشتباه در مشخصات شناسنامه‌ای زوج یا زوجه
-
درج نادرست تاریخ عقد یا تولد
-
اشتباه در شماره ملی یا محل تولد
این‌گونه ایرادات معمولاً ناشی از خطای انسانی مأمور ثبت در دفترخانه بوده و با طرح دادخواست اصلاح یا ابطال سند در دادگاه خانواده و ارائه مستندات، قابل پیگیری است. در صورت اثبات اشتباه، دادگاه حکم به ابطال سند معیوب و صدور سند صحیح خواهد داد.
❌ ب) ابطال سند ازدواج به علت بطلان عقد نکاح
دسته دوم مواردی هستند که خود عقد ازدواج به دلیل قانونی از ابتدا باطل بوده است. در این حالت، چون اصل رابطه زوجیت مشروع و قانونی نبوده، سند رسمی ازدواج نیز اعتبار نخواهد داشت.
بر اساس مواد ۱۰۵۰ تا ۱۱۰۱ قانون مدنی، مواردی مانند ازدواج با محارم نسبی، فقدان اراده معتبر در عقد، اکراه شدید، عدم بلوغ و رشد قانونی، یا ازدواج مجدد بدون رعایت شرایط شرعی و قانونی، از جمله موجبات بطلان نکاح محسوب می‌شوند.
در چنین شرایطی، دادگاه خانواده پس از بررسی دلایل و مستندات، ضمن صدور حکم بطلان نکاح، دستور ابطال سند رسمی ازدواج را نیز صادر خواهد کرد.
مهم‌ترین مصادیق بطلان نکاح و آثار حقوقی ثبت آن
برخی از ازدواج‌ها به دلیل فقدان شرایط صحت عقد یا ممنوعیت شرعی و قانونی، از اساس باطل محسوب می‌شوند. در این موارد، عقد نکاح نه‌تنها فاقد آثار حقوقی است، بلکه سند رسمی ازدواج نیز قابلیت ابطال قضایی دارد. در ادامه به مهم‌ترین موارد بطلان نکاح و آثار آن بر اسناد رسمی ازدواج می‌پردازیم:
❌ ۱. ازدواج با محارم (نسبی، سببی، رضاعی)
بر اساس مواد ۱۰۴۵ تا ۱۰۴۸ قانون مدنی، ازدواج با محارم در هر شکل آن باطل و فاقد اثر حقوقی است. محارم شامل:
-
نسبی: مادر، خواهر، دختر، عمه، خاله و …
-
سببی: مادرزن، همسر پدر و مانند آن
-
رضاعی: افرادی که از طریق شیر خوردن محرم شده‌اند
در صورت ثبت چنین ازدواجی، دادگاه با استناد به ممنوعیت شرعی و قانونی، حکم به ابطال سند ازدواج خواهد داد.
⚖️ ۲. ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان
مطابق ماده ۱۰۵۹ قانون مدنی، ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان مطلقاً باطل است. این ممنوعیت بر اساس فقه امامیه تدوین شده و دادگاه خانواده در صورت احراز چنین موردی، مکلف به صدور حکم بطلان عقد و ابطال سند رسمی ازدواج است.
⚠️ ۳. ازدواج ناشی از اجبار یا اکراه
طبق ماده ۱۰۷۰ قانون مدنی، رضایت قلبی شرط اساسی صحت عقد نکاح است. اگر یکی از طرفین با تهدید، فشار یا اجبار مجبور به ازدواج شده باشد، عقد از ابتدا فاقد اعتبار خواهد بود. همچنین در موارد ازدواج صوری (مثلاً برای اقامت یا تابعیت)، دادگاه می‌تواند با اثبات فقدان قصد واقعی، حکم به بطلان نکاح و ابطال سند ازدواج بدهد.
🔍 ۴. ازدواج در ایام عده
بر اساس مواد ۱۰۵۰ و ۱۰۵۱ قانون مدنی، ازدواج با زنی که در عده طلاق یا وفات همسر قبلی قرار دارد، باطل است. در صورت اثبات، این ازدواج به لحاظ قانونی فاقد اعتبار بوده و سند ازدواج نیز قابل ابطال خواهد بود.
🎭 ۵. تدلیس در ازدواج (فریب در اطلاعات اساسی)
در صورتی که یکی از طرفین، با پنهان کردن یا بیان خلاف واقع اطلاعات مهم مانند باکرگی، سلامت جسمی یا سابقه بیماری روانی موجب فریب طرف مقابل شود، تدلیس در ازدواج رخ داده و امکان فسخ نکاح فراهم می‌شود. طبق مواد ۱۱۲۸ و ۱۱۲۹ قانون مدنی، در این شرایط می‌توان ضمن تقاضای فسخ نکاح، درخواست ابطال سند ازدواج را نیز مطرح کرد.
🧠 ۶. فقدان اهلیت قانونی یکی از طرفین
بر اساس ماده ۱۰۴۱، ازدواج افراد نابالغ یا مجنون بدون اجازه ولی و حکم دادگاه باطل است. در صورتی که عقد با فردی نابالغ یا فاقد شعور قانونی (مانند دیوانه) بدون رعایت شرایط مقرر انجام شده باشد، این نکاح قابل ابطال بوده و سند رسمی آن نیز بی‌اعتبار محسوب می‌شود.
🚫 ۷. ازدواج با زن پنجم در عقد دائم
قانون‌گذار با استناد به فقه امامیه، مرد را تنها به داشتن چهار همسر دائم مجاز دانسته است. اگر مردی هم‌زمان با داشتن چهار همسر دائمی، زن پنجمی را عقد دائم نماید، این عقد از نظر شرعی و قانونی باطل بوده و سند صادره آن نیز قابل ابطال است.
🩺 ۸. وجود عیوب جسمی یا روانی اساسی
برخی بیماری‌ها یا ناتوانی‌های شدید که توان زندگی مشترک را سلب می‌کند و پیش از عقد مخفی شده باشد، موجب حق فسخ برای طرف مقابل می‌شود. عیوبی مانند:
-
عنن (ناتوانی کامل جنسی)
-
خصا، جنون، برص، جذام
-
نابینایی از دو چشم
در صورت فسخ نکاح به‌دلیل این عیوب، امکان صدور حکم به ابطال سند ازدواج نیز وجود دارد.
مدارک لازم برای ابطال ثبت واقعه ازدواج
برای ثبت دادخواست ابطال سند ازدواج، تهیه و ارائه مدارک زیر الزامی است:
- اصل عقدنامه
- مدارک شناسایی (کارت ملی و شناسنامه)
- مدارک اثبات بطلان نکاح (مثلاً رأی پزشکی قانونی، گواهی کارشناسی، شهادت شهود و…)
- اقرارنامه یا استشهادیه کتبی در موارد لازم
- ثبت‌نام در سامانه ثنا و دریافت رمز ورود
داشتن نسخه دیجیتال دادخواست (فرمت Word یا PDF) نیز برای ارائه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ضروری است.
نحوه و مراحل ابطال سند ازدواج
روند حقوقی ابطال سند ازدواج به ترتیب زیر انجام می‌شود:
- تهیه مدارک مورد نیاز و تنظیم دادخواست دقیق با ذکر دلایل ابطال
- ذخیره دادخواست در فرمت Word یا PDF برای تحویل به دفتر خدمات قضایی
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست
- ارسال دادخواست به دادگاه صالح (معمولاً دادگاه خانواده محل اقامت خوانده)
- برگزاری جلسه رسیدگی و بررسی مستندات و شهادت شهود
- صدور رای از سوی قاضی و در صورت قطعی شدن، اجرای رای از طریق اجرای احکام
آثار باطل شدن سند ازدواج
ابطال سند ازدواج دارای آثار حقوقی مهمی است که به شرح زیر می باشد:
- از بین رفتن رابطه زوجیت و پایان وضعیت حقوقی زن و شوهر
- عدم استحقاق مهر در صورت اثبات تدلیس یا بطلان و علم زن به فساد نکاح
- استرداد مهریه پرداخت‌شده توسط مرد، در صورت صدور حکم بطلان
- استحقاق مهرالمثل یا ارش‌البکاره در صورت جهل زن به بطلان و وقوع نزدیکی
- ابطال سند در دفاتر ثبت و صدور سند جدید در صورت وجود اشتباهات ثبتی
نکته: در صورت جهل یکی از طرفین به بطلان ازدواج و وقوع رابطه جنسی، قانون‌گذار، برای جبران ضرر، مهرالمثل و ارش‌البکاره را پیش‌بینی کرده است.
نمونه دادخواست ابطال سند ازدواج
در این قسمت نمونه دادخواست ابطال سند ازدواج را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم دادگاه خانواده …
با سلام و احترام
اینجانب …….. فرزند …….. به شماره ملی …….. ساکن ……..، به استحضار می‌رسانم که با خوانده، خانم/آقای ……..، عقد نکاح دائم/موقت در تاریخ …….. منعقد شده و سند ازدواج در دفتر رسمی شماره …….. تنظیم گردیده است.
با توجه به اینکه ازدواج مذکور، به دلایل قانونی، از جمله …….. (مثلاً: تدلیس، اجبار، عدم اهلیت، ازدواج در عده و…)، باطل بوده و شرایط صحت نکاح از ابتدا وجود نداشته، لذا مستنداً به مواد ۱۰۴۵، ۱۰۵۰، ۱۱۲۱ الی ۱۱۲۳ قانون مدنی و سایر مقررات مربوط، تقاضای صدور حکم بر ابطال سند ازدواج شماره …….. مورخ …….. را دارم.
ضمائم:
- تصویر مصدق عقدنامه
- کارت ملی و شناسنامه
- مدارک پزشکی/اظهارنامه/استشهادیه/کارشناسی
با تشکر و احترام امضاء و تاریخ
برای دریافت دادخواست ابطال سند ازدواج می توانید بر روی دادخواست ابطال سند ازدواج کلیک نمایید.
نمونه دادخواست ابطال صیغه‌نامه (ازدواج موقت)
نمونه دادخواست ابطال صیغه نامه علاوه خواندن متن صیغه طلاق به صورت درخواست رسمی از دادگاه را در زیر مشاهده می فرمایید:
شرح دادخواست:
با سلام و احترام،
ریاست محترم دادگاه …
به استحضار می‌رساند که در تاریخ [روز/ماه/سال]، اینجانب و سرکار خانم [نام خانم] به موجب صیغه نامه رسمی شماره [شماره صیغه نامه] که به پیوست تقدیم می‌شود، به عقد موقت یکدیگر درآمدیم. لیکن پس از گذشت یک هفته از عقد موقت، از مدارک موجود در منزل که مربوط به همسرم بودند، متوجه شدم که ایشان قبلاً در تاریخ [روز/ماه/سال] طلاق خلع گرفته‌اند و در مدت عده طلاق، در تاریخ [روز/ماه/سال] به عقد موقت بنده درآمده‌اند. این امر، یعنی ازدواج در عده طلاق، موجب بطلان عقد موقت صورت گرفته است.
لذا از مقام محترم درخواست دارم که پس از بررسی مدارک، حکم به بطلان عقد موقت و ابطال صیغه نامه صادر فرمایید.
با تشکر و احترام،
[نام و امضا]
همچنین برای دریافت نمونه دادخواست می توانید بر روی دادخواست ابطال صیغه نامه کلیک نمایید.
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول در مورد ابطال سند ازدواج که توسط پرسشگران از ایران لگال به صورت مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید. در صورت نیاز به دریافت مشاوره می توانید با ما تماس حاصل فرمایید:
❓من پس از جدایی از همسرم و با این تصور که او شناسنامه‌اش را گم کرده، صیغه کرده‌ایم ولی او اکنون مفقود شده و ادعا می‌کند که زن عقدی ندارد. آیا می‌توانم بخاطر فریب و آسیب‌هایی که به حیثیت من وارد شده، از او شکایت کنم؟
✅بله، اگر بتوانید اثبات کنید که طرف مقابل شما را به قصد فریبکاری وارد رابطه کرده و وضعیت تأهل خود را پنهان نموده، می‌توانید دادخواست اعاده حیثیت یا خسارت معنوی مطرح کنید. وجود مدارکی مانند رسید جهیزیه، مکاتبات، یا شهادت شهود می‌تواند در اثبات ادعای شما نقش مؤثری داشته باشد. ارائه این ادله در دادگاه لازم است.
❓آیا با فقدان سند عقد، می‌توان مهریه را برای مادر طبق دادگاه تعیین کرد؟
✅بله، در صورت فقدان سند رسمی ازدواج، می‌توان ابتدا از دفتر ازدواج مربوطه درخواست رونوشت کرد. اگر رونوشت یافت نشد، با ارائه دادخواست اثبات زوجیت به دادگاه خانواده، استشهادیه شهودی و سایر مدارک، می‌توان رابطه زوجیت را اثبات و سپس مهریه را مطالبه کرد. دادگاه با بررسی مستندات، در صورت احراز رابطه زناشویی، حکم مقتضی را صادر می‌کند.
❓آیا ازدواج صوری باطل است؟ در ازدواجی که هدف زوجه فقط دریافت نفقه و مهریه باشد و نه زندگی مشترک، و با استفاده از حق حبس، زوج را از الزام به تمکین محروم کند، آیا می‌توان آن را ازدواج صوری دانست؟
✅خیر، صرف نیت یکی از طرفین برای دریافت مهریه یا نفقه، باعث بطلان عقد نکاح نمی‌شود. ازدواج صوری از منظر حقوقی، زمانی معنا دارد که طرفین قصد واقعی برای ازدواج نداشته باشند. اگر عقد نکاح با قصد و رضایت طرفین واقع شده باشد، ولو نیت اقتصادی در میان باشد، عقد صحیح است. در این موارد امکان فسخ نکاح وجود ندارد، اما شما می‌توانید با ارائه دلایل قانونی، دادخواست طلاق را مطرح کنید. پرداخت کامل مهریه نیز طبق قرارداد و شرایط قانونی الزامی است.
❓من نزدیک به یک سال و نیم است که ازدواج کرده‌ام. همسرم هیچ‌گاه عادت ماهانه نشده و پزشک گفته احتمال نازایی بالاست. قبل از عقد چیزی به من نگفتند. آیا عقد نکاح باطل است؟ باید همه سکه‌ها را پرداخت کنم؟
✅صرف نازا بودن یا عدم عادت ماهانه، موجب بطلان عقد نکاح نمی‌شود، اما در صورتی که عیب جسمی مؤثر و پنهان مانند عنن یا اختلالات شدید وجود داشته و از طرف مقابل پنهان شده باشد، ممکن است شما حق فسخ نکاح داشته باشید. اما این حق، فوری است و باید بلافاصله بعد از اطلاع از عیب اقدام کنید. اگر مدت زیادی گذشته باشد و شما اقدام نکرده باشید، حق فسخ از بین می‌رود و باید مهریه را پرداخت کنید.
❓اگر زن در دوران نامزدی (بین عقد و عروسی) با کسی رابطه داشته و بکارتش را از دست داده باشد، و داماد شب زفاف متوجه شود، آیا عقد باطل است؟
✅اگر داماد بتواند اثبات کند که زن به او در مورد باکرگی تدلیس کرده و این موضوع برای او اهمیت اساسی داشته، امکان فسخ نکاح وجود دارد، نه بطلان. البته برای اثبات این موضوع، نیاز به دلایل کافی مانند اقرار یا شهادت است. از نظر شرعی نیز لازم است موضوع از مرجع تقلید استعلام شود، چون در مواردی ممکن است عقد از منظر فقهی نیز دچار اشکال باشد.
❓من در زمان عده با شخصی رابطه داشتم و بعداً متوجه شدم این کار هم شرعاً و هم قانوناً اشکال دارد. چهار سال است با هم ازدواج کرده‌ایم. آیا ازدواج ما باطل است؟ چطور می‌توانم آن را باطل کنم؟
✅اگر رابطه در زمان عده انجام شده باشد، از نظر شرعی ازدواج شما باطل است و زندگی مشترک پس از آن نیز غیرقانونی تلقی می‌شود. باید از طریق دادگاه خانواده درخواست ابطال نکاح بدهید. این موضوع حساس بوده و نیاز به ارائه مدارک و بررسی دقیق دارد.
کلام آخر
ابطال سند ازدواج اقدامی پیچیده اما قانونی است که در شرایط خاص می‌تواند از بروز سوءاستفاده‌های بعدی، صدمات روحی و تضییع حقوق جلوگیری کند. بهره‌گیری از مشاوره حقوقی و تنظیم دقیق دادخواست نقش مهمی در موفقیت پرونده ایفا می‌کند. در صورت وجود ابهام یا نیاز به کمک، توصیه می‌شود با وکلای مجرب ایران لگال در این مورد مشورت نمایید.