آیا زن ناشزه می‌تواند صیغه شود؟ شرایط ازدواج مجدد زن ناشزه

در نظام حقوقی و شرعی ایران، پس از جاری شدن عقد نکاح، زن و شوهر در برابر یکدیگر دارای حقوق و تکالیف متقابل می‌شوند. یکی از مهم‌ترین این وظایف، تمکین زن در برابر همسر است که در صورت خودداری بدون دلیل موجه، زن از منظر قانونی «ناشزه» تلقی می‌شود. اما پرسش مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که: آیا زن ناشزه می‌تواند صیغه شود؟

پاسخ به این سؤال نیازمند بررسی دقیق مفهوم نشوز، آثار آن بر حقوق زناشویی، و محدودیت‌های قانونی برای زن ناشزه در زمینه ازدواج مجدد است. در این مقاله قصد داریم با نگاهی جامع و بر پایه قوانین مدنی و احکام شرعی، به این پرسش پاسخ دهیم و ابهامات موجود در خصوص حقوق، تکالیف و محدودیت‌های زن ناشزه را به‌طور کامل روشن کنیم.

زن ناشزه کیست و چه تفاوتی با مطلقه دارد؟

در نظام حقوقی ایران، یکی از اصطلاحاتی که در روابط زناشویی مورد توجه قرار می‌گیرد، واژه «ناشزه» است. این عنوان، بار حقوقی مهمی دارد و آثار قابل‌توجهی بر حقوق زن در دوران ازدواج و حتی در جریان دعاوی خانوادگی دارد. شناخت دقیق معنای نشوز و زن ناشزه، پیش‌نیاز درک پیامدهای قانونی آن است.

«نشوز» در لغت به‌معنای بلند شدن و سرپیچی کردن است. در فقه و حقوق، نشوز حالتی است که زن بدون داشتن عذر موجه، از انجام وظایف شرعی و قانونی خود در قبال شوهر سر باز می‌زند. این وظایف، بر اساس قانون مدنی شامل تمکین عام و خاص می‌شوند. بنابراین، هرگاه زن در برابر شوهر خود از تمکین خودداری کند و این امتناع، بی‌دلیل و خارج از مجوزهای شرعی و قانونی باشد، او در اصطلاح «ناشزه» نامیده می‌شود.

🔹 وظایف زوجه پس از عقد نکاح

پس از وقوع عقد نکاح (چه دائم و چه موقت)، زن مکلف است نسبت به همسر خود تمکین داشته باشد. این تمکین دو بُعد دارد:

• تمکین عام: پذیرش ریاست شوهر بر زندگی مشترک، اقامت در منزل تعیین‌شده توسط زوج، و رعایت شئونات زندگی خانوادگی؛
• تمکین خاص: برقراری روابط زناشویی در حدود متعارف.

در صورتی که زن بدون عذر موجه از انجام این وظایف خودداری کند، وضعیت او به‌عنوان زن ناشزه شناخته می‌شود و برخی حقوق قانونی خود از جمله نفقه را از دست می‌دهد.

📌 تفاوت زن ناشزه با زنی که طلاق گرفته

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که نشوز به‌معنای جدایی یا طلاق است. در حالی‌که چنین نیست. زن ناشزه همچنان در عقد ازدواج با همسر خود باقی است و هیچ‌گونه جدایی یا فسخ عقد به‌واسطه نشوز صورت نمی‌گیرد. در نتیجه، او تحت مقررات و محدودیت‌های زن شوهردار باقی می‌ماند، از جمله اینکه حق ازدواج مجدد (چه دائم و چه موقت) ندارد، مگر آنکه ابتدا طلاق بگیرد و عده شرعی را نیز بگذراند.

آیا زن ناشزه می‌تواند صیغه شود؟

پرسشی که در بسیاری از پرونده‌های خانوادگی و حتی در مشاوره‌های حقوقی مکرراً مطرح می‌شود این است که: آیا زن ناشزه، با وجود نشوز، می‌تواند صیغه یا عقد موقت شود؟ پاسخ به این سؤال مستقیماً به ماهیت نشوز و وضعیت حقوقی زن در دوران ازدواج بازمی‌گردد.

نخست باید روشن کرد که نشوز، هرچند به‌معنای تخلف زن از وظایف زناشویی است، اما به‌هیچ‌وجه به‌معنای پایان ازدواج یا انحلال نکاح نیست. به عبارت دیگر، زن ناشزه همچنان همسر شرعی و قانونی مرد محسوب می‌شود و فقط به علت عدم تمکین، بخشی از حقوق خود مانند نفقه را از دست می‌دهد. بنابراین چون عقد ازدواج همچنان برقرار است، زن نمی‌تواند بدون طلاق، وارد عقد دیگری شود؛ چه عقد دائم و چه عقد موقت.

🔹 شرط ازدواج مجدد برای زن ناشزه

بر اساس قانون و شرع، ازدواج زن با مرد دیگر فقط در صورتی جایز است که زن از همسر اول طلاق گرفته و عده طلاق را نیز سپری کرده باشد. حتی اگر زن هیچ‌گونه تمکینی نداشته باشد و رابطه زناشویی به‌کلی مختل شده باشد، باز هم بدون تحقق طلاق، هرگونه ازدواج دوم برای زن، غیرقانونی و باطل خواهد بود. بنابراین زن ناشزه، حتی اگر ترک منزل کرده یا زندگی مشترک را رها کرده باشد، از منظر شرعی و قانونی، همچنان در عقد همسر خود باقی است.

❌ صیغه باطل و جرم احتمالی

اگر زنی در وضعیت ناشزه بودن، بدون طلاق رسمی، اقدام به صیغه با مرد دیگری کند، این اقدام علاوه بر باطل بودن عقد، ممکن است با مجازات‌هایی مانند زنای محصنه که یکی از انواع رنا است همراه شود که از شدیدترین مجازات‌ها در قوانین کیفری ایران محسوب می‌شود.

محدودیت‌های قانونی زن ناشزه در ازدواج و خروج از کشور

زن ناشزه صرفاً به دلیل امتناع از انجام وظایف زناشویی، با پیامدهایی حقوقی و اجتماعی مواجه می‌شود. این محدودیت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که نظم حقوقی ازدواج حفظ شود و تخلف از تعهدات زناشویی، مشمول ضمانت اجرایی گردد.

❌ ممنوعیت ازدواج مجدد

همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، زن ناشزه حق ازدواج با فرد دیگر را ندارد، مگر پس از طلاق رسمی و گذراندن عده. این ممنوعیت شامل هر نوع ازدواج، چه دائم و چه موقت (صیغه)، می‌شود. هرگونه اقدام به عقد مجدد، پیش از طلاق، خلاف قانون بوده و ممکن است حتی در شرایط خاص، مصداق جرم نیز تلقی شود. بنابراین:

• زن ناشزه نمی‌تواند به‌صورت قانونی صیغه شود؛
• در صورت اقدام به ازدواج مجدد، عقد باطل است و عواقب کیفری در پی دارد.

❌ محرومیت از دریافت نفقه

یکی از مهم‌ترین پیامدهای قانونی ناشزه بودن، سلب حق نفقه از زن است. بر اساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، در صورت امتناع زن از وظایف زناشویی بدون عذر موجه، شوهر می‌تواند پرداخت نفقه را متوقف کند و در صورت نیاز، دادخواست عدم تمکین علیه همسر خود مطرح نماید. این حکم، موجب می‌شود زن از حمایت مالی قانونی محروم شود.

❌ محدودیت در خروج از کشور

طبق ماده ۱۸ قانون گذرنامه، زنان متأهل برای خروج از کشور نیازمند اجازه کتبی همسر خود هستند. در صورت بروز اختلاف و به‌ویژه در شرایط نشوز، مرد می‌تواند مانع خروج همسر خود شود یا گذرنامه او را توقیف کند. بنابراین، زن ناشزه برای خروج از کشور نیز با موانع جدی مواجه خواهد بود، مگر در شرایط خاص یا با دستور قضایی.

📌 امکان ازدواج مجدد برای مرد

در شرایطی که زن ناشزه شناخته شده و مرد نیز با دریافت حکم عدم تمکین از دادگاه، مستند قانونی داشته باشد، می‌تواند تقاضای ازدواج دوم بدون رضایت همسر را ارائه دهد. این حق برای مرد قانونی است و در چنین شرایطی، زن ناشزه نمی‌تواند مانع از آن شود.

شرایطی که زن مجاز به عدم تمکین است

هرچند تمکین از شوهر، یکی از تکالیف اصلی زن در ازدواج به شمار می‌رود، اما قانون‌گذار برای جلوگیری از سوءاستفاده از این تکلیف، شرایطی را تعیین کرده است که در آن‌ها زن می‌تواند به‌طور قانونی از تمکین خودداری کند، بدون آنکه ناشزه محسوب شود یا نفقه‌اش قطع گردد.

📌 موارد مجاز برای عدم تمکین

1. استفاده از حق حبس
   بر اساس ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه‌اش را دریافت نکرده، از تمکین خودداری کند. در این صورت، نه‌تنها ناشزه محسوب نمی‌شود بلکه همچنان مستحق دریافت نفقه است.

2. تعیین محل زندگی توسط زن
   اگر مرد در عقد نکاح به زن اجازه تعیین محل سکونت داده باشد، زن می‌تواند منزل مورد نظر خود را انتخاب کند. اگر مرد بخواهد او را به اجبار به محل دیگری ببرد، زن حق دارد از تمکین امتناع کند.

3. ضرر بدنی، مالی یا شرافتی
   بر اساس ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی، اگر تمکین برای زن موجب ضرر جانی، مالی یا شرافتی شود، زن می‌تواند از سکونت در منزل شوهر یا رابطه زناشویی خودداری کند و همچنان مستحق نفقه باقی بماند.

4. بیماری‌های جنسی یا خطرناک شوهر
   در مواردی که شوهر به بیماری‌های مقاربتی، مسری یا خطرناک مبتلا باشد و سلامت زن را تهدید کند، زن مجاز به عدم تمکین خواهد بود.

5. رفتار خشن و تهدیدآمیز شوهر
   اگر مرد با خشونت یا تهدید، زندگی را برای زن ناامن کند، زن می‌تواند با دستور قضایی از تمکین امتناع کرده و تقاضای جدایی یا تأمین امنیت کند.

اگر زن ناشزه بخواهد ازدواج کند، چه باید کند؟

در صورتی که زن ناشزه تصمیم به ازدواج با فرد دیگری داشته باشد اعم از دائم یا موقت لازم است مراحل قانونی زیر را طی کند:

1. ✅اقدام برای طلاق از همسر اول:
   زن باید یا با توافق با شوهر، طلاق توافقی بگیرد یا در صورت وجود دلایل موجه، از دادگاه تقاضای طلاق یک‌طرفه (به‌درخواست زوجه) کند؛ مانند:

• ترک زندگی مشترک توسط شوهر؛
• اعتیاد مضر زوج؛
• ضرب‌وجرح یا سوء‌رفتار؛
• عدم پرداخت نفقه؛
• عدم رابطه زناشویی به مدت طولانی؛
• ابتلای شوهر به بیماری لاعلاج یا مسری.

1. ✅ثبت طلاق در دفاتر رسمی:
   پس از صدور حکم طلاق، باید آن را در دفتر رسمی طلاق ثبت کرد تا از نظر قانونی معتبر باشد. بدون ثبت رسمی طلاق، زن از نظر قانونی همچنان همسر مرد محسوب می‌شود.

2. ✅سپری‌ کردن عده شرعی:
   پس از طلاق، زن باید عده طلاق را سپری کند (در طلاق رجعی: سه طُهر؛ در طلاق بائن یا صیغه بدون نزدیکی: یک ماه یا کمتر).
   بدون پایان عده، ازدواج جدید باطل است.

3. ✅عدم وجود موانع قانونی دیگر:
   در برخی موارد، ممکن است زن به دلایل دیگر مانند ممنوع‌الخروج بودن یا محدودیت حضانت فرزند با مسائل حقوقی دیگری نیز مواجه باشد که باید پیش از ازدواج جدید حل‌وفصل شوند.

 پس از طی این مراحل، زن سابقاً ناشزه دیگر در عقد مرد قبلی نیست و می‌تواند به‌صورت قانونی و شرعی ازدواج جدید داشته باشد، چه دائم چه موقت (صیغه).

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون ازدواج مجدد زن ناشزه و یا صیغه که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ آیا زن ناشزه می‌تواند بدون طلاق صیغه شود؟
✅ خیر، زن ناشزه همچنان در عقد همسر خود باقی است و بدون طلاق رسمی و سپری‌کردن عده شرعی، حق ازدواج مجدد (چه دائم و چه موقت) ندارد. اقدام به صیغه در این حالت، خلاف قانون و شرع است.

❓ زن ناشزه برای ازدواج مجدد چه مراحلی را باید طی کند؟
✅ زن ابتدا باید از شوهر خود طلاق بگیرد، طلاق را ثبت رسمی کند و سپس عده شرعی را نیز سپری نماید. تنها پس از این مراحل، ازدواج جدید او مشروع و قانونی خواهد بود.

❓ آیا مرد می‌تواند به‌دلیل نشوز همسرش بدون رضایت او ازدواج مجدد کند؟
✅ بله. اگر مرد حکم عدم تمکین زن را از دادگاه بگیرد، می‌تواند بدون رضایت همسر اول، تقاضای ازدواج مجدد نماید. این حق در صورت اثبات نشوز زن برای مرد محفوظ است

❓ آیا ناشزه بودن زن باعث از بین رفتن حق دریافت نفقه می‌شود؟
✅ بله. بر اساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. دادگاه می‌تواند با حکم عدم تمکین، پرداخت نفقه را از شوهر ساقط کند.