در نظام حقوقی ایران، برخی اشخاص به دلایل مختلف مانند صغر سن، جنون یا سفاهت، توانایی قانونی برای اداره امور مالی و شخصی خود را ندارند. به این افراد «محجور» گفته می‌شود و قانون برای حمایت از آنان نهادی به نام «قیمومت» را پیش‌بینی کرده است.
نصب قیم، فرایندی قضایی است که در آن دادگاه، فردی را به‌عنوان نماینده قانونی محجور تعیین می‌کند. این فرآیند ممکن است در موقعیت‌های مختلفی مانند فوت پدر کودک، ابتلای فردی به جنون یا نیاز فوری به پیگیری امور مالی برای یک صغیر یا مجنون رخ دهد. در این مقاله با نمونه‌های کاربردی دادخواست نصب قیم و نکات مهم آن آشنا می‌شویم.
نصب قیم چیست و چه زمانی ضرورت دارد؟
یکی از مهم‌ترین نهادهای حمایتی در حقوق مدنی قیمومت است که برای حفاظت از حقوق افرادی که صلاحیت قانونی برای اداره امور خود را ندارند، طراحی شده است. نصب قیم به‌وسیله دادگاه انجام می‌شود و هدف آن تعیین شخصی است که به‌عنوان نماینده قانونی، مسئول رسیدگی به امور مالی، حقوقی و گاهی شخصی فرد محجور باشد.
⚖️ چه کسانی مشمول نصب قیم می‌شوند؟
افرادی که به دلایل قانونی نیاز به قیم دارند، در سه گروه کلی قرار می‌گیرند:
- صغیر: کودکی که به سن بلوغ نرسیده و ولی قهری (پدر یا جد پدری) ندارد یا ولایت آن‌ها ساقط شده است.
- مجنون: فرد بالغی که به علت اختلالات روانی به تشخیص دادگاه، قادر به اداره امور خود نیست.
- غیررشید (سفیه): فردی که اگرچه بالغ است، اما به علت ناتوانی در تشخیص مصلحت در امور مالی، اجازه تصرف مستقل در اموال خود را ندارد.
📌 مرجع صالح برای رسیدگی
رسیدگی به نصب قیم در صلاحیت دادگاه خانواده است. البته این موضوع از نوع دعاوی حسبی محسوب می‌شود، نه ترافعی، و بنابراین نیاز به خوانده ندارد. با این حال، نماینده دادستان معمولاً در این پرونده‌ها حضور دارد و نظر تخصصی خود را در خصوص محجوریت و صلاحیت قیم پیشنهادی ارائه می‌دهد.
📝 در چه شرایطی نصب قیم ضروری است؟
نصب قیم در شرایط زیر ضرورت می‌یابد:
- فوت یا عدم حضور ولی قهری برای صغیر
- صدور حکم حجر از سوی دادگاه برای افراد بالغ
- وجود اختلاف بین بستگان درباره اداره امور محجور
- ضرورت اقدام فوری برای حفظ حقوق یا اموال محجور (درخواست قیم موقت)
نمونه دادخواست نصب قیم برای مادر
در مواردی که پدر یا جد پدری طفل فوت کرده‌اند یا دسترسی به آن‌ها وجود ندارد، مادر می‌تواند برای فرزند صغیر خود درخواست نصب قیم ارائه دهد. برخلاف تصور رایج، مادر به‌طور خودکار قیم محسوب نمی‌شود و باید طی فرایند قانونی به قیمومت منصوب گردد. در اینجا نمونه‌ای از متن دادخواست برای چنین موردی ارائه شده است:
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام و احتراماینجانب ………………، با مشخصات مندرج در ذیل، به استحضار می‌رسانم که فرزند صغیرم به نام ……………… متولد ………….، به علت فوت پدرش مرحوم ……………… در تاریخ …………، فاقد ولی قهری بوده و به لحاظ اداره امور روزمره، تحصیلی، درمانی و مالی، نیاز به نصب قیم دارد.
لذا با عنایت به ماده ۱۱۸۰ و ۱۲۳۵ قانون مدنی و مواد ۴۸ تا ۵۱ قانون امور حسبی، ضمن معرفی خود به‌عنوان قیم پیشنهادی، تقاضای صدور حکم نصب قیم برای فرزندم و صدور قیم‌نامه رسمی جهت مراجعات قانونی را دارم.
مشخصات متقاضی:
نام و نام خانوادگی: …………………
کد ملی: ………………………………
نشانی: …………………………………با احترام
نام و امضا
✅ نکات مهم در این نوع دادخواست
- گواهی فوت پدر و در صورت لزوم جد پدری باید به پیوست ارائه شود.
- شناسنامه مادر و فرزند باید ضمیمه شود.
- معمولاً نیاز به گواهی عدم سوءپیشینه و عدم اعتیاد مادر وجود دارد.
- برخی دادگاه‌ها برای شفافیت بیشتر، پیشنهاد تعیین «ناظر» از بستگان معتمد را می‌پذیرند.
نمونه دادخواست نصب قیم برای پدر محجور
زمانی که پدر خانواده به دلیل جنون، آلزایمر پیشرفته یا ناتوانی ذهنی شدید، قادر به تصمیم‌گیری و اداره امور شخصی و مالی خود نباشد، اعضای خانواده می‌توانند برای او درخواست نصب قیم کنند. این اقدام علاوه بر حفظ اموال و حقوق پدر، زمینه قانونی برای اداره امور خانوادگی (مثلاً پرداخت دیون، تمدید اجاره‌نامه، برداشت از حساب‌ها و…) را فراهم می‌سازد. توجه داشته باشید که امکان فسخ معاملات به دلیل کهولت سن و اثبات محجوریت پدر نیز وجود دارد.
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام و احتراماینجانب ……………… فرزند آقای ……………… متولد …………، به استحضار می‌رسانم که پدر اینجانب به علت ابتلا به بیماری روانی (مثلاً آلزایمر پیشرفته) و بر اساس مدارک پزشکی، فاقد قدرت تصمیم‌گیری و توانایی اداره امور مالی و شخصی خود می‌باشد.
با عنایت به مواد ۱۲۰۷، ۱۲۱۰، ۱۲۳۵ قانون مدنی و مواد ۴۸ تا ۵۶ قانون امور حسبی، تقاضا دارم نسبت به بررسی وضعیت ایشان و ارجاع به پزشکی قانونی برای احراز حجر و در صورت تأیید، صدور حکم نصب قیم به نفع اینجانب صادر فرمایید.
اینجانب آمادگی دارم مسئولیت قیمومت را برعهده بگیرم و مدارک صلاحیت خود را تقدیم می‌نمایم.
مشخصات متقاضی:
نام و نام خانوادگی: …………………
کد ملی: ………………………………
نسبت با محجور: فرزند
نشانی: …………………………………با احترام
نام و امضا
نمونه دادخواست نصب قیم برای صغیر
هرگاه کودک فاقد ولی قهری (یعنی پدر یا جد پدری) باشد و مادر نیز به‌دلایلی نتواند یا نخواهد قیمومت را برعهده گیرد، خویشاوندان نزدیک یا حتی اشخاص معتمد می‌توانند از دادگاه درخواست نصب قیم برای صغیر داشته باشند. در این موارد، دادگاه با بررسی مصلحت طفل و صلاحیت متقاضی، نسبت به انتصاب قیم اقدام می‌کند. در نظر داشته باشید که حتی در صورت قیمومیت، امکان فروش اموال صغیر بدون اجازه دادستان وجود ندارد. در ادامه نمونه متن دادخواست نصب قیم برای صغیر را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام و احتراماینجانب ………………، با مشخصات مندرج در ادامه، با توجه به اینکه کودک صغیر به نام ……………… متولد …………، فاقد ولی قهری بوده و مادر وی نیز بنا به دلایل ……………… امکان پذیرش قیمومت را ندارد، با استناد به مواد ۱۲۳۵ و ۱۲۳۷ قانون مدنی و مواد ۴۸ به بعد قانون امور حسبی، خود را به‌عنوان قیم پیشنهادی معرفی می‌نمایم.
خواهشمند است دستور فرمایید پس از بررسی صلاحیت و اخذ نظریه دادستان محترم، حکم نصب قیم صادر و قیم‌نامه رسمی جهت اقدامات قانونی صادر گردد.
مشخصات متقاضی:
نام و نام خانوادگی: …………………
نسبت با صغیر: …………………………
کد ملی: ………………………………
نشانی: …………………………………با احترام
نام و امضا
✅ نکات مهم در این دادخواست
- ارائه مدارک هویتی صغیر، گواهی فوت ولی قهری و مدارک نسبی لازم است. توجه داشته باشید که بعد از فوت پدر، قیم جد پدری است و در صورت عدم وجود وی باید شرایط دیگر افراد واجد الشرایط بررسی شود.
- اگر متقاضی مادر نیست، باید رابطه خویشاوندی یا سابقه حضانت و نگهداری از کودک به‌خوبی توضیح داده شود.
- دادگاه بررسی می‌کند که آیا مادر از حق درخواست قیمومت صرف‌نظر کرده یا اینکه به دلایل قانونی (مثلاً اعتیاد، سلب صلاحیت، عدم تمایل) کنار رفته است.
- در صورت لزوم، بازدید مددکار اجتماعی یا گزارش از محل نگهداری صغیر ممکن است درخواست شود.
نمونه دادخواست نصب قیم برای مجنون (محجور بالغ)
در مواردی که فردی بالغ به علت ابتلا به اختلال روانی یا جنون مستمر یا ادواری، توانایی اداره امور شخصی و مالی خود را ندارد، دادگاه با استناد به نظریه پزشکی قانونی و بررسی شرایط، می‌تواند برای اداره امور شخصی و مالی قیم تعیین کند. این نوع قیمومت به‌طور معمول توسط اعضای خانواده نزدیک درخواست می‌شود.
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام و احتراماحتراماً به استحضار می‌رساند فردی به نام ……………… فرزند ……………… متولد …………، که از بستگان نزدیک اینجانب است، به علت ابتلا به بیماری روانی (جنون مستمر/ادواری) قادر به اداره امور شخصی و مالی خود نمی‌باشد. به موجب مدارک پزشکی و نظر کارشناسی، ایشان محجور شناخته شده‌اند
با استناد به مواد ۱۲۰۷، ۱۲۱۰، ۱۲۳۵ قانون مدنی و مواد ۴۸ تا ۵۶ قانون امور حسبی، خواهشمند است دستور فرمایید ضمن بررسی موضوع و اخذ نظریه پزشکی قانونی، نسبت به صدور حکم نصب قیم برای نامبرده اقدام گردد.
اینجانب آمادگی دارم مسئولیت قیمومت ایشان را بر عهده بگیرم و مستندات لازم جهت احراز صلاحیت خود را به پیوست تقدیم می‌نمایم.
مشخصات متقاضی:
نام و نام خانوادگی: …………………
نسبت با محجور: …………………………
کد ملی: ………………………………
نشانی: …………………………………با احترام
نام و امضا
✅ نکات مهم:
- پیوست بودن نظریه پزشکی قانونی یا حداقل مدارک پزشکی درمانی قبلی اهمیت زیادی دارد.
- ارائه حکم محجوریت ادواری در صورت وجود
- اگر درخواست بدون نظر پزشکی باشد، دادگاه ابتدا فرد را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد.
- در صورت وجود فوریت (مثلاً نیاز به درمان یا برداشت فوری از حساب بانکی محجور)، می‌توان به‌صورت هم‌زمان درخواست قیم موقت را هم مطرح کرد.
- ارائه مدارک احراز صلاحیت متقاضی (عدم سوءپیشینه، عدم اعتیاد، گواهی حسن رفتار) الزامی است.
نمونه درخواست نصب قیم موقت برای امور فوری
در برخی پرونده‌ها، به دلایل فوری و حیاتی، لازم است پیش از صدور حکم نهایی حجر یا تعیین قیم دائم، فردی به عنوان قیم موقت تعیین شود. قیم موقت وظیفه دارد صرفاً برای یک هدف مشخص و در بازه زمانی محدود، به نمایندگی از محجور اقدام کند. صدور حکم قیم موقت نیازمند اثبات فوریت و ضرورت اقدام فوری در حفظ حقوق یا اموال محجور است.
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام و احترامبه استحضار می‌رساند آقای/خانم ……………… فرزند ……………… متولد …………، به علت ابتلا به اختلال روانی (جنون/سفاهت) فاقد توانایی لازم برای اداره امور مالی و شخصی خود بوده و روند بررسی و تشخیص حجر ایشان در حال انجام است.
نظر به ضرورت اقدام فوری در خصوص …………… (مثلاً: برداشت وجه برای درمان/دریافت دیه/جلوگیری از تضییع مال)، تقاضا دارم با استناد به ماده ۵۱ قانون امور حسبی، حکم نصب قیم موقت جهت انجام این امر خاص صادر فرمایید.
اینجانب آمادگی دارم مسئولیت قیمومت موقت را در محدوده تعیین‌شده بر عهده گرفته و مستندات صلاحیت خود را تقدیم نمایم.
مشخصات متقاضی:
نام و نام خانوادگی: …………………
نسبت با محجور: …………………………
کد ملی: ………………………………
نشانی: …………………………………با احترام
نام و امضا
✅ نکات کلیدی در درخواست قیم موقت:
- موضوع مشخص و محدود: مثلاً فقط دریافت دیه، یا امضای یک سند، یا فروش ملک در حال تخریب.
- ضرورت و فوریت: باید دلایل فوری بودن اقدام با اسناد و مدارک روشن پیوست شود.
- مدت قیمومت: معمولاً دادگاه، قیم موقت را برای مدت معین یا تا انجام مأموریت خاص منصوب می‌کند.
- بعد از نصب قیم دائم: قیم موقت برکنار و قیم دائم مسئول امور محجور می‌شود.
مدارک لازم برای نصب قیم در پرونده‌های مختلف
برای اینکه دادگاه بتواند به درخواست نصب قیم رسیدگی کند، ارائه برخی مدارک ضروری است. بسته به نوع محجور (صغیر، مجنون، غیررشید) و وضعیت متقاضی (مادر، بستگان، اشخاص معتمد)، این مدارک ممکن است کمی متفاوت باشد؛ اما در مجموع شامل موارد زیر است:
✅ مدارک هویتی و اثبات نسبت
- تصویر شناسنامه و کارت ملی محجور
- تصویر شناسنامه و کارت ملی متقاضی قیمومت
- در مورد صغیر: سند ولادت یا گواهی ولادت محجور
- در صورت لزوم: گواهی فوت ولی قهری (پدر یا جد پدری)
✅ مدارک اثبات حجر یا ناتوانی
- نظریه پزشکی قانونی مبنی بر جنون یا عدم رشد (برای افراد بالغ)
- سوابق بستری یا گزارش پزشکی معتبر (در صورت وجود)
- گاهی: گزارش مددکاری یا بررسی‌های کلانتری و بهزیستی
✅ مدارک اثبات صلاحیت متقاضی
- گواهی عدم سوءپیشینه کیفری (توسط پلیس +۱۰ قابل دریافت است)
- گواهی عدم اعتیاد به مواد مخدر و روان‌گردان
- مدارک سکونت و نشانی محل زندگی
- در موارد خاص: معرفی ضامن یا ارائه وثیقه (در صورت تشخیص دادگاه)
✅ مدارک مالی و حمایتی
- فهرست تقریبی اموال، حساب‌ها، یا حقوق محجور (در صورت اطلاع)
- دلایل فوریت (در صورت تقاضای قیم موقت): مثلاً رسید مهلت دارایی، عدم پرداخت اجاره، نیاز به درمان فوری
- در مورد کودکان: گاهی دادگاه درخواست گزارش از محیط زندگی کودک (با بررسی مددکار اجتماعی) را مطرح می‌کند
🔍 نکته:
در بسیاری از شعب، قیم پس از صدور حکم موظف است گزارش سالانه از وضعیت مالی محجور ارائه دهد. بنابراین بهتر است متقاضی از ابتدا آمادگی نگهداری اسناد مالی و پاسخ‌گویی مستمر را داشته باشد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون نمونه دادخواست نصب قیم را مشاهده می فرمایید:
❓ من مادر یک کودک ۷ ساله هستم که پدرش فوت کرده. آیا برای ثبت‌نام مدرسه یا گرفتن حساب بانکی برای فرزندم باید قیم بشم؟
✅ بله. در صورتی که پدر و جد پدری کودک فوت کرده باشند یا دسترسی به آن‌ها ممکن نباشد، مادر به‌تنهایی ولی قهری محسوب نمی‌شود و برای انجام امور رسمی مانند ثبت‌نام مدرسه، افتتاح حساب، دریافت دیه یا پیگیری‌های حقوقی، باید به‌عنوان قیم قانونی منصوب شود. این کار از طریق دادگاه خانواده با درخواست نصب قیم امکان‌پذیر است.
❓ برادرم دچار بیماری روانی شده و طبق گفته پزشک قادر به تصمیم‌گیری نیست. آیا من می‌تونم قیمش بشم؟
✅ اگر برادرت به‌علت بیماری روانی دچار جنون مستمر یا ادواری شده و قادر به اداره امور شخصی و مالی خود نیست، می‌تونی از دادگاه تقاضای صدور حکم حجر و نصب قیم برای او داشته باشی. لازمه که نظریه پزشکی قانونی ارائه بشه و خودت هم شرایط صلاحیت مثل عدم سوءپیشینه و اعتیاد رو داشته باشی. دادگاه پس از بررسی صلاحیت، در صورت احراز مصلحت محجور، تو را به‌عنوان قیم منصوب خواهد کرد.
❓ من خاله دختری هستم که پدر و مادرش هر دو در تصادف فوت کرده‌اند. آیا می‌تونم برای او قیم بشم؟
✅ بله، در چنین شرایطی که صغیر فاقد ولی قهری است، خاله یا هر خویشاوند نزدیک دیگری می‌تواند با ارائه دادخواست نصب قیم به دادگاه خانواده مراجعه کند. دادگاه با بررسی شرایط خانوادگی، صلاحیت فرد، و تشخیص مصلحت طفل، حکم به نصب قیم صادر می‌کند. ارائه گواهی فوت والدین، شناسنامه، عدم سوءپیشینه، و گواهی عدم اعتیاد ضروری است.
❓ آیا نصب قیم موقت فقط برای دیه و امور مالی است یا برای کارهای دیگر هم می‌شه گرفت؟
✅ قیم موقت فقط محدود به امور مالی نیست، بلکه هر زمان که فوریت در اقدام قانونی یا اجرایی وجود داشته باشد — مثل امضای اسناد، حضور در مراجع قضایی، دفاع در پرونده، ترخیص بیمار، و … می‌توان برای آن درخواست نصب قیم موقت داد. شرط اصلی آن است که موضوع محدود و زمان‌دار باشد و دلایل فوریت در متن درخواست به‌وضوح بیان شود.