دعوی خلع ید یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین راهکارهای حقوقی برای بازپس‌گیری ملک یا زمین از متصرفان غیرمجاز است. در این دعوی، خواهان باید مالکیت رسمی خود را اثبات کرده و نشان دهد که تصرف فعلی خوانده، بدون رضایت و به‌صورت عدوانی انجام شده است. از زمین‌های کشاورزی گرفته تا املاک موروثی یا مشاعی، همگی ممکن است موضوع خلع ید قرار گیرند. بسته به نوع ملک، سابقه تصرف، وضعیت مالکیت یا همراهی با خواسته‌هایی مثل «اجرت‌المثل» یا «قلع و قمع بنا»، نحوه تنظیم دادخواست تغییر می‌کند.
در این مقاله، به‌صورت طبقه‌بندی‌شده و کاربردی، ۵ نوع پرکاربرد از نمونه دادخواست خلع ید را همراه با نکات حقوقی و شکلی ارائه می‌کنیم تا کاربران در انتخاب متن مناسب برای دعوی خود، مسیر روشن‌تری داشته باشند.
نمونه دادخواست خلع ید (عمومی)
دعوای خلع ید به معنای درخواست مالک یک ملک برای رفع تصرف غیرقانونی از آن است. در صورتی که ملکی بدون اذن مالک در اختیار فرد دیگری قرار گیرد و این تصرف جنبه عدوانی داشته باشد، مالک می‌تواند از دادگاه تقاضای خلع ید کند. توجه داشته باشید که دعوای خلع ید با تصرف عدوانی متفاوت است. این دعوا صرفاً در مورد اموال غیرمنقول دارای سند رسمی قابل طرح است و خواهان باید مالکیت رسمی خود را به همراه تصرف غاصبانه خوانده اثبات کند.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام؛
احتراماً، اینجانب … فرزند … به نشانی …، مالک رسمی شش‌دانگ یک واحد آپارتمان/خانه/زمین واقع در نشانی … به شماره پلاک ثبتی … فرعی از … اصلی، حسب سند رسمی شماره … دفترخانه شماره … شهرستان … می‌باشم.
متعاقباً، آقای/خانم … بدون رضایت و بدون تنظیم قرارداد قانونی، اقدام به تصرف ملک مزبور نموده و با وجود تذکر شفاهی و اظهارنامه رسمی، از تخلیه و تحویل ملک خودداری می‌نماید. با عنایت به مواد ۳۰۸ و ۳۱۱ قانون مدنی و اصل تسلیط (قاعده فقهی لاضرر)، و با لحاظ عدوانی بودن تصرفات،
از محضر آن مرجع محترم تقاضای صدور حکم خلع ید خوانده از ملک موصوف و الزام وی به پرداخت خسارات دادرسی و حق‌الوکاله وکیل را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی خواهان – امضاپیوستها:
۱. تصویر مصدق سند مالکیت
۲. تصویر اظهارنامه ارسال‌شده به خوانده
۳. گزارش کلانتری محل (در صورت وجود)
۴. فیش واریز هزینه دادرسی
نمونه دادخواست خلع ید از زمین کشاورزی
اراضی کشاورزی یکی از موارد شایع در دعاوی خلع ید هستند؛ چرا که اغلب این زمین‌ها در مناطق روستایی یا حاشیه‌ای واقع شده‌اند و امکان تصرف غیرقانونی در آن‌ها بیشتر است. در این نوع دعوی، خواهان باید سند مالکیت زمین کشاورزی را ارائه داده و عدوانی بودن تصرف را اثبات کند. اگر تصرف‌کننده اقدام به کشت، احداث بنا یا نصب موتور پمپ کرده باشد، خواهان می‌تواند علاوه بر خلع ید، قلع مستحدثات یا دریافت اجرت‌المثل ایام تصرف را هم مطالبه کند.
نکته مهم اینکه در مواردی ممکن است زمین کشاورزی ملی اعلام شود که در این صورت تصرف عدوانی اراضی ملی محسوب می شود، استعلام از منابع طبیعی یا جهاد کشاورزی ضروری است.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … به نشانی …، به موجب سند رسمی شماره … صادره از اداره ثبت اسناد و املاک …، مالک یک قطعه زمین کشاورزی به مساحت … مترمربع واقع در … (پلاک ثبتی … فرعی از … اصلی) می‌باشم.
خوانده، آقای/خانم … بدون اذن و رضایت اینجانب، اقدام به تصرف زمین فوق نموده و به‌صورت غیرمجاز مشغول بهره‌برداری از آن (شامل کشت، آبیاری و …) می‌باشد. نظر به اینکه تصرف نامبرده عدوانی بوده و مدارک مالکیت ضمیمه پرونده است، مستنداً به ماده ۳۰۸ و ۳۱۱ قانون مدنی و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی،
تقاضای صدور حکم خلع ید خوانده از زمین کشاورزی مذکور به انضمام کلیه خسارات قانونی را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی – امضا
پیوست‌ها:
۱. تصویر مصدق سند مالکیت
۲. گزارش معاینه محل
۳. استشهاد محلی (در صورت نیاز)
نمونه دادخواست خلع ید ملک موروثی
در مواردی که ملک به ارث رسیده و یکی از وراث یا شخص ثالث، بدون رضایت سایر وراث، ملک را تصرف کرده باشد، امکان طرح دعوی خلع ید ملک موروثی وجود دارد. در این حالت، خواهان باید سند مالکیت مورث را ارائه داده و از طریق گواهی انحصار وراثت و مدارک تکمیلی، رابطه خود با مورث را اثبات نماید.
اگر خوانده یکی از وراث باشد، گاهی دعوی خلع ید ممکن است با ایراد مواجه شود و بهتر است در قالب «تحویل سهم الارث» یا «رفع تصرف» طرح شود. اما اگر خوانده فردی غیر از وراث باشد (شخص ثالث متصرف)، دعوای خلع ید به‌صورت کامل قابل استماع است.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … به نشانی …، یکی از وراث مرحوم … می‌باشم. مورث اینجانب مالک رسمی یک باب خانه/ملک به پلاک ثبتی … فرعی از … اصلی به نشانی … بوده که سند رسمی آن به شماره … در دفترخانه … به ثبت رسیده است. گواهی انحصار وراثت نیز پیوست تقدیم می‌گردد.
متعاقباً، آقای/خانم … که هیچ‌گونه نسبتی با مورث نداشته و فاقد هرگونه سند یا مجوز قانونی برای تصرف است، پس از فوت مورث، ملک را بدون اجازه اینجانب و سایر وراث در تصرف خود گرفته و از تحویل آن امتناع می‌ورزد.
با توجه به مالکیت رسمی مورث و احراز وراثت اینجانب، و عدوانی بودن تصرف خوانده، مستنداً به مواد ۳۰۸، ۳۱۱ قانون مدنی و سایر مقررات مربوطه،
تقاضای صدور حکم خلع ید خوانده از ملک موروثی به انضمام کلیه خسارات دادرسی و هزینه‌ها را دارم.
با تشکر
نام و نام خانوادگی – امضاپیوستها:
۱. تصویر مصدق سند مالکیت مورث
۲. گواهی انحصار وراثت
۳. تصویر شناسنامه و کارت ملی خواهان
۴. گزارش معاینه محل یا استشهادیه محلی (در صورت نیاز)
نمونه دادخواست خلع ید مشاعی
در املاکی که چند مالک به‌صورت مشاعی در آن شریک هستند، اگر شخصی (چه شریک و چه ثالث) تمام ملک را بدون رضایت دیگران تصرف کند، مرتکب تصرف عدوانی ملک مشاع شده است و سایر شرکا می‌توانند دعوی خلع ید مشاعی اقامه کنند. این دعوی معمولاً زمانی مطرح می‌شود که امکان افراز وجود نداشته یا شریکی مانع استفاده سایرین از ملک شده است. خلع ید مشاعی باید نسبت به تمام ملک و علیه تمام متصرفان طرح شود و پس از صدور حکم، تصرف به حالت مشترک بازمی‌گردد نه اختصاصی.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … به نشانی … به موجب سند رسمی شماره … صادره از دفترخانه شماره … یکی از مالکین مشاعی شش‌دانگ یک قطعه زمین/واحد مسکونی به پلاک ثبتی … فرعی از … اصلی واقع در … می‌باشم.
با وجود شراکت رسمی، آقای/خانم … (از شرکای مشاعی یا شخص ثالث) بدون اذن اینجانب و سایر شرکا، تمامی ملک مشاعی را تصرف نموده و از ورود یا بهره‌برداری سایر شرکا جلوگیری به‌عمل می‌آورد. این تصرفات عدوانی و بدون مجوز قانونی است.
با عنایت به اینکه تصرفات مشاعی باید با رضایت همه شرکا باشد و تصرف انحصاری ناقض حقوق مشاع است، و با استناد به مواد ۳۰۸، ۳۱۱ قانون مدنی و ماده ۵۸۱ همان قانون،
تقاضای صدور حکم خلع ید مشاعی خوانده از تمام ملک مذکور و بازگرداندن تصرف به حالت مشاع، به‌علاوه کلیه خسارات دادرسی را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی – امضاپیوستها:
۱. تصویر سند رسمی مشاعی
۲. گزارش معاینه محل یا استشهاد محلی
۳. اظهارنامه ارسالی
۴. فیش واریز هزینه دادرسی
نمونه دادخواست خلع ید و اجرت‌المثل ایام تصرف
در مواردی که ملک به‌طور غیرقانونی در تصرف دیگری قرار گرفته باشد، علاوه بر درخواست خلع ید، مالک می‌تواند اجرت‌المثل ایام تصرف را نیز مطالبه کند. این اجرت‌المثل، معادل منفعتی است که مالک در مدت تصرف غیرمجاز از آن محروم شده است.
بر اساس مواد ۳۰۸ و ۳۱۱ قانون مدنی، هرکس مالی را به‌صورت غاصبانه تصرف کند، مسئول منافع آن نیز خواهد بود. تعیین میزان اجرت‌المثل، بر اساس نظریه کارشناس رسمی دادگستری و با توجه به نوع و موقعیت ملک (مسکونی، تجاری، کشاورزی و…) انجام می‌شود. این دعوی معمولاً به‌صورت توأمان با خلع ید در یک دادخواست واحد مطرح می‌شود.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … ساکن …، به موجب سند رسمی شماره … مالک شش‌دانگ ملک واقع در پلاک ثبتی … فرعی از … اصلی به نشانی … می‌باشم.
متعاقباً، آقای/خانم … بدون داشتن هیچ‌گونه مجوز قانونی یا قرارداد رسمی، ملک موصوف را تصرف نموده و در طول مدت … ماه/سال، از آن بهره‌برداری نموده است. با وجود تذکرات مکرر و اظهارنامه رسمی، ایشان از تخلیه ملک امتناع ورزیده‌اند.
نظر به عدوانی بودن تصرف، و با استناد به مواد ۳۰۸، ۳۱۱، ۳۲۰ قانون مدنی، و مواد ۱۹۸، ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی،
تقاضای **صدور حکم خلع ید خوانده از ملک یادشده و همچنین محکومیت ایشان به پرداخت اجرت‌المثل ایام تصرف از تاریخ … لغایت تاریخ تخلیه طبق نظر کارشناس رسمی دادگستری** و کلیه خسارات دادرسی را دارم.
با تشکر
نام و نام خانوادگی – امضاپیوستها:
۱. تصویر سند مالکیت
۲. اظهارنامه ارسالی
۳. گزارش کارشناس (در صورت وجود سابقه)
۴. استشهادیه محلی یا معاینه محل
۵. فیش هزینه دادرسی
نمونه دادخواست خلع ید فوری همراه با دستور موقت
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … ساکن …، مالک رسمی یک باب خانه/زمین به پلاک ثبتی … فرعی از … اصلی به نشانی … می‌باشم. سند رسمی مالکیت به شماره … پیوست دادخواست تقدیم می‌گردد.
متعاقباً، خوانده آقای/خانم … بدون رضایت اینجانب، به‌صورت غاصبانه ملک را تصرف کرده و اخیراً نیز بدون مجوز اقدام به انجام عملیات ساختمانی (شامل تخریب دیوارها، احداث سقف، نصب تأسیسات و…) نموده که این اقدامات، خطر ورود خسارت غیرقابل جبران را در پی دارد.
با عنایت به فوریت موضوع، مستنداً به مواد ۳۱۰، ۳۱۱، ۳۲۵ قانون آیین دادرسی و مواد ۳۰۸ و ۳۱۱ قانون مدنی،
تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر توقف فوری هرگونه دخل و تصرف توسط خوانده و در نهایت صدور حکم خلع ید وی از ملک مذکور و پرداخت کلیه خسارات قانونی را دارم.
پیشنهاد می‌شود جهت حفظ وضعیت فعلی ملک، کارشناس رسمی دادگستری جهت بازدید محل تعیین گردد.
با تشکر
نام و نام خانوادگی – امضاپیوستها:
۱. تصویر مصدق سند مالکیت
۲. گزارش کلانتری محل یا استشهادیه محلی (در صورت وجود)
۳. اظهارنامه ارسالی به خوانده
۴. فیش هزینه دادرسی و هزینه درخواست دستور موقت
۵. تصویر عکس یا فیلم از عملیات تخریب/ساخت‌وساز (در صورت وجود)
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون نمونه دادخواست خلع ید را مشاهده می فرمایید:
❓ من یه زمین دارم که پدرم سندش به نام من زده، ولی عموم بدون اجازه چند ساله اونجا کشاورزی می‌کنه. می‌تونم دادخواست خلع ید بدم؟
✅ بله. اگر سند رسمی زمین به نام شماست و عموی شما بدون رضایت و توافق، ملک را تصرف کرده باشد، می‌توانید علیه ایشان دادخواست خلع ید و حتی مطالبه اجرت‌المثل ایام تصرف بدهید. تصرف اعضای خانواده در صورت نبود قرارداد یا اجازه، باز هم از نظر حقوقی “عدوانی” تلقی می‌شود. مدارک مالکیت و گزارش معاینه محل را حتماً پیوست کنید.
❓ ما سه تا خواهر و برادریم و یه ملک از پدرمون به ارث مونده. یکی از برادرا همه خونه رو گرفته و به هیچ‌کس اجازه استفاده نمی‌ده. می‌شه خلع ید بگیریم؟
✅ اگر ملک هنوز مشاع بین وراث است و تصرف یکی از وراث باعث محرومیت سایرین شده، بله می‌توانید با ارائه گواهی انحصار وراثت و سند پدرتان، دادخواست خلع ید مشاعی یا تحویل سهم‌الارث مطرح کنید. در برخی موارد، ممکن است دادگاه خواسته را به شکل «رفع مزاحمت» یا «تحویل سهم مشاع» بپذیرد؛ بستگی به نحوه تنظیم دادخواست و دلایل شما دارد.
❓ ملکم سند داره، ولی الان دست مستأجریه که قراردادش تموم شده و تخلیه نمی‌کنه. به جای تخلیه، می‌تونم خلع ید بزنم؟
✅ خیر. دعوای خلع ید مختص تصرفات عدوانی و بدون مجوز است. وقتی قرارداد اجاره‌ای بین شما بوده حتی اگر منقضی شده باشد، باید دادخواست تخلیه به‌لحاظ انقضای مدت اجاره بدهید، نه خلع ید. در صورتی‌که اصل قرارداد را انکار کند یا از ابتدا قراردادی وجود نداشته باشد، ممکن است بتوانید خلع ید را مطرح کنید، اما باید دقت زیادی در تنظیم دادخواست داشته باشید.