در جامعه‌ای که میلیون‌ها نفر آرزوی سفر حج در دل دارند، ثبت‌نام در کاروان‌های حج و دریافت فیش حج به‌منزله گامی مهم در مسیر این فریضه الهی است. اما در این میان، مواردی نیز وجود دارد که دارنده فیش، پیش از اعزام به حج، فوت می‌کند. در چنین شرایطی، این سؤال مطرح می‌شود که «تکلیف فیش حج متوفی چه می‌شود؟» آیا این فیش قابل انتقال به سایرین است؟ آیا به عنوان ارث میان ورثه تقسیم می‌شود؟ یا باید باطل گردد؟
در این مقاله، به صورت جامع و کاملاً کاربردی به بررسی وضعیت حقوقی فیش حج متوفی، مراحل انتقال آن، انحصار وراثت، پرداخت مالیات بر ارث، میزان مالیات و محاسبه گر آنلاین، نحوه فروش و همچنین روش‌های استعلام اولویت فیش حج افراد فوت‌شده می‌پردازیم. اگر شما هم با چنین مسأله‌ای مواجه هستید یا می‌خواهید اطلاعات حقوقی دقیق در این زمینه داشته باشید، تا پایان مقاله همراه ما باشید.
فیش حج متوفی چیست و چه ارزشی در ارث دارد؟
فیش حج یکی از اسناد رسمی صادر شده توسط سازمان حج و زیارت است که حاوی اطلاعات دقیق زائر، زمان اعزام، شماره کاروان، مسیر سفر و موارد اجرایی مربوط به حج تمتع یا عمره است. این فیش، به‌منزله مجوز شرکت در سفر حج بوده و واجد ارزش مالی و حقوقی خاصی است. حال اگر دارنده فیش پیش از تشرف به حج فوت کند، این فیش نیز به‌عنوان بخشی از دارایی وی تلقی شده و مشمول مقررات ارث می‌شود.
📌فیش حج؛ بخشی از ماترک متوفی
بر اساس قانون مدنی و قواعد فقهی، تمام دارایی‌های مثبت فرد فوت‌شده ـ اعم از اموال منقول و غیرمنقول، حساب‌های بانکی، سهام، فیش حج و… ـ در دسته «ماترک» قرار می‌گیرند. از آن‌جا که فیش حج نیز دارای ارزش مالی است، به‌صورت مستقیم جزء ترکه متوفی محسوب شده و میان وراث تقسیم‌پذیر یا قابل واگذاری است.
📌تفاوت فیش حج واجب و مستحب در ارث
در صورتی که فرد در زمان حیات برای حج واجب ثبت‌نام کرده باشد و فوت کند، این فیش در زمره دیون متوفی قرار گرفته و ممکن است ابتدا برای ادای حج از طرف او استفاده شود. اما اگر فیش برای حج عمره یا حج مستحب باشد، صرفاً جزو دارایی به‌جا مانده محسوب شده و تحت قواعد تقسیم ارث قرار می‌گیرد.
📝 نکته:
چنان‌چه فرد متوفی در مورد فیش حج وصیت خاصی نکرده باشد، وراث می‌توانند درباره استفاده، انتقال یا فروش آن تصمیم بگیرند. البته تمامی این اقدامات نیازمند طی مراحل قانونی همچون اخذ گواهی انحصار وراثت و پرداخت مالیات بر ارث است که در بخش‌های بعدی به آن‌ها خواهیم پرداخت.
تکلیف ورثه نسبت به فیش حج میت از منظر قانونی و شرعی
پس از فوت صاحب فیش حج، این سند نه تنها از حیث معنوی دارای اهمیت است، بلکه از نظر مالی و حقوقی نیز در زمره اموال مشمول ارث قرار می‌گیرد. بنابراین، تکلیف وراث نسبت به فیش حج باید طبق ضوابط مشخص شرعی و قانونی تعیین شود.
📌فیش حج، ماترک یا وسیله دینداری؟
قانون مدنی ایران با اقتباس از فقه اسلامی، فیش حج را در ردیف دارایی‌های قابل ارث دسته‌بندی کرده است. اما در شرایطی خاص، این فیش می‌تواند از جایگاه ارث فراتر رفته و به عنوان «دین» متوفی تلقی شود؛ مثلاً اگر فرد وصیت کرده باشد که پس از مرگش کسی به نیابت از او حج به‌جا آورد. در این حالت، اجرای وصیت در اولویت قرار دارد، مشروط بر اینکه دیگر وراث رضایت دهند.
📝 نکته: اگر بین وراث، صغیر یا محجور وجود داشته باشد، اجرای وصیت منوط به پرداخت سهم‌الارث آن‌ها از فیش حج است.
📌 اگر وصیت وجود نداشته باشد چه می‌شود؟
در صورتی که متوفی وصیت کتبی یا شفاهی در خصوص حج نکرده باشد یا وراث تمایلی به انجام حج نیابتی نداشته باشند، فیش حج به‌عنوان دارایی مالی تلقی می‌شود. در چنین شرایطی، وراث موظف‌اند:
-
گواهی انحصار وراثت دریافت کنند.
-
مالیات بر ارث فیش حج را پرداخت کنند.
-
درباره نحوه استفاده، واگذاری یا فروش فیش تصمیم‌گیری مشترک داشته باشند.
📌وراث مخالف چه حقوقی دارند؟
اگر یکی از وراث با استفاده یا فروش فیش مخالف باشد، سایر وراث نمی‌توانند به تنهایی تصمیم‌گیری کنند. در این صورت یا باید سهم او به نرخ روز پرداخت شود یا از طریق دادگاه برای صدور حکم تقسیم ترکه و انتقال قانونی فیش حج اقدام گردد.
مراحل انحصار وراثت فیش حج متوفی و مدارک مورد نیاز
هرگونه اقدام قانونی در خصوص فیش حج متوفی، از جمله انتقال، فروش یا استفاده نیابتی، منوط به اخذ گواهی انحصار وراثت است. این گواهی سندی رسمی است که مشخص می‌کند چه کسانی وراث قانونی فرد متوفی هستند و چه سهمی از ماترک به آن‌ها تعلق دارد. برای دریافت این گواهی، مجموعه‌ای از مراحل اداری و قضایی باید طی شود.
📝 مرحله اول: دریافت گواهی فوت متوفی
اولین قدم برای آغاز روند انحصار وراثت، اخذ گواهی فوت از اداره ثبت احوال محل است. این گواهی مبنای کلیه اقدامات بعدی محسوب می‌شود.
📝 مرحله دوم: تهیه استشهادیه انحصار وراثت
استشهادیه، فرم یا سندی است که باید توسط حداقل دو نفر از آشنایان یا همسایگان متوفی امضا شود و شهادت دهند که متوفی فوت کرده و وراث شناخته‌شده او چه کسانی هستند. این فرم باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم شود.
📝 مرحله سوم: تنظیم دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت
در این مرحله، یکی از وراث یا نماینده قانونی آن‌ها باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست رسمی مبنی بر صدور گواهی انحصار وراثت را تنظیم و ارسال کند.
📝 مرحله چهارم: ارسال مدارک به مرجع قضایی صالح
دادخواست ثبت‌شده، همراه با مدارکی نظیر:
- گواهی فوت
- استشهادیه
- شناسنامه و کارت ملی تمام وراث
- کپی برابر اصل شده فیش حج متوفی به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی ارسال می‌شود.
📝 مرحله پنجم: دریافت گواهی انحصار وراثت
در صورت نبودن مانع یا اعتراض، پس از بررسی مدارک و برگزاری جلسه رسیدگی (در صورت لزوم)، گواهی انحصار وراثت صادر می‌شود. این گواهی به دو صورت محدود و نامحدود صادر می‌شود:
- گواهی محدود: زمانی صادر می‌شود که ارزش ترکه زیر سقف مشخصی (طبق دستورالعمل سالانه قوه قضاییه) باشد.
- گواهی نامحدود: زمانی صادر می‌شود که ارزش اموال متوفی بالا باشد یا اموال غیرمنقول در ترکه وجود داشته باشد.
بدون این گواهی، هیچ اقدامی درباره فیش حج متوفی قانونی نخواهد بود.
نحوه انتقال فیش حج متوفی به وراث یا اشخاص ثالث
پس از دریافت گواهی انحصار وراثت و پرداخت مالیات‌های مربوطه، وراث می‌توانند فیش حج متوفی را به یکی از خود یا حتی شخصی خارج از خانواده انتقال دهند. این انتقال باید طبق ضوابط رسمی سازمان حج و زیارت و تنها از طریق دفاتر زیارتی مجاز انجام شود.
📝 پیش‌نیازهای انتقال فیش حج متوفی
قبل از هر اقدامی برای انتقال، رعایت این شروط ضروری است:
- دریافت گواهی انحصار وراثت
- پرداخت مالیات بر ارث فیش حج
- رضایت کتبی تمامی وراث
- وجود وکالت‌نامه رسمی برای انتقال توسط یک نفر از وراث (در صورت حضور نداشتن دیگران)
وراث یا وکیل قانونی آن‌ها، به همراه شخصی که قرار است فیش به نام او منتقل شود، باید به یکی از دفاتر مجاز زیارتی در استان یا شهرستان محل سکونت مراجعه نمایند.
📁 مدارک مورد نیاز برای انتقال
🔸 اصل و تصویر گواهی انحصار وراثت
🔸 اصل و تصویر فیش حج متوفی
🔸 اصل و تصویر کارت ملی و شناسنامه تمام وراث
🔸 فرم تکمیل‌شده انتقال فیش حج (دریافتی از دفتر زیارتی)
🔸 اصل وکالت‌نامه (در صورت حضور نداشتن برخی از وراث)
📑 مدارک لازم از سوی انتقال‌گیرنده
فردی که قرار است فیش به نام او منتقل شود باید این مدارک را ارائه کند:
-
اصل شناسنامه و کارت ملی
-
یکی از مدارک اشتغال مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی یا دفترچه بیمه
-
سند ملکی یا اجاره‌نامه دارای کد رهگیری معتبر
📝 ثبت رسمی انتقال در دفترخانه
پس از تأیید صحت مدارک توسط دفتر زیارتی، معرفی‌نامه‌ای برای دفتر اسناد رسمی صادر می‌شود. انتقال رسمی فیش حج، فقط از طریق تنظیم سند رسمی در دفترخانه انجام می‌پذیرد و تا زمانی که سند رسمی انتقال تنظیم نشده باشد، انتقال از نظر سازمان حج معتبر نیست.
❗توجه:
فرآیند انتقال فیش حج به ورثه نیز دقیقاً مطابق همین مراحل انجام می‌شود و تفاوتی میان انتقال به شخص ثالث یا یکی از وراث وجود ندارد.
قوانین فروش فیش حج متوفی؛ شرایط، محدودیت‌ها و رضایت وراث
فروش فیش حج فرد فوت‌شده یکی از پرتکرارترین درخواست‌های وراث در زمینه تقسیم ماترک است. با توجه به ارزش مالی فیش حج، فروش آن فقط با رعایت کامل مقررات حقوقی و الزامات سازمان حج و زیارت ممکن است. این فرایند نیازمند طی مراحل خاصی است که در ادامه به صورت دقیق بررسی می‌شود.
✅ شرط اول: تکمیل تمام مراحل قانونی قبل از فروش
قبل از آنکه حتی به فروش فکر شود، باید:
-
گواهی انحصار وراثت اخذ شده باشد
-
مفاصاحساب مالیات بر ارث فیش حج از اداره مالیات دریافت شود
-
در صورت وجود وراث محجور یا صغیر، تقسیم ترکه از طریق دادگاه انجام شود
-
مدارک به‌روزرسانی‌شده در خصوص فیش حج آماده باشد
✅ شرط دوم: رضایت همه وراث یا پرداخت سهم ورثه مخالف
رضایت کتبی و رسمی همه وراث برای فروش فیش حج الزامی است. در صورتی که یکی از وراث با فروش فیش مخالف باشد، فروش فقط در شرایط زیر ممکن خواهد بود:
-
سهم آن وارث به نرخ روز خریداری و پرداخت شود
-
حکم دادگاه برای تقسیم و فروش صادر شده باشد
✅ شرط سوم: حضور فروشنده و خریدار در دفاتر زیارتی و اسناد رسمی
هم فروشنده (نماینده وراث) و هم خریدار فیش حج باید به‌طور حضوری در مراحل فروش و انتقال شرکت کرده، فرم‌ها را امضا و اثر انگشت ثبت نمایند. عدم حضور یکی از طرفین یا ارسال مدارک ناقص می‌تواند باعث ابطال یا تعویق فروش شود.
✅ شرط چهارم: محدودیت انتقال مجدد فیش حج
هر فیش حج فقط یک‌بار قابلیت انتقال به شخص ثالث دارد. انتقال مجدد آن تنها در صورت خویشاوندی درجه یک با متوفی (مثل فرزند، پدر، مادر، همسر) و با تأییدیه سازمان حج و زیارت ممکن است. در غیر این‌صورت، فروش دوم غیرمجاز و فاقد اعتبار خواهد بود.
❗نکته مهم در صورت مخالفت وراث:
اگر برخی از وراث با فروش مخالف باشند و مصالحه حاصل نشود، می‌توان از دادگاه تقاضای فروش فیش حج را داشت. دادگاه در این صورت با فروش فیش در چارچوب مزایده یا تعیین قیمت کارشناسی، مبلغ فروش را به صندوق دادگستری واریز و پس از آن سهم هر وارث را پرداخت می‌کند.
مالیات بر ارث فیش حج متوفی چگونه محاسبه می‌شود؟
همان‌طور که سایر اموال منقول و غیرمنقول متوفی مشمول مالیات بر ارث می‌شوند، فیش حج نیز در زمره دارایی‌هایی قرار می‌گیرد که ممکن است تحت شرایطی خاص مشمول مالیات باشد. اما نوع فیش، هدف استفاده از آن و وضعیت سپرده بانکی مرتبط، در تعیین میزان مالیات نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.
مالیات بر ارث، مالیاتی است که دولت بابت دارایی‌های به‌جامانده از متوفی، پس از فوت وی، از وراث دریافت می‌کند. فیش حج به‌عنوان یک امتیاز مالی که گاهی همراه با سپرده‌گذاری در بانک است، طبق قانون مالیات‌های مستقیم مشمول این مالیات قرار می‌گیرد؛ مگر اینکه از موارد معاف باشد.
✅ موارد معاف از مالیات
بر اساس بخشنامه صریح سازمان امور مالیاتی کشور، در شرایط زیر فیش حج متوفی از مالیات بر ارث معاف است:
-
فیش حج مربوط به حج واجب باشد
-
یکی از وراث یا فردی نایب (اجیر) از طرف متوفی اقدام به انجام حج نماید
-
رضایت سایر وراث نسبت به اجرای وصیت وجود داشته باشد
در چنین شرایطی، فیش حج به‌مثابه یک وظیفه دینی تلقی شده و مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد.
❌ موارد مشمول مالیات
در شرایط دیگر، فیش حج به‌عنوان دارایی مالی در نظر گرفته شده و موارد زیر مشمول مالیات می‌شوند:
-
💵 سپرده بانکی مرتبط با فیش حج: اصل مبلغ سپرده‌گذاری و سود تعلق‌گرفته تا لحظه انتقال، مشمول نرخ ۱۰٪ مالیات بر ارث خواهد شد.
-
📈 ارزش افزوده فیش حج نسبت به سپرده اولیه: چنان‌چه فیش دارای ارزش مالی فراتر از سپرده بانکی باشد، مازاد این رقم به‌عنوان حق مالی تلقی شده و مشمول بند ۳ ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم می‌شود.
🔍 استناد قانونی
بر اساس ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه شماره ۲۰-۱۸/۴، فیش حج به‌صورت دو جز تفکیک‌شده مورد بررسی قرار می‌گیرد:
-
بخش اول: مبلغ سپرده + سود = دارایی مالی مشمول ۱۰٪ مالیات
-
بخش دوم: مابه‌التفاوت ارزش بازار با مبلغ سپرده = حقوق مالی مشمول نرخ خاص
📌 دریافت مفاصا حساب مالیاتی
برای انتقال یا فروش فیش حج، ارائه برگه مفاصا حساب مالیاتی الزامی است. این برگه نشان می‌دهد که مالیات‌های مربوط به فیش حج پرداخت یا بخشوده شده‌اند و مانعی برای واگذاری فیش وجود ندارد.
محاسبه آنلاین مالیات بر ارث فیش حج
در این قسمت شما می توانید با استفاده از مبلغ سپرده فیش و ارزش فعلی مالیات بر ارث فیش حج را به صورت رایگان محاسبه نمایید:
روش‌های استعلام فیش حج فرد فوت شده
استعلام وضعیت فیش حج متوفی برای اطلاع از اولویت اعزام یا وضعیت اعتبار آن، پیش‌نیاز بسیاری از اقدامات حقوقی مانند انتقال، استفاده یا فروش است. خوشبختانه سازمان حج و زیارت، ابزارهایی برای استعلام این اطلاعات در اختیار متقاضیان قرار داده است.
🔍 استعلام از طریق کد USSD
ساده‌ترین روش برای استعلام اولویت اعزام فیش حج عمره یا تمتع، استفاده از کد دستوری USSD است. مراحل انجام این استعلام به شکل زیر است:
-
وارد کردن کد #۴۶۴۵۱۱ در تلفن همراه
-
انتخاب گزینه شماره ۱ از منوی باز شده
-
وارد کردن کد ملی متوفی
-
وارد کردن شماره سند فیش حج
-
وارد کردن شماره شبا
-
مشاهده اولویت ثبت‌نام و وضعیت فیش
🌐 استعلام از طریق سایت سازمان حج و زیارت
وراث می‌توانند با مراجعه به سایت رسمی سازمان حج و زیارت به آدرس: haj.ir
و استفاده از بخش میز خدمت یا سامانه‌های خدماتی، اطلاعات مربوط به فیش حج متوفی را استعلام نمایند.
📱 اپلیکیشن دولت همراه
دانلود و نصب اپلیکیشن «دولت همراه» نیز یکی دیگر از روش‌های کارآمد برای استعلام وضعیت فیش حج است. پس از نصب برنامه، با ورود به بخش حج و زیارت، می‌توان با وارد کردن مشخصات متوفی، وضعیت فیش را مشاهده کرد.
❗توجه:
برای استعلام فیش حج، اطلاع از شماره سند فیش و شماره ملی متوفی الزامی است. بدون این اطلاعات، فرآیند استعلام در هیچ‌کدام از سامانه‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون فیش حج متوفی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓ یکی از بستگانم که دارای فیش حج بوده فوت کرده است. حوزه مالیاتی غیر از مالیات بر سپرده بانکی و سودش که پرداخت شده، مالیات دیگری به‌عنوان مالیات حق‌الامتیاز فیش حج واجب دریافت کرده است. آیا این مالیات توجیه قانونی دارد؟
✅ مالیات بر حق‌الامتیاز فیش حج تنها در صورتی قانونی تلقی می‌شود که ارزش افزوده‌ای فراتر از مبلغ سپرده و سود بانکی وجود داشته باشد. برای بررسی دقیق‌تر، توصیه می‌شود به اداره امور مالیاتی مراجعه کرده یا با یک مشاور مالیاتی مجرب مشورت کنید تا با استناد به ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه‌های مرتبط، موضوع شما بررسی شود.
❓ من یک فیش حج واجب دارم که از پدرم به من رسیده است. به دلیل وضعیت مالی نامناسب قصد فروش آن را دارم، اما وکالت‌نامه‌ام تمام شده است. در زمان فوت پدرم، مادربزرگم زنده بود و حالا ۸ سال است که فوت کرده. آیا باید از عموها و فرزندان عموی فوت‌شده وکالت بگیرم؟ چون با برخی از این افراد ارتباطی نداریم. آیا راه دیگری برای حل این مشکل وجود دارد؟
✅ اگر در زمان فوت پدر، مادربزرگ زنده بوده، او نیز به‌عنوان وارث سهم‌الارثی از فیش حج داشته و حالا سهم او به ورثه‌اش (ازجمله عموها و فرزندانشان) منتقل شده است. در نتیجه، برای انتقال یا فروش، یا باید رضایت و وکالت آن‌ها را اخذ کنید یا از دادگاه تقاضای تقسیم ترکه و صدور حکم انتقال فیش را داشته باشید. مشورت با یک وکیل متخصص در امور ارث، مسیر را برایتان شفاف‌تر خواهد کرد.
❓ مادربزرگم فیش حج خود را به شخصی واگذار کرده بود و بعد از یک سال، آن شخص فوت کرد. آیا آن فرد که اختیار تام داشت هنوز می‌تواند اقدام کند یا این اختیار باطل می‌شود؟
✅ خیر، اختیار تام پس از فوت مادربزرگ شما از لحاظ حقوقی باطل شده است؛ مگر اینکه انتقال فیش به‌صورت رسمی، ثبت شده و مالکیت آن در زمان حیات مادربزرگ تغییر یافته باشد. در غیر این‌صورت، قرارداد و اختیار نامه با فوت موکل (مادربزرگ) از درجه اعتبار ساقط می‌شود.
❓ پدرم چند سال پیش برای حج ثبت‌نام کرده بود اما قبل از اعزام فوت کرد. هیچ وصیتی هم نکرده بود. ما خواهر و برادریم و همه موافقیم که فیش حج را به اسم برادرم منتقل کنیم. آیا باز هم نیاز به وکالت‌نامه داریم؟
✅ بله، حتی اگر همه ورثه با انتقال فیش حج به یکی از اعضای خانواده موافق باشند، باید رضایت‌نامه یا وکالت‌نامه رسمی تنظیم شود. این کار از طریق دفترخانه اسناد رسمی انجام می‌شود. سپس، با گواهی انحصار وراثت و مدارک لازم به دفتر زیارتی مراجعه کنید تا انتقال به صورت قانونی ثبت شود.
❓ من فیش حج پدرم را دارم که حدود ۱۵ سال پیش ثبت‌نام کرده بود. همه مراحل انحصار وراثت و مالیات انجام شده، ولی می‌خواهیم فیش را به فرد غریبه‌ای بفروشیم. آیا فقط یک بار امکان انتقال داریم؟
✅ بله، طبق مقررات سازمان حج و زیارت، فیش حج فقط یک‌بار قابلیت انتقال به غیر را دارد. انتقال مجدد آن فقط در صورتی ممکن است که شخص جدید از بستگان درجه یک متوفی باشد (مثل فرزند یا همسر) و با تأیید سازمان حج. بنابراین اگر می‌خواهید به فردی غریبه بفروشید، باید دقت کنید که همان بار اول، انتقال به‌درستی و رسمی انجام شود.
❓ مادر بزرگم فیش حج داشت ولی خودش به کسی وکالت نداده بود. بعد از فوتش، یکی از دایی‌ها بدون اطلاع ما فیش را به اسم خودش منتقل کرده. الان متوجه شدیم و بقیه ورثه ناراضی‌اند. امکان اعتراض داریم؟
✅ بله، اگر انتقال فیش بدون رضایت و وکالت قانونی سایر وراث انجام شده باشد، سایر وراث می‌توانند از طریق دادگاه اقدام به ابطال انتقال و مطالبه سهم‌الارث خود کنند. انتقال فیش حج متوفی بدون رضایت کتبی همه وراث و پرداخت مالیات بر ارث، فاقد اعتبار قانونی است.