معمولاً دورهای است که خانوادهها بیشترین تلاش را برای حفظ بنیان زندگی مشترک انجام میدهند؛ اما در برخی شرایط، زوجین یا یکی از آنها تصمیم به جدایی میگیرد. در چنین مواقعی، این سؤال پیش میآید که آیا زن باردار را میتوان طلاق داد؟ اگر بله، شرایط طلاق زن باردار چیست؟ تکلیف نفقه، حضانت و مهریه چه میشود؟ و آیا در فقه شیعه و اهل سنت تفاوتی وجود دارد؟
در این مقاله، بهصورت جامع و مرحلهبهمرحله به همه این پرسشها پاسخ خواهیم داد؛ از حکم شرعی طلاق زن باردار تا شرایط طلاق توافقی، طلاق از طرف مرد یا زن، آثار آن بر فرزند در راه و هزینههای مرتبط. همچنین بررسی میکنیم که طلاق زن باردار جزو طلاق رجعی یا بائن است، و در مورد عده، نفقه و حتی سقط جنین در این دوران چه مقرراتی وجود دارد.
امکان طلاق در بارداری از نظر قانون مدنی و قانون حمایت خانواده
در نظام حقوقی ایران، طلاق در دوران بارداری نهتنها امکانپذیر است بلکه روندی کاملاً تعریفشده و قانونی دارد. قانونگذار، مانند فقه شیعه، بارداری زن را مانعی برای اجرای طلاق نمیداند، اما احکام و الزامات خاصی را برای حفظ حقوق زن و فرزند متولد نشده در نظر گرفته است. ماده 1133 قانون مدنی میگوید:
«مرد میتواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون، با مراجعه به دادگاه، تقاضای طلاق همسر خود را بنماید.»
این ماده هیچ محدودیتی درباره وضعیت جسمانی یا بارداری زن قائل نشده است؛ اما باید تست بارداری در طلاق انجام شود. بنابراین، چه در طلاق توافقی و چه در طلاق یکطرفه، بارداری زن مانع قانونی برای ثبت طلاق نیست.
⚖️ روند قانونی طلاق زن باردار
- ثبت دادخواست طلاق (از طرف مرد، زن یا بهصورت توافقی)
- ارجاع زوجین به مرکز مشاوره خانواده برای تلاش در جهت سازش
- ارائه گواهی عدم انصراف از طلاق (در صورت ادامه اختلاف)
- صدور حکم طلاق یا گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه
- ثبت طلاق در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق
📌 نکته مهم: بر اساس ماده ۳۱ قانون حمایت از خانواده، دفاتر ثبت طلاق موظفاند پیش از ثبت طلاق، گواهی پزشک متخصص در مورد باردار بودن یا نبودن زن را دریافت کنند. در صورت بارداری، اطلاعات آن در سند طلاق درج شده و محاسبات نفقه، عده و حضانت بر اساس آن انجام میشود.
حکم شرعی طلاق زن باردار در فقه شیعه
در فقه شیعه، طلاق زن باردار از نظر شرعی صحیح و جایز است. قرآن کریم نیز بهصراحت درباره طلاق زنان باردار سخن گفته و شرایط ویژهای را برای آن بیان کرده است. بنابراین، طلاق در دوران بارداری نهتنها از نظر شرعی ممنوع نیست، بلکه کاملاً تعریف شده است.
📖 آیه صریح قرآن درباره طلاق زن باردار
در سوره طلاق، آیه ۴ آمده است:
«وَأُولاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ…»
یعنی: زنانی که باردار هستند، پایان عدهشان، زمان زایمان آنان است.
این آیه بهروشنی نشان میدهد که وجود حمل، مانعی برای طلاق نیست و فقط در زمان عده تأثیر دارد.
⚖️ شرایط شرعی برای طلاق زن باردار
از منظر فقه شیعه، شرایط کلی صحت طلاق زن (اعم از باردار یا غیر باردار) عبارتاند از:
- صیغه طلاق باید به صورت عربی و لفظ خاص (طَلَّقتُکِ) باشد.
- طلاق در حضور دو شاهد عادل مرد انجام شود.
- مرد در زمان طلاق عاقل، بالغ، مختار و قاصد باشد.
- طلاق در زمان پاکی زن (طُهر غیر مواقعه) واقع شود؛ با یک استثنا
📌 استثنا برای زن باردار:
طبق نظر اغلب فقهای شیعه، اگر زن باردار باشد، شرط طُهر غیر مواقعه و عدم حیض برداشته میشود. یعنی طلاق زن باردار حتی در دوران قاعدگی یا در ایام نزدیکی، صحیح است، زیرا او باردار است و احتمال بارداری مجدد منتفی است.
📝 نوع طلاق زن باردار از دید فقه
اگر زن باردار با درخواست مرد طلاق داده شود و طلاق از نوع رجعی باشد (یعنی نه خلع، نه سومین طلاق، نه طلاق قبل از نزدیکی)، مرد تا پایان دوران عده حق رجوع دارد. اگر طلاق از نوع خلع یا مبارات باشد و زن عوض را ببخشد، طلاق بائن خواهد بود. بنابراین، در اغلب موارد، طلاق زن باردار رجعی است، مگر در موارد خاص فقهی که به بائن تبدیل شود.
طلاق زن باردار در اهل سنت؛ شباهتها و تفاوتها با فقه شیعه
فقه اهل سنت نیز مانند فقه شیعه، طلاق زن باردار را جایز و صحیح میداند؛ با این حال، تفاوتهایی در شرایط صحت طلاق، نوع طلاق و شیوه اجرا میان مذاهب چهارگانه اهل سنت و فقه امامیه وجود دارد.
در همه مذاهب اهل سنت (حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی)، طلاق زن باردار جایز است و اگر طلاقی در این حالت واقع شود، معتبر است. این مذاهب نیز به آیه ۴ سوره طلاق استناد میکنند که عده زن باردار را تا زمان وضع حمل میداند. بنابراین، از نگاه اهل سنت نیز باردار بودن زن مانع اجرای طلاق نیست. تفاوت در شرایط و نحوه طلاق به شرح زیر است:
1. طلاق در ایام حیض
- فقه شیعه: طلاق زن در حال حیض باطل است (مگر اینکه باردار باشد).
- فقه اهل سنت: طلاق زن در ایام قاعدگی حرام است ولی در بیشتر مذاهب، اگر واقع شود صحیح و نافذ است. یعنی گناه محسوب میشود اما طلاق باطل نیست.
2. وجود شاهد در هنگام طلاق
- شیعه: حضور دو شاهد عادل برای صحت طلاق الزامی است.
- اهل سنت: طلاق نیازی به شاهد ندارد. اما برخی از علما، وجود شاهد را برای رجوع بعد از طلاق رجعی مستحب یا الزامی دانستهاند.
3. لفظ طلاق
اهل سنت بهویژه در فقه حنفی، گاهی سه طلاقه در یک مجلس را مؤثر میدانند؛ اما شیعه معتقد است که سه طلاق باید در سه نوبت و با رجوع انجام شود تا صحیح باشد.
در همه مذاهب اهل سنت نیز عده زن باردار تا زمان وضع حمل است، همانند فقه شیعه. فرقی ندارد زن در ماههای اول بارداری باشد یا روزهای آخر.
طلاق توافقی در بارداری؛ شرایط، مراحل و توافقات ضروری
هیچ منع قانونی برای طلاق توافقی در زمان بارداری وجود ندارد. باردار بودن زن فقط در محتوای توافقات تأثیر دارد، نه در اصل امکانپذیری طلاق. زوجین در زمان بارداری میتوانند مانند شرایط عادی، دادخواست طلاق توافقی خود را ارائه دهند و روند معمول را طی کنند.
📝 مراحل طلاق توافقی در بارداری
- ثبت توافق نامه کتبی طلاق توافقی بین زوجین در مورد مهریه، نفقه، حضانت و سایر حقوق
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست
- ارجاع به مرکز مشاوره خانواده و دریافت گواهی عدم انصراف از طلاق
- ارائه مدارک و گواهی پزشک مبنی بر بارداری زن
- صدور گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه
- مراجعه به دفترخانه طلاق و ثبت نهایی طلاق
📌 مواردی که در توافقنامه طلاق باید مشخص شوند
در طلاق توافقی با وجود بارداری، موارد زیر حتماً باید تعیین تکلیف شوند:
- ✔️ هزینههای بارداری و زایمان (توافق در مورد نوع زایمان، بیمارستان، دارو، مراقبت پزشکی و…)
- ✔️ نفقه زن تا زمان وضع حمل
- ✔️ نفقه و حضانت فرزند بعد از تولد
- ✔️ نحوه ملاقات فرزند در آینده
- ✔️ وضعیت مهریه و اجرتالمثل ایام زوجیت
- ✔️ پرداختهای احتمالی مربوط به تجهیز نوزاد یا خرید سیسمونی
📍 نکته: در صورت عدم تعیین تکلیف این موارد، دادگاه ممکن است طلاق توافقی را نپذیرد یا از طرفین بخواهد توافقنامه خود را کاملتر تنظیم کنند.
آثار طلاق زن باردار: عده، نفقه، مهریه و هزینه های بارداری
طلاق زن باردار همانند هر طلاق دیگری، آثار قانونی و مالی متعددی دارد؛ اما برخی از این آثار، به دلیل شرایط خاص بارداری، با موارد عادی متفاوت هستند. در این بخش، مهمترین تبعات طلاق در دوران بارداری از جمله عده، نفقه، مهریه و هزینههای زایمان را بررسی میکنیم.
🔍 مدت عده زن باردار بعد از طلاق
مطابق ماده ۱۱۵۳ قانون مدنی:
«عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت در مورد زن باردار، تا زمان وضع حمل است.»
به عبارت دیگر، فرقی نمیکند زن چند ماهه باردار باشد؛ عده او تا زمان تولد نوزاد ادامه دارد. اگر بلافاصله پس از طلاق زایمان کند، عده همان روز پایان مییابد و اگر زایمان چند ماه بعد باشد، عده نیز تا آن زمان ادامه دارد. در این مدت، زن نمیتواند با مرد دیگری ازدواج کند.
⚖️ نفقه زن باردار بعد از طلاق
طبق ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی، در حالت عادی فقط در طلاق رجعی زن مستحق نفقه است.
اما درباره زن باردار، یک استثنای مهم وجود دارد:
حتی در طلاق بائن نیز، اگر زن باردار باشد، تا زمان وضع حمل مستحق نفقه است.
این نفقه شامل: هزینه خوراک، پوشاک، مسکن، دارو، معاینات بارداری و سایر هزینههای متعارف زندگی زن در بارداری است.
📌 مهریه زن باردار
بارداری زن هیچ اثری بر میزان مهریه ندارد. زن باردار نیز مانند هر زن دیگری، حق دریافت تمام مهریه خود را دارد. اگر طلاق قبل از نزدیکی باشد، فقط نیمی از مهریه تعلق میگیرد. در غیر این صورت، تمام مهریه باید پرداخت شود. در طلاق توافقی نیز، زن میتواند تمام یا بخشی از مهریه را ببخشد یا توافق به تقسیط کند.
💰 هزینههای بارداری و زایمان
در طلاق زن باردار، دادگاه معمولاً پدر را مسئول تأمین هزینههای درمانی و زایمان میداند. این هزینهها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ویزیتهای دوران بارداری
- آزمایشهای پزشکی
- داروهای ویژه بارداری
- زایمان (طبیعی یا سزارین)
- بستری در بیمارستان
- مراقبتهای بعد از زایمان
این موضوع معمولاً در طلاقهای توافقی بهصورت دقیق در توافقنامه مشخص میشود. اما در طلاقهای یکطرفه نیز، زن میتواند این هزینهها را بهعنوان بخشی از نفقه یا هزینههای متعارف مطالبه کند.
حکم سقط جنین در طلاق زن باردار
برخلاف تصور برخی افراد، بارداری موجب مجوز سقط جنین نمیشود. طلاق، اختلاف خانوادگی یا حتی عدم رضایت پدر از بارداری، هیچکدام مجوز شرعی یا قانونی برای سقط نیستند. فقط در دو حالت امکان صدور مجوز قانونی سقط وجود دارد:
- خطر جانی برای مادر (با تأیید پزشکی قانونی)
- جنین ناقصالخلقه یا دارای ناهنجاری شدید که با زندگی طبیعی ناسازگار است (طبق ماده واحده سقط درمانی)
در غیر این موارد، سقط جنین، جرم محسوب میشود و برای آن مجازات حبس یا دیه تعیین شده است.
سوالات متداول
در این قسمت از مطلب، سوالات متداول پیرامون طلاق در بارداری مطرح شده است:
❓ من در ماه ششم بارداری هستم و با همسرم مشکل جدی پیدا کردهام. آیا میتونم در این وضعیت درخواست طلاق بدم؟
✅ بله، باردار بودن مانعی برای درخواست طلاق از طرف زن نیست. اگر شما یکی از دلایل قانونی مثل عسر و حرج، اعتیاد همسر، عدم پرداخت نفقه یا داشتن وکالت در طلاق را داشته باشید، میتونید به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست طلاق ثبت کنید. باید مدارک لازم برای اثبات دلایلتون ارائه بشه. توجه داشته باشید که حتی در صورت طلاق، نفقه دوران بارداری تا زمان زایمان بر عهده همسر شماست.
❓ من و همسرم تصمیم گرفتیم طلاق توافقی بگیریم، اما من باردارم. آیا میتونیم با وجود بارداری، طلاق توافقی انجام بدیم؟
✅ بله، طلاق توافقی در دوران بارداری از نظر قانونی کاملاً مجازه و روندش با حالت عادی تفاوتی نداره. فقط باید در توافقنامهتون حتماً درباره هزینههای بارداری، زایمان، نفقه زن و حضانت فرزند بعد از تولد تعیین تکلیف بشه. این موارد برای دادگاه مهمه و بدون مشخص شدنشون، طلاق ثبت نمیشه. مشاوره با یک وکیل یا مشاور حقوقی در این مرحله میتونه کمک زیادی کنه.
❓ شوهرم میخواد منو طلاق بده، در حالی که من باردارم. آیا میتونه این کار رو انجام بده؟ و اگه بکنه، تکلیف خرجی من چی میشه؟
✅ بله، طبق قانون، مرد میتونه حتی در دوران بارداری زن درخواست طلاق بده. اما موظفه تمام حقوق مالی شما رو پرداخت کنه؛ از جمله مهریه، نفقه ایام بارداری تا زمان زایمان، و در صورت لزوم اجرتالمثل. حتی اگر نوع طلاق بائن باشه، چون شما باردار هستید، تا زمان زایمان مستحق دریافت نفقه هستید. دادگاه بدون تعیین تکلیف این مسائل اجازه ثبت طلاق رو نمیده.