سوالات قاضی از شهود اعسار | چه بگوییم تا اعسار پذیرفته شود؟

در روند رسیدگی به پرونده‌های اعسار، به‌ویژه اعسار از پرداخت مهریه یا هزینه دادرسی، شهادت شهود نقشی تعیین‌کننده دارد. بسیاری از متقاضیان اعسار تصور می‌کنند ارائه یک استشهادیه کتبی کافی است، اما در واقع، جلسه رسیدگی و سوالات قاضی از شهود می‌تواند سرنوشت پرونده را رقم بزند. قاضی برای تشخیص صدق ادعای ناتوانی مالی، از شهود معسر سوالاتی جزئی، دقیق و هدفمند می‌پرسد و پاسخ‌های ارائه‌شده باید منطقی، مستند و بدون تناقض باشند.

در این مقاله، ابتدا به سوالات کلی قاضی در تمامی پرونده‌های اعسار می‌پردازیم، سپس پرسش‌های اختصاصی در اعسار از پرداخت مهریه و هزینه دادرسی را بررسی می‌کنیم. همچنین نکات کلیدی در حضور شاهد، الزام به سوگند، و حتی بحث امکان شهادت خویشاوندانی مثل خواهر را به زبان ساده توضیح خواهیم داد تا مسیر پرونده‌های اعسار برای موکل و وکیل روشن‌تر شود.

سوالات قاضی از شهود اعسار

قاضی در جلسه رسیدگی به دادخواست اعسار، برای بررسی صحت ادعای ناتوانی مالی، از شهود سؤالاتی مانند نحوه آشنایی با معسر، مدت معاشرت، شغل و درآمد او، دارایی‌های قابل دسترس، سبک زندگی و مخارج روزمره می‌پرسد. شهود باید با دقت، جزئیات واقعی و قابل اثبات ارائه دهند. پاسخ‌های ناقص، کلی یا غیرمستند می‌تواند به رد اعسار یا کاهش اعتبار شهادت منجر شود.

🔍 نحوه آشنایی و مدت ارتباط با معسر

اولین مجموعه سوالات قاضی، به رابطه شاهد با فرد معسر مربوط می‌شود:

• «از چه زمانی با ایشان آشنا هستید؟»
• «نحوه آشنایی شما چگونه بوده است؟ (همسایه، دوست، همکار…)»

قاضی با این سؤالات می‌خواهد مطمئن شود که شاهد از روی آگاهی کافی و معاشرت مستمر، شهادت می‌دهد نه از روی حدس یا توصیه شخصی. هرچه مدت آشنایی بیشتر و رابطه نزدیک‌تر باشد، ارزش شهادت بالاتر خواهد بود.

🔍 شغل، درآمد، سبک زندگی و دارایی‌های معسر

سپس قاضی به سراغ وضعیت اقتصادی معسر می‌رود و از شاهد می‌پرسد:

• «آیا ایشان شغلی دارند؟ اگر بله، چه شغلی؟»
• «درآمد ایشان در چه حدودی است؟ آیا درآمد ثابتی دارند؟»
• «در جریان هزینه‌های روزمره و سبک زندگی ایشان هستید؟»
• «آیا ایشان ملکی، خودرو یا دارایی دیگری دارند؟»

شاهد باید با دقت و بدون اغراق یا کم‌نمایی، اطلاعاتی که واقعاً از آن‌ها مطلع است را بیان کند. ادعاهای کلی مثل «وضع مالی خوبی ندارد» بدون ذکر مصداق (مثلاً «مدت‌هاست بیکار است» یا «مغازه دارد ولی اجاره‌نشین است و فروش کمی دارد») فاقد ارزش حقوقی است.

🔍 منشأ اطلاع شاهد از وضعیت مالی معسر

قاضی همچنین درباره منشأ اطلاعات شاهد سوال می‌کند:

• «اطلاعات شما درباره درآمد یا وضعیت مالی او از کجا به دست آمده؟»
• «آیا با هم زندگی کرده‌اید، حساب‌هایش را دیده‌اید یا از فیش حقوقی‌اش مطلع هستید؟»

این پرسش‌ها مشخص می‌کنند که آیا شاهد از سر تجربه و معاشرت صحبت می‌کند یا صرفاً تصور و شنیده‌ها را بازگو می‌کند.

📝 اهمیت سوگند و مسئولیت کیفری شهادت دروغ

پیش از شهادت، شاهد باید طبق ماده ۲۳۶ قانون آیین دادرسی مدنی، سوگند یاد کند که جز حقیقت چیزی نمی‌گوید. قاضی به شاهد هشدار می‌دهد که:

«گواهی کذب طبق قانون، جرم بوده و مجازات دارد.»

در نتیجه، شهود باید از بیان مواردی که در آن شک دارند یا از صحت آن مطمئن نیستند، خودداری کنند.

آیا حضور شاهد در دادگاه اعسار الزامی است؟

پاسخ این است که: در اکثر موارد، بله. اگر مبنای اصلی ادعای اعسار، شهادت شهود باشد (نه مدارک مالی)، قاضی طبق قانون اختیار دارد که شهود را برای استماع اظهارات احضار کند. طبق ماده ۵۰۶ آیین دادرسی مدنی، در اعسار از هزینه دادرسی، اگر دلایل اعسار فقط شهادت باشد، قاضی ممکن است حضور شهود را الزامی بداند.

در اعسار از پرداخت محکوم‌به (مثلاً مهریه)، با اینکه استشهادیه کتبی ارائه می‌شود، اما رویه قضایی نشان داده که بیشتر قضات، شهود را برای تأیید حضوری اظهارات فرا می‌خوانند. بنابراین، در عمل، عدم حضور شهود می‌تواند منجر به رد اعسار یا توقف رسیدگی شود.

📝 فرآیند احضار و حضور در دادگاه

مراحل حضور شهود در دادگاه اعسار به این صورت است:

1. احضار از سوی دادگاه یا مدیر دفتر (معمولاً از طریق پیامک یا ابلاغ سیستمی)
2. احراز هویت شاهد از طریق کارت ملی
3. ادای سوگند پیش از شروع شهادت
4. پرسش قاضی درباره آشنایی، وضعیت مالی معسر، دارایی‌ها، شغل، درآمد، سبک زندگی و موارد مرتبط با دعوا
5. پاسخ‌دهی با دقت و مسئولیت

در این جلسه، حضور وکیل هم می‌تواند کمک کند تا اگر نیاز باشد، از شهود سوالات تکمیلی پرسیده شود یا از اظهارات آن‌ها دفاع شود.

⚠️ پیامدهای عدم حضور یا آماده نبودن شاهد

اگر شاهد در جلسه حاضر نشود یا اظهاراتش متناقض و بی‌اعتبار باشد:

• یکی از دلایل رد شدن اعسار مهریه آماده نبودن شاهد است.
• ممکن است شاهد جریمه یا حتی متهم به شهادت دروغ شود (در صورت تضاد با واقعیات)
• یا قاضی از دلایل دیگر برای بررسی اعسار صرف‌نظر کند

بنابراین، توصیه می‌شود شهود پیش از جلسه توسط وکیل یا موکل توجیه شده باشند، اسناد را دیده باشند و واقعاً از وضعیت مالی معسر اطلاع کافی داشته باشند.

سوالات قاضی از شهود اعسار مهریه

 در پرونده‌های اعسار از مهریه، قاضی از شهود درباره‌ی شغل، درآمد، دارایی‌های معسر، نقل‌وانتقالات مالی، سابقه پرداخت مهریه، سبک زندگی و توان اقساطی سؤال می‌پرسد. هدف این است که مشخص شود آیا مرد واقعاً توان پرداخت ندارد یا صرفاً قصد تأخیر در پرداخت مهریه را دارد.

🔍 محورهای رایج پرسش‌های قاضی در اعسار مهریه

در دادگاه اعسار، بهتر است صداقت داشته باشید و یا بهتر بگویید از پاسخ های غیر منطقی خودداری کنید، در مطلبی تحت عنوان در جلسه اعسار مهریه چه بگوییم این موارد به صورت کامل بررسی شده است و پاسخ های منطقی و تشریح وضعیت بررسی شده است. در این نوع پرونده‌ها، قاضی معمولاً از شهود سؤالات زیر را می‌پرسد:

• «آیا آشنایی نزدیکی با زوج دارید؟ از چه زمانی؟»
  هدف: بررسی اعتبار ارتباط شهود با معسر.

• «شغل و درآمد ماهانه او چقدر است؟»
  هدف: ارزیابی توان واقعی پرداخت و مقایسه با رقم مهریه.

• «آیا ملکی، ماشین، سهام یا دارایی دیگری دارد؟»
  هدف: سنجش اینکه آیا اموال غیرمشمول مستثنیات دین دارد یا نه.

• «آیا در یک سال گذشته مال یا دارایی به نام دیگران منتقل کرده؟»
  هدف: جلوگیری از انتقال صوری دارایی برای فرار از پرداخت مهریه.

• «چقدر از مهریه را پرداخت کرده و چقدر مانده؟»
  هدف: اطلاع از سابقه پرداخت و حسن‌نیت مدعی.

• «سطح زندگی او چگونه است؟ مخارج روزمره‌اش چقدر است؟»
  هدف: سنجش میزان واقعی ناتوانی مالی در کنار سبک زندگی.

⚖️ تفاوت سوالات اعسار مهریه با سایر پرونده‌های اعسار

در پرونده مهریه، برخلاف هزینه دادرسی، تأکید روی میزان دارایی‌های بالفعل بیشتر است. قاضی علاوه بر بررسی درآمد، به دنبال کشف این نکته است که آیا فرد، دارایی‌هایی دارد که می‌توان آن‌ها را توقیف کرد یا نه؟

همچنین، در برخی موارد، اگر زوج درآمدی محدود ولی مستمر داشته باشد، قاضی با استفاده از همین اطلاعات، اقدام به تقسیط مهریه می‌کند. بنابراین شهادت شهود باید نه‌تنها «عدم توان پرداخت نقدی»، بلکه توان یا ناتوانی در پرداخت اقساطی مهریه را نیز پوشش دهد.

📌 نکته کاربردی برای شهود

اگر شاهدی بخواهد در پرونده اعسار از پرداخت مهریه شهادت دهد:

• باید واقعاً در جریان جزئیات درآمد و دارایی مرد باشد.
• اطلاعاتش باید دقیق و بدون شک و تردید بیان شود.
• اگر نکته‌ای را نمی‌داند، بهتر است با صداقت بگوید: «از آن اطلاع ندارم»، نه اینکه حدس بزند یا مبالغه کند.

سوالات قاضی از شهود اعسار هزینه دادرسی

 در پرونده‌های اعسار از هزینه دادرسی، قاضی از شهود درباره‌ی شغل، درآمد، دارایی‌ها، سبک زندگی، و توان مالی خواهان برای پرداخت هزینه‌های قضایی سوال می‌پرسد. شهود باید منشأ اطلاع خود را دقیق بیان کنند و نشان دهند که معسر واقعاً توان پرداخت هزینه دادرسی را ندارد.

توجه داشته باشید که در برخی مواقع، درخواست اعسار از هزینه دادرسی بر محکوم به موثر واقع می شود ولی قطعی نیست. یعنی ممکن است قاضی به رای صادره از اعسار بر هزینه های دادرسی هم نگاهی داشته باشد و در رای بر اعسار بر موضوع دیگر تاثیرگذار باشد.

🔍 پرسش‌های رایج در اعسار از هزینه دادرسی

سؤالاتی که قاضی از شهود اعسار هزینه دادرسی می‌پرسد، با تمرکز بر وضعیت مالی کلی و منابع درآمدی معسر طراحی می‌شوند. رایج‌ترین پرسش‌ها عبارتند از:

• «آیا از شغل یا درآمد ایشان اطلاع دارید؟»
• «منبع درآمد ایشان چیست؟ ثابت است یا متغیر؟»
• «آیا ایشان دارایی یا سرمایه‌ای دارد که بتوان از آن هزینه دادرسی را پرداخت کرد؟»
• «سبک زندگی او چگونه است؟ توان پرداخت مخارج سنگین را دارد؟»
• «چه مدت با او معاشرت دارید و از چه زمانی از وضعیت مالی‌اش مطلع هستید؟»

⚖️ تفاوت با اعسار مهریه در نوع سوالات

اگرچه بسیاری از سوالات مشابه‌اند، اما در اعسار از هزینه دادرسی، تمرکز بیشتر روی ناتوانی در تأمین یک مبلغ مشخص برای آغاز دعوا است. یعنی برخلاف اعسار از محکوم‌به که ممکن است رقم آن بالا باشد، اینجا قاضی می‌خواهد بداند آیا شخص حتی توانایی پرداخت هزینه اولیه ثبت دادخواست را دارد یا نه.

📝 استناد قانونی و الزام شهادت کتبی

بر اساس ماده ۵۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که اعسار بر مبنای شهادت شهود باشد، شهادت کتبی حداقل دو نفر مطلع باید ضمیمه دادخواست شود. این شهود باید اطلاعات دقیقی از شغل، درآمد، و وسایل امرار معاش خواهان ارائه دهند. در صورت نیاز، دادگاه می‌تواند شهود را برای ادای شهادت حضوری احضار کند.

چه کسانی می‌توانند شاهد اعسار باشند و آیا باید قسم بخورند؟

یکی از بخش‌های مهم در رسیدگی به دعاوی اعسار، بررسی صلاحیت شهود معرفی‌شده و تشریفات قانونی شهادت آن‌هاست. اینکه چه افرادی می‌توانند به‌عنوان شاهد پذیرفته شوند و آیا باید در دادگاه قسم یاد کنند، دو موضوع مهم و تاثیرگذار در نتیجه پرونده هستند. در ادامه به بررسی این دو موضوع می‌پردازیم.

✅ آیا خواهر می‌تواند شاهد اعسار باشد؟

 بله. از نظر قانونی، خواهر فرد معسر می‌تواند به‌عنوان شاهد اعسار معرفی شود؛ اما از آنجا که خویشاوندان نزدیک ممکن است ذی‌نفع یا جانبدار تلقی شوند، دادگاه ممکن است ارزش شهادت آن‌ها را پایین‌تر ارزیابی کند. بهتر است در کنار خواهر، شاهد غیرخویشاوند نیز معرفی شود تا اعتبار گواهی تقویت گردد.

✅ آیا شاهد اعسار باید قسم بخورد؟

 بله. طبق ماده ۲۳۶ قانون آیین دادرسی مدنی، شاهد اعسار باید پیش از شهادت، سوگند یاد کند که فقط حقیقت را خواهد گفت. بدون این سوگند، شهادت فاقد اعتبار قانونی است. دادگاه پیش از شنیدن اظهارات شاهد، به او درباره جرم بودن گواهی دروغ نیز تذکر می‌دهد.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون سوالات قاضی از شهود اعسار مطرح شده است:

❓ قاضی از من که شاهد هستم پرسید: «چگونه با مدعی اعسار آشنا شدید و از کجا می‌دانید که توان مالی ندارد؟» باید چه بگویم؟
✅ اگر واقعاً از وضعیت مالی او اطلاع دارید، پاسخ باید دقیق و روشن باشد. مثلاً بگویید: «ما ۸ سال است که همسایه هستیم. مرتب با هم رفت‌وآمد خانوادگی داریم. او دو سال بیکار است و من از نزدیک دیده‌ام که حتی برای هزینه مدرسه فرزندش مشکل دارد.» این نوع پاسخ نشان می‌دهد که شما مستند و مطلع هستید.

❓ در جلسه اعسار، قاضی از من پرسید: «آیا آقای احمدی ملک یا خودرویی دارد؟» ولی مطمئن نبودم. چه کار باید بکنم؟
✅ هرگز پاسخ حدسی ندهید. اگر نمی‌دانید، با صراحت بگویید: «از دارایی‌های ایشان اطلاعی ندارم.» شهادت صادقانه و بدون اغراق، از پاسخ‌های غیرواقعی ارزشمندتر است. دروغ یا تردید باعث کاهش اعتبار شهادت می‌شود.

❓ قاضی از من پرسید: «آیا درآمد ثابتی دارد؟» چون او کار آزاد دارد و همیشه نوسان دارد، چه بگویم؟
✅ توضیح بدهید که درآمد او متغیر است. مثلاً بگویید: «ایشان شغل ثابتی ندارد. در ماه‌های اخیر راننده اسنپ بوده اما به‌دلیل خرابی ماشین، درآمدش بسیار پایین آمده. اغلب اوقات برای تأمین مخارج اولیه مشکل دارد.» این مدل پاسخ، وضعیت مالی را واقع‌گرایانه نشان می‌دهد.

❓ قاضی از من پرسید: «از کجا مطمئن هستید که ایشان توان پرداخت مهریه یا بدهی را ندارد؟» چطور جواب بدهم؟
✅ باید با مثال واقعی توضیح دهید. مثلاً: «در یک سال گذشته چند بار دیده‌ام که برای پرداخت اجاره یا قبض برق دچار مشکل بوده. حتی برای تأمین هزینه درمان فرزندش از من پول قرض گرفت. درآمدش محدود است و اموالی هم ندارد. به‌همین دلایل مطمئنم که واقعاً در وضعیت سخت مالی قرار دارد.»