سهم‌ الارث پسر در حالت‌های مختلف طبق قانون ۱۴۰۴

تقسیم ارث میان وراث از مهم‌ترین مسائل حقوقی و شرعی است که در قانون مدنی ایران به‌طور دقیق بر مبنای فقه اسلامی مشخص شده است. در این میان، سهم‌الارث پسران همواره مورد توجه بوده و بسیاری افراد تصور می‌کنند قوانین ارث صرفاً به این قاعده محدود می‌شود که «پسر دو برابر دختر ارث می‌برد». درحالی‌که بررسی دقیق وضعیت پسر در انواع مختلف حالت‌های تقسیم ارث نشان می‌دهد این موضوع دارای جزئیات فراوان است.

از جمله سؤالاتی که معمولاً برای خانواده‌ها مطرح می‌شود این است که در چه شرایطی پسر تمام اموال را می‌برد، در چه حالتی باید ارث را با دختر یا سایر وراث تقسیم کند و یا سهم او چگونه در کنار همسر، پدر و مادر متوفی محاسبه می‌شود. همچنین تفاوتی وجود ندارد که متوفی پدر باشد یا مادر؛ در هر صورت قانون، فرمول مشخصی برای تعیین سهم پسر در نظر گرفته است.

در این مقاله تلاش داریم تمام حالت‌های مختلف تقسیم ارث برای پسر را به‌صورت دقیق و کاربردی بررسی کنیم. از ساده‌ترین حالت که پسر تنها وارث است تا پیچیده‌ترین ترکیبات که سایر وراث مانند همسر، والدین، دختران یا حتی نوه‌ها در میان باشند. این بررسی به شما کمک می‌کند به‌درستی بدانید در هر وضعیت قانونی، سهم‌الارث پسر چگونه محاسبه می‌شود و چه تفاوت‌هایی با سایر وراث خواهد داشت.

سهم‌ الارث پسر در صورت نبود سایر وراث

در برخی موارد، متوفی تنها وارث یا وراث او فقط پسران هستند و هیچ شخص دیگری مانند دختر، همسر، پدر یا مادر در قید حیات نیست. در این شرایط، قانون مدنی تکلیف تقسیم ارث را به صراحت مشخص کرده است و پسران بدون هیچ رقیبی، صاحب کل ماترک خواهند بود. این قاعده هم در فقه و هم در قوانین موضوعه ایران کاملاً شفاف و بدون ابهام است.

تمامی محاسباتی که در ادامه مشاهده خواهید کرد با استفاده از ابزار محاسبه آنلاین سهم الارث ایران لگال، به صورت رایگان و خودکار برای شما قابل انجام است.

📌 حالت اول: فقط یک پسر وارث باشد

زمانی که تنها وارث متوفی یک پسر باشد و پدر، مادر، همسر یا سایر فرزندان وجود نداشته باشند، تمام اموال متوفی بدون هیچ‌گونه تقسیم یا کسری به این پسر می‌رسد. در این حالت، پسر بدون شریک است و مالک کل دارایی خواهد شد.

📌 حالت دوم: چند پسر باشند و هیچ وارث دیگری نباشد

چنانچه متوفی چندین فرزند پسر داشته باشد و هیچ‌گونه وارث دیگری وجود نداشته باشد، تمامی ماترک به‌صورت مساوی بین پسران تقسیم می‌شود. برخلاف حالتی که دختر و پسر با هم باشند و پسر دو برابر سهم ببرد، در این وضعیت که همه وراث از یک جنس (پسر) هستند، تقسیم کاملاً برابر است.

🔍 مثال:

متوفی سه پسر دارد و هیچ وارث دیگری نیست. اگر دارایی متوفی ۹۰۰ میلیون تومان باشد، هر پسر ۳۰۰ میلیون تومان به ارث خواهد برد.

سهم‌ الارث پسر در صورت وجود پدر و مادر متوفی

یکی از حالت‌های رایج در تقسیم ارث، حالتی است که متوفی علاوه بر داشتن فرزند پسر، پدر و مادر او نیز زنده هستند. در این حالت، قانون مدنی برای هر کدام از این وراث سهم مشخصی تعیین کرده و اولویت‌ها به‌صورت کاملاً قانونی رعایت می‌شود. پدر و مادر متوفی در این وضعیت حتی در حضور فرزند، سهم‌الارث مشخص دارند و نمی‌توانند از آن صرف‌نظر کنند مگر با رضایت خود.

📌 سهم‌الارث پدر و مادر در حضور پسر

مطابق ماده ۹۰۷ قانون مدنی ایران، زمانی که متوفی فرزند داشته باشد (در اینجا فرزند پسر)، هر یک از پدر و مادر به میزان یک ششم از کل اموال متوفی ارث می‌برند. بنابراین:

• یک ششم از کل دارایی به پدر می‌رسد.

• یک ششم دیگر از کل دارایی به مادر می‌رسد.

📌 سهم‌ الارث پسر در این حالت چگونه محاسبه می‌شود؟

پس از کسر سهم پدر و مادر (در مجموع یک سوم)، باقی‌مانده ترکه که دو سوم است به پسر یا پسران متوفی تعلق خواهد گرفت.

اگر تنها یک پسر باشد، تمام دو سوم به او می‌رسد.
اگر چند پسر باشند، این دو سوم به‌طور مساوی بین آن‌ها تقسیم خواهد شد.

🔍 مثال:

دارایی متوفی: ۶۰۰ میلیون تومان
وراث: یک پدر، یک مادر، یک پسر

• یک ششم به پدر: ۱۰۰ میلیون تومان

• یک ششم به مادر: ۱۰۰ میلیون تومان

• مابقی ۴۰۰ میلیون تومان به پسر می‌رسد.

🔍 اگر چند پسر باشند:

دارایی متوفی: ۹۰۰ میلیون تومان
وراث: یک پدر، یک مادر، سه پسر

• یک ششم پدر: ۱۵۰ میلیون تومان

• یک ششم مادر: ۱۵۰ میلیون تومان

• باقی ۶۰۰ میلیون تومان، بین سه پسر مساوی تقسیم می‌شود: هر نفر ۲۰۰ میلیون تومان.

سهم‌ الارث پسر در صورت وجود همسر متوفی

در بسیاری از موارد، متوفی علاوه بر داشتن فرزند پسر، همسری نیز در زمان فوت او زنده است. قانون مدنی ایران برای همسر متوفی (زن) سهم مشخصی از ماترک در نظر گرفته که بسته به وجود یا عدم وجود فرزند تغییر می‌کند. پس از مشخص شدن سهم همسر، بقیه ماترک میان سایر وراث، از جمله پسر یا پسران تقسیم می‌شود.

📌 میزان سهم‌الارث همسر (زن) در قانون مدنی

• اگر متوفی فرزند (اعم از دختر یا پسر) داشته باشد:
  همسر یک هشتم از کل دارایی را به ارث می‌برد.

• اگر متوفی فرزندی نداشته باشد:
  همسر یک چهارم از کل دارایی را به ارث می‌برد.

📌 تقسیم باقیمانده ارث بین پسر یا پسران چگونه انجام می‌شود؟

پس از کسر سهم همسر، باقی‌مانده اموال بین فرزند یا فرزندان (در اینجا پسران) تقسیم می‌شود.

اگر فقط یک پسر باشد، باقی‌مانده به‌طور کامل به او می‌رسد.
اگر چند پسر باشند، باقی‌مانده به‌طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود.

🔍 مثال اول: متوفی یک پسر و همسر دارد (با داشتن فرزند)

دارایی متوفی: ۸۰۰ میلیون تومان

• یک هشتم همسر: ۱۰۰ میلیون تومان

• مابقی ۷۰۰ میلیون تومان به پسر تعلق می‌گیرد.

🔍 مثال دوم: متوفی چند پسر و همسر دارد (بدون فرزند دیگر)

دارایی متوفی: ۸۰۰ میلیون تومان

• یک چهارم همسر: ۲۰۰ میلیون تومان

• مابقی ۶۰۰ میلیون تومان به سه پسر به‌طور مساوی: هر نفر ۲۰۰ میلیون تومان.

📌 نکته:

اگر همسر متوفی همزمان با پدر یا مادر متوفی در قید حیات باشد، سهم آن‌ها نیز باید جداگانه محاسبه شود که در هدینگ بعدی به آن خواهیم پرداخت.

سهم‌ الارث پسر در صورت وجود دختران

یکی از مهم‌ترین موارد در تقسیم ارث، زمانی است که فرزندان متوفی شامل هم دختر و هم پسر باشند. در این حالت، برخلاف حالت‌های قبلی که پسران سهم مساوی داشتند، قانون مدنی به‌صراحت تعیین می‌کند که سهم‌الارث پسر همیشه دو برابر سهم الارث دختر است. این قاعده چه در فقه و چه در قانون مدنی ایران ثابت بوده و تغییری نداشته است.

📌 فرمول تقسیم ارث بین پسر و دختر

در صورتی که وارثان متوفی شامل پسر و دختر باشند، تقسیم ماترک بر اساس نسبت ۲ به ۱ انجام می‌ شود:

• هر پسر دو سهم

• هر دختر یک سهم

ابتدا مجموع سهم‌ها را محاسبه می‌کنیم، سپس کل ماترک را بر تعداد این سهم‌ها تقسیم می‌کنیم.

🔍 مثال عددی:

فرض کنید متوفی دارای ۳ دختر و ۲ پسر است و دارایی او ۱ میلیارد تومان است.

۱. ابتدا سهم‌بندی:

• هر دختر ۱ سهم → ۳ دختر = ۳ سهم

• هر پسر ۲ سهم → ۲ پسر = ۴ سهم

• مجموع سهم‌ها = ۷ سهم

۲. محاسبه ارزش هر سهم:

• ۱ میلیارد تقسیم بر ۷ = حدود ۱۴۲ میلیون تومان برای هر سهم

۳. محاسبه سهم هر وارث:

• هر دختر: ۱۴۲ میلیون تومان

• هر پسر: ۲۸۴ میلیون تومان

📌 در صورت وجود همسر متوفی:

اگر همسر متوفی زنده باشد، ابتدا سهم همسر طبق قانون (یک هشتم یا یک چهارم) کسر می‌شود. سپس باقی‌مانده بین دختران و پسران طبق قاعده فوق تقسیم می‌شود.

🔍 مثال دیگر با وجود همسر:

دارایی متوفی: ۸۰۰ میلیون تومان
وراث: یک همسر، یک دختر، یک پسر

• همسر (با وجود فرزند): یک هشتم → ۱۰۰ میلیون تومان

• باقی‌مانده: ۷۰۰ میلیون تومان

تقسیم ۷۰۰ میلیون:

• دختر ۱ سهم

• پسر ۲ سهم

• مجموع سهم‌ها = ۳

• هر سهم ≈ ۲۳۳ میلیون تومان

سهم‌ها:

• دختر: ۲۳۳ میلیون تومان

• پسر: ۴۶۶ میلیون تومان

📌 نکته مهم:

این قاعده دو برابری بین پسر و دختر هم برای اموال مادر و هم برای اموال پدر صادق است و تفاوتی در جنسیت متوفی ندارد.

سهم‌ الارث پسر همراه سایر وراث (پدر، مادر، همسر، دختر)

در برخی از پرونده‌های ارث، وراث متوفی شامل ترکیبی از افراد مختلف هستند: پسر، دختر، همسر، پدر و مادر. در این حالت، هرکدام از این افراد سهم مشخص خود را طبق قانون مدنی ایران دریافت می‌کنند. بنابراین باید ابتدا سهم هرکدام از این وراث جداگانه محاسبه شود و در نهایت باقی‌مانده بین فرزندان پسر و دختر طبق قاعده ۲ به ۱ تقسیم می‌گردد.

📌 تقسیم ارث در این حالت به چه صورت است؟

۱. همسر (زن متوفی):

• اگر فرزند باشد: یک هشتم از کل ماترک

• اگر فرزند نباشد: یک چهارم از کل ماترک

۲. پدر و مادر متوفی:

• هر کدام یک ششم از کل ماترک (اگر فرزند باشد)

• اگر فرزندی نباشد، سهم آن‌ها تغییر می‌کند.

۳. باقی‌مانده ترکه:

• پس از کسر سهم همسر، پدر و مادر، باقی‌مانده بین پسران و دختران به نسبت ۲ سهم برای هر پسر و ۱ سهم برای هر دختر تقسیم می‌شود.

🔍 مثال عددی کامل (همسر، پدر، مادر، یک پسر، یک دختر):

دارایی متوفی: ۱ میلیارد تومان
وراث: همسر، پدر، مادر، یک پسر، یک دختر

۱. همسر (با داشتن فرزند):
یک هشتم → ۱۲۵ میلیون تومان

۲. پدر:
یک ششم → ۱۶۶ میلیون تومان

۳. مادر:
یک ششم → ۱۶۶ میلیون تومان

جمع این سه نفر: ۱۲۵ + ۱۶۶ + ۱۶۶ = ۴۵۷ میلیون تومان

۴. باقی‌مانده برای فرزندان:
۱ میلیارد – ۴۵۷ میلیون = ۵۴۳ میلیون تومان

۵. تقسیم بین پسر و دختر:

• پسر: ۲ سهم

• دختر: ۱ سهم

• مجموع سهم‌ها = ۳

• هر سهم = ۵۴۳ ÷ ۳ = ۱۸۱ میلیون تومان

سهم پسر: ۲ × ۱۸۱ = ۳۶۲ میلیون تومان
سهم دختر: ۱۸۱ میلیون تومان

🔍 مثال دیگر با چند پسر و چند دختر:

دارایی متوفی: ۲ میلیارد تومان
وراث: همسر، مادر، ۲ پسر، ۲ دختر
(پدر فوت کرده)

۱. همسر (با داشتن فرزند):
یک هشتم → ۲۵۰ میلیون تومان

۲. مادر:
یک ششم → ۳۳۳ میلیون تومان

جمع این دو نفر: ۲۵۰ + ۳۳۳ = ۵۸۳ میلیون تومان

۳. باقی‌مانده برای فرزندان:
۲ میلیارد – ۵۸۳ میلیون = ۱ میلیارد و ۴۱۷ میلیون تومان

۴. تقسیم بین فرزندان:

• هر دختر ۱ سهم → ۲ دختر = ۲ سهم

• هر پسر ۲ سهم → ۲ پسر = ۴ سهم

• مجموع سهم‌ها = ۶ سهم

هر سهم = ۱ میلیارد و ۴۱۷ میلیون ÷ ۶ ≈ ۲۳۶ میلیون تومان

سهم هر دختر: ۲۳۶ میلیون تومان
سهم هر پسر: ۴۷۲ میلیون تومان

📌 نکات کلیدی در این حالت:

✅ همسر، پدر و مادر قبل از فرزندان سهم خود را می‌برند.
✅ فرزندان طبق قاعده دو به یک ارث می‌برند.
✅ وجود یا عدم وجود هر کدام از این وراث مستقیماً در میزان ارث پسر تأثیر می‌گذارد.

سهم‌ الارث نوه‌های پسر در صورت نبود فرزند متوفی

در برخی موارد، شخصی فوت می‌کند اما هیچ فرزند مستقیمی (نه دختر، نه پسر) ندارد. در این شرایط، نوه‌های او (فرزندان پسر فوت‌شده یا دختر فوت‌شده) به عنوان وراث طبقه اول شناخته می‌شوند. البته در این وضعیت هم قانون مدنی قواعدی مشخص برای نحوه تقسیم ارث میان نوه‌های پسر و دختر دارد.

📌 قاعده کلی ارث‌بری نوه‌ها:

• اگر متوفی فرزندی زنده نداشته باشد، نوه‌ها جانشین پدر یا مادر خود می‌شوند.

• سهم هر نوه برابر سهمی است که پدر یا مادرشان اگر زنده بود می‌برد.

• در ارث‌بری از طریق نوه‌ها نیز پسر دو برابر دختر سهم می‌برد.

📌 حالت اول: نوه‌های پسری و دختری با هم

• اگر متوفی دو پسر داشته که هر دو قبل از او فوت کرده‌اند:

  • فرزندان هر پسر، سهم پدرشان را به‌طور مساوی یا طبق قاعده دو به یک می‌برند.

  • اگر یکی از پسرها نوه‌ی پسر داشته باشد و دیگری نوه‌ی دختر، باز هم همان نسبت دو برابر رعایت می‌شود.

🔍 مثال عددی ساده:

متوفی ۱ میلیارد تومان دارایی دارد.

• پسر اول درگذشته، یک پسر از او باقی مانده.

• پسر دوم درگذشته، دو دختر از او باقی مانده.

۱. هر پسر نصف ارث می‌برد، چون پدرانشان پسر بوده‌اند.
پس: ۵۰۰ میلیون برای نوه‌ی پسر اول، ۵۰۰ میلیون برای دو دختر پسر دوم.

۲. سهم‌بندی نوه‌های پسر دوم:

• دو دختر هستند.

• هر کدام ۲۵۰ میلیون.

📌 حالت دوم: فقط نوه‌ی پسری یا دختری باشد

• اگر تنها نوه‌ی پسری یا تنها نوه‌ی دختری باشد، همه ارث به او می‌رسد.

• باز هم نسبت پسر به دختر دو برابر است.

📌 مثال دیگر (نوه‌ی پسری و نوه‌ی دختری با هم):

• نوه‌ی پسری: ۲ سهم

• نوه‌ی دختری: ۱ سهم

• کل دارایی: ۳۰۰ میلیون

• هر سهم: ۱۰۰ میلیون

• نوه‌ی پسری: ۲۰۰ میلیون

• نوه‌ی دختری: ۱۰۰ میلیون

📌 نکات مهم در ارث‌بری نوه‌ها:

✅ نوه‌ها فقط وقتی ارث می‌برند که فرزند مستقیم متوفی فوت کرده باشد.
✅ نوه‌ی پسر مثل پسر دو برابر نوه‌ی دختر ارث می‌برد.
✅ نوه‌ها جایگزین پدر یا مادر خود در طبقه اول می‌شوند.

آیا می‌توان با وصیت‌نامه سهم دختر و پسر را برابر کرد؟

در بسیاری از خانواده‌ها این سؤال مطرح می‌شود که آیا می‌توان به کمک وصیت‌نامه، قانون ارث را تغییر داد و سهم دختر و پسر را برابر کرد؟ پاسخ این سؤال را باید به‌روشنی در قانون مدنی ایران و قواعد فقهی جست‌وجو کرد.

📌 محدودیت قانونی وصیت در تغییر ارث

اگر می خواهید بدانید که تا چه میزان اموال را می توان وصیت کرد، طبق قانون مدنی ایران، هر شخص می‌تواند تنها تا سقف یک‌سوم اموال خود را وصیت کند و این وصیت باید به‌نفع هرکسی که بخواهد، ازجمله وراث، معتبر است. بنابراین:

✅ با وصیت‌نامه می‌توان تا یک‌سوم اموال را به‌طور مساوی بین فرزندان دختر و پسر تقسیم کرد.
✅ برای دو سوم باقی‌مانده، قانون ارث حاکم است و پسر همچنان دو برابر دختر ارث می‌برد.

📌 اگر وراث رضایت بدهند چه می‌شود؟

چنانچه سایر وراث (پسران) رضایت دهند که وصیت بیشتر از یک‌سوم انجام شود، این رضایت قانونی است و در این صورت می‌توان حتی تمام اموال را به‌صورت مساوی بین دختر و پسر تقسیم کرد.

اما اگر وراث اعتراض داشته باشند، وصیت فقط در حد همان یک‌سوم نافذ است. در نتیجه حتی اگر شخصی وصیت کند که تمام اموالش بین دختر و پسر به‌طور مساوی تقسیم شود، این وصیت فقط نسبت به یک‌سوم اموال معتبر خواهد بود.

🔍 مثال عددی:

• دارایی متوفی: ۹۰۰ میلیون تومان

• وصیت کرده که اموال به‌طور مساوی بین دختر و پسر تقسیم شود.

• بدون رضایت وراث: فقط ۳۰۰ میلیون تومان (یک‌سوم) می‌تواند طبق وصیت مساوی تقسیم شود.

• ۶۰۰ میلیون تومان دیگر بر اساس قانون، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.

📌 روش رایج برای نزدیک کردن سهم دختر و پسر

✅ اگر والدین تمایل داشته باشند که سهم وراث را یکی کنند باید اقدام به تقسیم ارث پیش از فوت نمایند، آن ها باید در زمان حیات با هبه یا صلح، اموال را به‌صورت مساوی به نام فرزندان کنند.
✅ پس از فوت، چنین امکانی دیگر وجود ندارد و قانون ارث حاکم خواهد بود.

📌 نکات مهم:

✅ وصیت‌نامه نمی‌تواند قانون ارث را به‌طور کامل تغییر دهد.
✅ وصیت فقط در یک‌سوم اموال نافذ است مگر با رضایت سایر وراث.
✅ قانون همچنان سهم پسر را دو برابر دختر می‌داند.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون سهم الارث پسران در همه حالات را مشاهده می فرمایید که توسط ایران لگال پاسخ داده شده است:

❓ اگر فرزند پسری بعد از فوت پدر از دنیا برود، سهم ارث آن فرزند پسر به فرزندانش خواهد رسید؟ یعنی نوه‌های پسری پدربزرگ سهمی از ارث دارند یا خیر؟
✅ بله، در صورتی که فرزند پسری قبل از تقسیم ارث فوت کند، سهم ارث او به فرزندانش (نوه‌های پدربزرگ) منتقل خواهد شد و آن‌ها از ارث برخوردار می‌شوند.

❓ بعد از فوت پدر، به هر دختر 4/6 و به هر پسر 9/2 سهم از ارث می‌رسد. با توجه به کوچک بودن سهم‌ها، چگونه می‌توان سهام را به نام وارثان کرد؟
✅ تقسیم سهام بین وارثان معمولاً از طریق توافق و تراضی انجام می‌شود. در صورتی که توافق صورت نگیرد، می‌توان از حکم دادگاه برای تقسیم سهام استفاده کرد.

❓ یک ملک شش‌دانگ است و مالک آن فوت کرده است. طبق گواهی حصر وراثت، وراث شامل 3 پسر و 2 دختر هستند. کل شش‌دانگ چند سهم می‌شود و سهم هرکدام چقدر خواهد بود؟
✅ با توجه به قوانین ارث، هر یک از پسران دو هشتم و هر یک از دختران یک هشتم از کل ملک شش‌دانگ را به عنوان سهم الارث دریافت می‌کنند.

❓ در خانواده‌ای که مادر و پدر فوت کرده‌اند و یکی از پسران که نه همسر دارد و نه فرزند، قبل از تقسیم سهم الارث فوت می‌کند، سهم او به چه کسی می‌رسد؟
✅ در چنین شرایطی، سهم الارث آن پسر به اجداد، برادران و خواهران او به عنوان وراث منتقل می‌شود.

❓ ملکی از پدربزرگم به ما رسیده که غصب شده است و برای خلع ید و منفعت طرح دعوا کرده‌ایم. می‌خواهم بدانم آیا میزان پرداخت حق‌السهم دادرسی دختر با پسر برابر است با توجه به اینکه دختر یک سهم و پسر دو سهم دریافت می‌کنند؟
✅ بر اساس قوانین ارث، پسران دو برابر دختران سهم می‌برند، بنابراین میزان پرداخت حق‌السهم دادرسی برای پسران بیشتر از دختران خواهد بود.

❓ پدربزرگ و مادربزرگم فوت کرده‌اند. فرزندان آن‌ها 4 پسر و 5 دختر هستند و سهم کلی 13 سهم است. ارث باقی‌مانده شامل یک منزل مسکونی است. دو پسر بعد از فوت پدر و مادر فوت شده‌اند که هر کدام ورثه دارند و یک دختر بدون ورثه نیز فوت شده است. سهم پسرها، دخترها و ورثه آن دو پسر فوت شده چقدر است؟
✅ پسران دو برابر دختران سهم می‌برند و سهم الارث ورثه‌ای که بعد از فوت پدر و مادر فوت شده‌اند، بین وراث آن‌ها مطابق با قواعد ارث تقسیم می‌شود. دختر بدون ورثه سهم الارثی ندارد و سهم او بین سایر وراث تقسیم می‌شود.