سهم‌ الارث دختر در حالت های مختلف طبق قانون ۱۴۰۴

سهم‌الارث دختران همواره یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در حقوق ارث در ایران بوده است. در نظام حقوقی ما که ریشه در احکام شرعی و فقه اسلامی دارد، سهم دختر از ماترک متوفی با توجه به شرایط و وضعیت سایر وراث متفاوت خواهد بود. این تفاوت در سهم‌الارث، گاه موجب سوء تفاهم و اختلاف میان وراث می‌شود. در این مقاله به‌صورت دقیق و با ذکر مثال‌های کاربردی، حالت‌های مختلف ارث‌ بردن دختر را بررسی می‌کنیم؛ از زمانی که تنها وارث باشد، تا زمانی که پدر و مادر یا برادران نیز در میان وراث حضور دارند.

همچنین، به سوالاتی مانند ارث دختر از مادر، امکان برابر شدن ارث دختر با پسر از طریق وصیت یا صلح عمری، و استثنائات قانونی محرومیت دختر از ارث نیز پاسخ خواهیم داد. هدف این مقاله ارائه تصویری جامع و روشن از جایگاه قانونی دختر در تقسیم ارث طبق قوانین سال ۱۴۰۴ ایران است.

ارث بردن دختر در صورت انحصار وراث به یک یا چند دختر

در اولین حالت، زمانی که متوفی فقط یک یا چند دختر داشته باشد و هیچ وارث دیگری از طبقه اول مثل پدر، مادر یا پسر وجود نداشته باشد، قانون مدنی به‌صراحت تکلیف را روشن کرده است. در چنین شرایطی، تمام ترکه متوفی به دختر یا دختران تعلق می‌گیرد.

طبق ماده ۹۰۷ قانون مدنی ایران، اگر وراث متوفی تنها یک فرزند باشد، چه دختر و چه پسر، کل اموال به او می‌رسد. اما اگر چند دختر باشند و باز هم وارثی به‌جز آن‌ها وجود نداشته باشد، تمام ماترک به صورت مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود.

در نظر داشته باشید که کلیه محاسباتی که در ادامه توضیح می دهیم، از طریق ابزار حقوقی ایران لگال برای محاسبه آنلاین سهم الارث دختر و دیگر افراد به صورت رایگان و خودکار در دسترس شما می باشد.

📌 نکته:

• در این حالت تفاوتی ندارد که دختران چند نفر باشند؛ همگی به‌طور مساوی از کل ارث بهره‌مند می‌شوند.

• به بیان ساده، وقتی فقط دختران زنده هستند و نه پسر و نه والدین متوفی حیات ندارند، تمام ماترک به‌طور مساوی به دختران می‌رسد.

📝 مثال:

فرض کنید مردی فوت می‌کند و از او تنها دو دختر به‌جا مانده‌اند. در این وضعیت، هر یک از دختران نصف ترکه را به ارث می‌برند و دیگر نیازی به محاسبه سهم دو برابر یا نصف نیست؛ چون همه فرزندان دختر هستند.

ارث بردن دختر همراه با پدر و مادر متوفی

در این حالت، یعنی زمانی که متوفی یک دختر دارد و پدر و مادر او در قید حیات هستند، تقسیم ارث طبق ماده ۹۰۸ قانون مدنی به‌صورت مشخص تعیین شده است. در این شرایط، سهم‌الارث هر کدام از وراث به شکل معین و قانونی محاسبه می‌شود.

📌 نکات مهم درباره این حالت

• پدر و مادر متوفی هرکدام یک‌ششم (۱/۶) از ترکه را به ارث می‌برند.

• دختر متوفی نصف (۱/۲) از ماترک را به ارث می‌برد.

• باقی‌مانده ترکه پس از این تقسیم به نسبت سهم وراث توزیع می‌شود مگر اینکه مادر حاجب داشته باشد (مثلاً وجود چند برادر متوفی که سهم مادر را کاهش دهد).

📝 مثال کاربردی

فرض کنید شخصی فوت کرده و از او یک دختر، پدر و مادر باقی مانده‌اند. میزان ترکه برابر با ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است.

ارث به این شکل تقسیم می‌شود:

• ۲۰۰ میلیون تومان به پدر می‌رسد (یک‌ششم از ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون).

• ۲۰۰ میلیون تومان به مادر می‌رسد (یک‌ششم از ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون).

• ۶۰۰ میلیون تومان به دختر می‌رسد (نصف ترکه).

باقی‌مانده:
تا اینجا یک میلیارد تومان از ترکه تقسیم شده است.
۲۰۰ میلیون تومان باقی می‌ماند که به همان نسبت میان وراث تقسیم می‌شود یا طبق حکم قانون، به پدر و مادر تعلق می‌گیرد.

در این حالت معمولاً پدر و مادر باقی‌مانده را بر اساس نسبت اولیه خود یعنی یک‌ششم سهم‌شان، مجدداً میان خود تقسیم می‌کنند.

ارث بردن دختران همراه با پدر و مادر و چند دختر

در این حالت، متوفی چند دختر دارد و همچنین پدر و مادر او زنده هستند. قانون مدنی ایران در ماده ۹۰۹ به‌طور صریح این وضعیت را پیش‌بینی کرده و تکلیف سهم هرکدام از وراث را مشخص کرده است.

📌 نکات مهم درباره این حالت

• پدر متوفی یک‌ششم (۱/۶) ارث می‌برد.

• مادر متوفی نیز یک‌ششم (۱/۶) ارث می‌برد.

• چند دختر متوفی در مجموع دو سوم (۲/۳) از ماترک را به ارث می‌برند.

• سهم دو سوم میان تمام دختران به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.

📝 توضیح تکمیلی

در این حالت مجموع سهم ارث به این شکل است:

• ۱/۶ به پدر

• ۱/۶ به مادر

• ۴/۶ (یا همان دو سوم) به کل دختران

• اگر تنها یکی از والدین زنده باشد، سهم همان یک‌ششم به او تعلق می‌گیرد و مابقی میان دختران تقسیم می‌شود.

📝 مثال کاربردی

فرض کنید میزان ماترک متوفی ۶۰۰ میلیون تومان است و وراث او شامل سه دختر، پدر و مادر هستند.

• ۱۰۰ میلیون تومان به پدر تعلق می‌گیرد (یک‌ششم).

• ۱۰۰ میلیون تومان به مادر تعلق می‌گیرد (یک‌ششم).

• ۴۰۰ میلیون تومان بین سه دختر به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.

نتیجه:

• هر دختر ۱۳۳ میلیون و ۳۳۳ هزار تومان ارث می‌برد.

نحوه ارث بردن دختر در کنار برادران

زمانی که متوفی هم دختر و هم پسر داشته باشد، قانون مدنی ایران به‌صراحت تعیین کرده که سهم الارث پسر، دو برابر سهم دختر است. این قاعده در ماده ۹۰۷ قانون مدنی آمده و برگرفته از حکم صریح قرآن کریم است. بنابراین در چنین شرایطی، دختران و پسران از کل ماترک متوفی به نسبت دو به یک ارث می‌برند.

📌 نکات کلیدی:

• هر پسر دو برابر هر دختر ارث می‌برد.

• ابتدا مجموع سهم‌ها را به‌صورت عددی محاسبه می‌کنند (هر پسر ۲ سهم، هر دختر ۱ سهم).

• کل ترکه بر مجموع این سهام تقسیم می‌شود.

• سپس به هر وارث به نسبت تعداد سهمش، ارث تعلق می‌گیرد.

📝 مثال کاربردی:

فرض کنید پدری فوت کرده و از او یک دختر و یک پسر باقی مانده است.
میزان ترکه برابر با ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است.

نحوه تقسیم:

• برای دختر ۱ سهم و برای پسر ۲ سهم در نظر گرفته می‌شود.

• مجموع سهم‌ها می‌شود ۳ سهم.

• هر سهم معادل ۴۰۰ میلیون تومان خواهد بود.

نتیجه نهایی تقسیم ارث:

• پسر: ۸۰۰ میلیون تومان (۲ سهم × ۴۰۰ میلیون تومان).

• دختر: ۴۰۰ میلیون تومان (۱ سهم × ۴۰۰ میلیون تومان).

سهم‌الارث نوه‌های دختری وقتی مادر فوت شده باشد

یکی از سؤالات رایج در ارث این است که آیا نوه دختری می‌تواند به‌جای مادر فوت‌شده خود از پدر بزرگ یا مادربزرگ ارث ببرد؟ پاسخ این سؤال بستگی به وضعیت سایر وراث و قواعد طبقات ارث دارد. طبق ماده ۹۱۰ و ۹۱۱ قانون مدنی ایران، نوه‌های دختری در شرایط خاص می‌توانند قائم‌مقام مادر خود شده و از اموال پدربزرگ یا مادربزرگ ارث ببرند.

📌 نکات کلیدی

• اگر دختر متوفی قبل از پدر یا مادر خود فوت کند، فرزند او (یعنی نوه دختری) به جای مادرش ارث می‌برد.

• این حق ارث برای نوه دختری در صورت نبود فرزند زنده متوفی، برقرار است.

• در این حالت نوه‌های دختری جای مادر خود را در طبقه اول ارث می‌گیرند.

• اگر فرزندان پسری و نوه‌های دختری هر دو باشند، ارث طبق نسبت دو به یک میان نوه پسری و نوه دختری تقسیم می‌شود.

📝 مثال کاربردی

فرض کنید شخصی فوت می‌کند و از او هیچ فرزند زنده‌ای باقی نمانده، اما از دختر فوت‌شده‌اش یک نوه دختری باقی مانده است.
اگر میزان ماترک ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان باشد و فقط این نوه دختری وارث باشد، او قائم‌مقام مادر خود می‌شود و کل اموال را به ارث می‌برد.

اگر همزمان نوه پسری و نوه دختری هر دو باشند، تقسیم ارث بر اساس دو برابر پسر نسبت به دختر انجام می‌شود.

📌 نکته مهم:اگر خود دختر در زمان فوت پدر یا مادرش زنده باشد، نوه دختری هیچ سهمی از ارث نمی‌برد و ارث مستقیم به دختر تعلق می‌گیرد.

ارث بردن دختر از پدر در چه شرایطی محروم می‌شود؟

در حالت عادی، دختر به عنوان فرزند، در اولویت طبقه اول ارث قرار دارد و از پدر خود ارث می‌برد. اما قانون مدنی ایران در مواردی خاص موانعی برای ارث‌بری پیش‌بینی کرده است که شامل حال دختر هم می‌شود. اگر این موانع وجود داشته باشند، دختر از ارث پدر محروم خواهد شد. مهم‌ترین موارد محرومیت دختر از ارث پدر:

1️⃣ قتل مورث: اگر دختر، پدر خود را به عمد و با قصد به قتل رسانده باشد، از ارث محروم می‌شود. این ممنوعیت حتی اگر به‌هر دلیلی رضایت اولیای دم اخذ شود یا قصاص ساقط گردد، باز هم به قوت خود باقی است.

2️⃣ تفاوت دین: اگر پدر مسلمان باشد اما دختر کافر باشد، دختر نمی‌تواند از پدر مسلمان خود ارث ببرد. این قاعده در مورد سایر وراث هم صادق است.

3️⃣ فرزند نامشروع (زنا): اگر دختری از رابطه زنا متولد شده باشد، از پدر خود ارث نمی‌برد. این قاعده بین فرزند مشروع و نامشروع تفاوت قائل شده و فقط نسب قانونی یا مشروع، باعث ایجاد حق ارث می‌شود.

نکته مهم این است که در غیر از موارد فوق، دختر در همه حالت‌های دیگر از پدر خود ارث می‌برد؛ حتی اگر تنها فرزند باشد، نصف ترکه یا تمام ترکه به او می‌رسد.

ارث بردن دختر از مادر؛ آیا تفاوتی با ارث از پدر دارد؟

بر اساس قانون مدنی ایران، در خصوص ارث‌ بردن دختر از مادر، همان قواعدی اعمال می‌شود که درباره ارث از پدر مقرر شده است. به بیان دیگر، هیچ تفاوت قانونی یا استثنائی بین ارث بردن از پدر یا مادر وجود ندارد. حتی تقسیم طلای مادر بعد از فوت بین فرزندان بر اساس قانون ارث است و بر خلاف تصورات رایج که فکر می کنند به دختر تعلق می گیرد، سهم‌الارث دختر از مادر، دقیقاً مطابق همان مقررات و جدول‌های سهم‌الارث تعیین می‌شود.

• در صورتی که تنها یک دختر باشد و وارث دیگری از طبقه اول نباشد، نصف یا کل ترکه به او تعلق می‌گیرد.
• اگر چند دختر باشند و وارث دیگری مثل پدر مادر متوفی یا همسر وی وجود نداشته باشد، دو سوم ماترک بین آن‌ها به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.
• اگر فرزندان پسر هم باشند، تقسیم ارث مانند همیشه به نسبت دو به یک انجام می‌شود (پسر دو برابر دختر).
• وجود سایر وراث (پدر، مادر، شوهر) می‌تواند در میزان دقیق سهم تأثیرگذار باشد.

📝 شرایطی که مانع ارث دختر از مادر می‌شود:

1️⃣ اگر دختر، مادرش را به عمد کشته باشد، ارث نمی‌برد.
2️⃣ اگر دختر کافر باشد و مادر مسلمان، دختر از مادر ارث نمی‌برد.
3️⃣ اگر دختر از زنا متولد شده باشد، از مادر ارث می‌برد اما از پدر زناکار خیر؛ این مورد از نظر فقه و قانون تفاوت دارد.

📝 مثال کاربردی:

فرض کنید مادری فوت کرده و از او دو دختر و هیچ پسر یا والدین یا همسری باقی نمانده است.
میزان ترکه ۱ میلیارد تومان است. در این حالت:

• طبق قانون، دو سوم از ماترک (۶۶۶ میلیون تومان) به دختران می‌رسد.

• این مبلغ بین دو دختر به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.

• هر دختر ۳۳۳ میلیون تومان ارث می‌برد.

• مابقی ترکه اگر وارث دیگری نباشد، به همین دختران باز می‌گردد.

امکان برابر شدن سهم ارث دختر و پسر با وصیت‌نامه یا صلح عمری

در قوانین ارث ایران که بر مبنای فقه اسلامی است، سهم‌الارث پسر همیشه دو برابر دختر تعیین شده است و هیچ قانونی در سال ۱۴۰۴ تصویب نشده که این قاعده را تغییر دهد. با این حال در صورتی که برخی افراد می‌خواهند قبل از فوت، شرایط را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که دختران‌شان از نظر مالی کمتر از پسران بهره‌مند نشوند باید اقدام به تقسیم ارث قبل از فوت نمایند.

در ادامه 3 راهکار برای این کار معرفی شده که هر کدام دارای معایب و مزایایی می باشد که بر اساس نیاز می توانید از هر کدام استفاده نمایید.

📌 راهکارهای قانونی برای برابری ارث دختر و پسر:

1️⃣ وصیت‌نامه رسمی:
هر شخص می‌تواند در زمان حیات خود، طبق قانون یک سوم اموال را به نفع هرکسی که بخواهد وصیت کند. این وصیت می‌تواند به نفع دختران باشد تا با اضافه شدن به سهم قانونی آن‌ها، فاصله بین سهم دختر و پسر کمتر شود. اما در نظر داشته باشید که تنها یک سوم اموال قابل وصیت است.

2️⃣ صلح عمری:
بهترین و کم‌ریسک‌ترین راه برای برابری ارث بین دختر و پسر، عقد صلح عمری پیش از فوت است. در این قرارداد، والدین می‌توانند در زمان حیات خود مالکیت برخی از اموال را به‌صورت رسمی به دختران منتقل کنند. صلح عمری نیازی به اجازه سایر وراث ندارد و قطعی است. در نظر داشته باشید که این روش مشمول مالیاتی می شود که رقم بالایی است زیرا در برخی حالات مالیات بر درآمد اتفاقی به آن تعلق می گیرد.

3️⃣ هبه رسمی:
والدین می‌توانند در زمان حیات خود، اموالی را به نام دختران صلح یا هبه کنند. این انتقال قطعی بوده و مشمول تقسیم ارث پس از فوت نمی‌شود و مشکل مالیات در صلح عمری را نیز ندارد.

📌 نکات مهم

• یکی از تفاوت های وصیت نامه و صلح عمری در میزان اموال قابل انتقال است. وصیت‌نامه فقط روی یک‌سوم اموال نافذ است. برای دو سوم باقی‌مانده، باید سایر وراث آن را بپذیرند اما صلح عمری محدودیت ندارد.
• صلح عمری قطعی و غیرقابل فسخ است و بر ارث مقدم است.
• این روش‌ها به معنای تغییر قانون نیست؛ فقط برای جبران نابرابری مالی استفاده می‌شود.

📝 مثال کاربردی

فرض کنید شخصی ۹۰۰ میلیون تومان دارایی دارد. او می‌تواند ۳۰۰ میلیون تومان (یک‌سوم) را وصیت کند که به‌طور مساوی میان دختر و پسر تقسیم شود یا حتی به‌طور کامل به دختر اختصاص دهد.
همچنین می‌تواند قبل از فوت ۵۰۰ میلیون تومان از اموالش را به‌صورت صلح عمری به دخترش منتقل کند. در این صورت، فقط باقی‌مانده ماترک طبق قانون ارث تقسیم خواهد شد.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون سهم الارث دختران را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:

❓ پدر و مادر بزرگ ما ۴۰ سال قبل فوت کرده‌اند و ۵ دختر داشتند. سه دختر فوت کرده‌اند و یکی از آن‌ها مجرد بود. آیا سهم‌الارث بین وراث مساوی تقسیم می‌شود یا دو دختر زنده سهم بیشتری می‌برند؟
✅ سهم‌الارث پنج دختر از فرزندان پدربزرگ به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود. با فوت سه دختر، سهم هر یک از وراث متوفی به وراث همان شخص منتقل می‌شود و در این تقسیم، طبق قانون ارث، پسر دو برابر دختر سهم می‌برد.

❓ ملکی از پدربزرگم به ما رسیده و برای خلع ید و منفعت مال طرح دعوا کرده‌ایم. آیا پرداخت حق‌السهم دادرسی برای دختر و پسر با توجه به سهم دریافتی برابر است؟
✅ طبق قاعده ارث، تقسیم سهم به گونه‌ای است که پسر دو برابر دختر ارث می‌برد. بنابراین پرداخت حق‌السهم دادرسی نیز متناسب با میزان سهم دریافتی هر وارث خواهد بود.

❓ آیا این ادعا درست است که اگر ورثه شامل سه پسر و یک دختر باشد، سهم دختر از ارث هم به اندازه سهم پسرها خواهد بود؟
✅ خیر، طبق قانون ارث، سهم دختر نصف سهم هر پسر است و تقسیم به نسبت دو به یک انجام می‌شود.

❓ سهم ارث دختر از حقوق پدر و سهم از حقوق برای مادر چگونه است؟
✅ سهم ارث دختر و مادر در گواهی انحصار وراثت ثبت می‌شود و طبق قانون ارث به نسبت تعیین‌شده تقسیم خواهد شد.

❓ یک ملک شش دانگ است و مالک فوت شده و طبق گواهی حصر وراثت، ورثه شامل ۳ پسر و ۲ دختر است. سهم هر یک چقدر است؟
✅ در این حالت، هر یک از پسران دو هشتم و هر دختر یک هشتم از ملک را به عنوان سهم‌الارث دریافت می‌کنند.