آیا زندانی مهریه با سند آزاد می‌شود؟ شرایط آزادی در سال ۱۴۰۴

یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مسائل حقوقی خانواده در ایران، موضوع زندان برای مهریه و امکان آزادی با وثیقه یا سند است. بسیاری از مردانی که به دلیل عدم پرداخت مهریه با حکم جلب مواجه می‌شوند، این پرسش را دارند که آیا می‌توان با ارائه سند ملکی یا وثیقه از زندان آزاد شد یا خیر؟ با توجه به تغییرات جدید قانونی و رویکرد دستگاه قضایی، وضعیت حبس بابت مهریه نسبت به گذشته متفاوت شده است.

در این مقاله، با نگاهی دقیق به قوانین جاری، آرای قضایی، و رویه عملی دادگاه‌ها، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که تحت چه شرایطی می‌توان از زندان مهریه با سند یا وثیقه خارج شد، و در چه مواردی آزادی فقط موقت است و نه دائمی.

آیا در قانون جدید مهریه منجر به زندان می‌شود؟

با تصویب قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی در سال ۱۳۹۴ و تغییر رویکرد قوه قضائیه، روند حبس مردان بابت مهریه نسبت به گذشته تغییرات قابل‌توجهی داشته است. دیگر صرف ناتوانی مالی یا عدم پرداخت فوری مهریه، دلیل قطعی برای زندانی شدن مرد محسوب نمی‌شود.

بلکه ملاک اصلی در بررسی پرونده‌های مهریه، توانایی مالی واقعی زوج و میزان مهریه ثبت‌شده در سند نکاح است. برای پاسخ دقیق به این‌ که جرم ندادن مهریه منجر به زندان رفتن مرد می شود یا خیر، باید مقررات فعلی و معیارهای قانونی بررسی شوند.

🔍 قانون ۱۴ سکه؛ فقط در حد پیشنهاد

با توجه به افزایش شدید قیمت سکه و طلا در سال‌ها جاری (1404)، برخی نمایندگان مجلس و حقوقدانان پیشنهاد داده‌اند که نصاب ۱۱۰ سکه کاهش یافته و به حدود ۱۴ سکه تعدیل شود تا تعداد زندانیان مهریه کاهش یابد. با این حال، این پیشنهاد هنوز به تصویب نرسیده و قانون فعلی همچنان بر پایه ۱۱۰ سکه اجرا می‌شود.

⚖️ معیار ۱۱۰ سکه در قانون جدید

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی مکلف به پرداخت فوری مهریه است و در صورت عدم پرداخت، موظف است دادخواست اعسار و تقسیط بدهد. اگر دادگاه اعسار را نپذیرد یا مرد اقساط را پرداخت نکند، امکان صدور حکم جلب و حتی حبس وجود دارد. بنابراین تا این حد نصاب، ضمانت اجرای کیفری به قوت خود باقی است.

📝 مهریه بیش از ۱۱۰ سکه؛ عندالاستطاعه

در خصوص مهریه‌های بالاتر از ۱۱۰ سکه، زوجه تنها در صورتی می‌تواند همسر را بازداشت کند که توان مالی مرد برای پرداخت مازاد مهریه را اثبات نماید. در غیر این صورت، بخش اضافه مهریه به‌عنوان «عندالاستطاعه» تلقی شده و ضمانت اجرایی حبس ندارد.

⏳مدت زمان زندان برای مهریه چقدر است؟

برخلاف تصور عموم، مدت زمان زندانی بودن بابت مهریه در قانون به‌صورت عدد مشخص تعیین نشده است. در واقع، مهریه از جرائم مالی محسوب می‌شود و حبس در این موارد تا زمان پرداخت دین یا اثبات اعسار ادامه دارد.

📌 یعنی زندانی مهریه تا زمانی در حبس باقی می‌ماند که:

• یا مهریه را پرداخت کند

• یا رضایت زوجه را جلب کند

• یا دادخواست اعسار او پذیرفته شود

❌ حبس فقط برای افراد ممتنع، نه ناتوان

در اصلاحات اخیر، تأکید شده است که زندان صرفاً در مورد افرادی اعمال می‌شود که تمکن مالی دارند اما عمداً از پرداخت مهریه خودداری می‌کنند. در مقابل، افرادی که ناتوانی واقعی خود را اثبات کرده‌اند، مشمول بازداشت نخواهند شد.

آیا زندانی مهریه با سند آزاد می‌شود؟

یکی از پرتکرارترین سؤالات در میان مردانی که به دلیل مهریه بازداشت شده‌اند این است که آیا می‌توان با ارائه سند ملکی یا وثیقه، از زندان آزاد شد؟ پاسخ حقوقی به این سؤال در عین سادگی، نیازمند دقت است، زیرا آزادی با سند آزادی کامل محسوب نمی‌شود، بلکه در اغلب موارد صرفاً «مرخصی موقت» است.

📝 آزادی موقت با سند، نه دائم

مطابق قانون، مردی که به علت عدم پرداخت مهریه در زندان است، تنها می‌تواند با ارائه وثیقه مورد تأیید دادگاه، به‌طور موقت آزاد شود. این آزادی، در حکم مرخصی محدود است و هیچ‌گونه اثر حقوقی در ختم پرونده یا اسقاط دین ندارد.

🔍 شروط مرخصی با وثیقه

مرخصی از زندان با استفاده از سند، تنها زمانی قابل اجراست که:

• ارزش وثیقه معادل بدهی مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) باشد.
• دادگاه با وثیقه موافقت کند و وثیقه را کافی بداند.
• فرد زندانی تعهد رسمی برای بازگشت در موعد مقرر بدهد.
• سابقه فرار یا سوء‌سابقه در فرایند قضایی نداشته باشد.

⚖️ مرخصی برای تأمین رضایت زوجه یا پرداخت

هدف از این آزادی موقت، دادن فرصت به مرد برای:

• پرداخت تمام یا بخشی از مهریه
• یا جلب رضایت زوجه
• یا تنظیم توافق جدید برای تقسیط بدهی است

اگر این اقدامات در مدت مرخصی انجام نشود، فرد مجدداً به زندان بازگردانده می‌شود.

❌ آزادی کامل فقط با رضایت یا پرداخت مهریه

به‌طور قطعی، هیچ سند یا وثیقه‌ای نمی‌تواند جایگزین پرداخت مهریه یا رضایت زوجه شود. در نتیجه، اگر زوج همچنان بدهی را پرداخت نکند یا رضایت نگیرد، وثیقه صرفاً تضمین‌کننده حضور او در مراحل بعدی است و به آزادی دائمی منتهی نمی‌شود.

مراحل قانونی منتهی به زندانی شدن مرد بابت مهریه

حبس مرد بابت مهریه یک فرآیند ساده و فوری نیست، بلکه نیازمند طی کردن گام‌های مشخص قانونی است. زوجه باید مسیر مطالبه حقوقی خود را از طریق نهادهای ذی‌ربط پیگیری کرده و کلیه اقدامات قضایی را طی کند تا در نهایت، در صورت اثبات شرایط قانونی، حکم بازداشت صادر شود.

📌 مرحله اول: مطالبه مهریه از طریق دادگاه یا اجرای ثبت

اولین گام، ارائه دادخواست مطالبه مهریه توسط زن است. این کار می‌تواند از طریق:

• دفتر ازدواج و درخواست صدور اجرائیه (در صورتی که سند رسمی باشد)

• یا طرح دعوی در دادگاه خانواده انجام گیرد.

⚖️ مرحله دوم: ابلاغ و مهلت ۱۰ روزه به مرد

پس از صدور اجرائیه یا حکم قطعی، مرد ۱۰ روز فرصت دارد تا یکی از این اقدامات را انجام دهد:

• پرداخت کامل مهریه

• معرفی مالی برای توقیف

• ارائه دادخواست اعسار

در غیر این صورت، اقدامات بعدی برای تأمین طلب زوجه آغاز خواهد شد.

🔍 مرحله سوم: توقیف اموال و بررسی اعسار

در این مرحله برای توقیف اموال برای مهریه، اگر مرد مالی داشته باشد، توقیف می‌شود. در صورتی که مدعی ناتوانی در پرداخت است، باید ظرف ۳۰ روز از ابلاغ، لیست اموال و نقل و انتقالات یک‌سال اخیر خود را به دادگاه ارائه دهد تا اعسار وی بررسی شود.

❌ مرحله چهارم: صدور حکم جلب و بازداشت

اگر مرد:

• دادخواست اعسار نداده،
• یا اعسار او رد شده،
• یا با وجود پذیرش اعسار، اقساط را پرداخت نکند،

در این حالت، زن می‌تواند درخواست حکم جلب دهد و دادگاه نیز، در صورت احراز شرایط، اقدام به حبس مرد خواهد کرد.

📝 نکته کاربردی

در این مرحله، حتی در صورت بازداشت، مرد هنوز می‌تواند از مرخصی موقت با سند استفاده کند، اما آزادی کامل، تنها در صورت پرداخت مهریه، توافق، یا جلب رضایت زوجه امکان‌پذیر است.

شرایط استفاده از وثیقه برای آزادی زندانی مهریه

وثیقه یکی از ابزارهای موقت آزادی در نظام دادرسی ایران است که در برخی پرونده‌های مهریه نیز به‌کار گرفته می‌شود. اما این نوع آزادی، به‌هیچ عنوان به معنای مختومه شدن دعوای مهریه یا پایان یافتن مسئولیت مرد نیست؛ بلکه فقط یک فرصت موقت قانونی برای خروج از زندان به شمار می‌آید.

📌 وثیقه مهریه چیست و چگونه عمل می‌کند؟

وثیقه، سندی ملکی یا مالی است که فرد ثالث (معمولاً از اقوام یا آشنایان زوج) به دادگاه ارائه می‌دهد تا ضمانت کند مرد در مهلت تعیین‌شده، برای پرداخت مهریه یا جلب رضایت زوجه اقدام کند. اگر مرد در زمان مشخص‌شده به تعهدات خود عمل نکند یا از دسترس خارج شود، وثیقه ضبط خواهد شد.

⚖️ ارزش وثیقه چقدر باید باشد؟

بر اساس قانون، میزان وثیقه‌ای که برای زندانی مهریه پذیرفته می‌شود، باید معادل سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل ریالی آن باشد. این مبلغ به‌عنوان حد نهایی مسئولیت کیفری در نظر گرفته می‌شود. اگر مهریه بیشتر از این میزان باشد، ضمانت کیفری ندارد و صرفاً با احراز استطاعت قابل پیگیری است.

📝 شرط تأیید وثیقه توسط دادگاه

ارائه سند کافی نیست؛ دادگاه باید موارد زیر را تأیید کند:

• ارزش سند متناسب با میزان بدهی باشد.
• سند قابل معامله، بدون مانع قانونی و بدون بازداشت ثبتی باشد.
• شخص وثیقه‌گذار قابل شناسایی و در دسترس باشد.
• رضایت زوجه یا نظر قاضی نسبت به نوع و ارزش وثیقه مثبت باشد.

❌ ضبط وثیقه در صورت فرار

اگر مرد در مدت مرخصی با وثیقه، به تعهدات خود عمل نکند یا فرار کند:

• دادگاه وثیقه را ضبط می‌کند.
• سند در فرآیند مزایده فروخته می‌شود.
• وجه حاصل از فروش، بابت مهریه به زن پرداخت می‌گردد.
• در صورت مازاد، مبلغ اضافه به صاحب سند بازگردانده می‌شود.

انواع سند و وثیقه برای آزادی زندانی مهریه و شرایط قانونی آن‌ها

برای استفاده از مرخصی موقت یا آزادی مشروط در پرونده‌های مهریه، مرد یا اطرافیان او می‌توانند با ارائه انواعی از وثیقه‌ها، نظر مساعد دادگاه را برای صدور قرار قبولی جلب کنند. اما نوع سند، شرایط ارزش‌گذاری، و پذیرش آن توسط دادگاه اهمیت زیادی دارد.

🔍 ۱. سند ملکی

رایج‌ترین نوع وثیقه در پرونده‌های مهریه، سند رسمی ملک (مسکونی، تجاری یا زمین) است. شرایط قانونی آن عبارت است از:

• باید دارای سند رسمی شش‌دانگ باشد

• فاقد بازداشت، رهن بانکی یا محدودیت ثبتی باشد

• ارزش ملک باید توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین شود

• ارزش آن باید حداقل معادل ۱۱۰ سکه یا مبلغ بدهی باشد

📌 اگر ارزش ملک بیش از بدهی باشد، مازاد آن پس از ضبط احتمالی به مالک برمی‌گردد.

📝 ۲. سند خودرو یا ماشین‌آلات

در برخی موارد، سند خودرو هم به‌عنوان وثیقه پذیرفته می‌شود، اما:

• باید پلاک ملی، بدون بدهی و آزاد از تعهدات بانکی باشد

• معمولاً ارزش آن کمتر از املاک است و فقط در بدهی‌های کم مورد قبول قرار می‌گیرد

• ارزش‌گذاری آن نیز نیازمند برآورد کارشناسی رسمی است

⚖️ ۳. سپرده بانکی یا ضمانت‌نامه بانکی

برخی متهمان مهریه از حساب بانکی یا ضمانت‌نامه بانکی برای آزادی موقت استفاده می‌کنند:

• باید مسدود به نفع دادگاه شود

• سپرده باید به نام شخص وثیقه‌گذار یا شخص ثالث مورد تأیید دادگاه باشد

• میزان وجه باید معادل بدهی مهریه یا سقف قانونی (۱۱۰ سکه) باشد

🧾 ۴. سند تعهد شخص ثالث (کفیل)

در موارد خاص و تنها با تأیید قاضی، شخص ثالث می‌تواند با تعهد رسمی در دفترخانه، ضمانت کند که متهم در تاریخ مقرر بازمی‌گردد:

• این روش ریسک بالاتری دارد و نیازمند سابقه قابل اعتماد وثیقه‌گذار است

• کفیل باید در صورت تخلف متهم، مبلغ تعیین‌شده را بپردازد یا سندی برای ضبط معرفی کند

❌ نکته مهم درباره سندهای معیوب یا نامعتبر

اگر سند دارای مشکل ثبتی، بازداشت، محدودیت وراثتی، یا ارزش پایین‌تر از بدهی باشد:

• دادگاه آن را رد می‌کند

• و زندانی تا ارائه وثیقه معتبر، در بازداشت باقی می‌ماند

رویکرد جدید قوه قضائیه درباره بازنگری پرونده‌های مهریه

در سال‌های اخیر، افزایش بی‌سابقه نرخ سکه و طلا، موجب افزایش تعداد زندانیان مهریه شده است. همین موضوع، قوه قضائیه را وادار کرده تا با نگاهی انسانی‌تر و کارشناسانه‌تر، نسبت به بازنگری در پرونده‌های زندانیان مهریه اقدام کند و از بازداشت‌های غیرضروری جلوگیری نماید.

⚖️ دستور مستقیم رئیس قوه قضائیه برای بازنگری

رئیس دستگاه قضا، طی بخشنامه‌هایی صریح، به تمامی رؤسای دادگستری‌های استان‌ها ابلاغ کرده است که:

• بازداشت صرفاً در صورت احراز توان مالی زوج مجاز است

• در صورت عدم تمکن واقعی، زوج باید آزاد شود

• اجرای صحیح قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، الزامی و قابل پیگیری است

📝 نقش دادستان‌ها و قضات در تعدیل بازداشت‌ها

بنا بر اعلام سخنگوی قوه قضائیه، در برخی پرونده‌ها مشاهده شده که:

• برخی قضات دقیقاً الزامات قانون سال ۱۳۹۴ را رعایت نمی‌کنند

• همین مسئله باعث افزایش غیرقانونی آمار زندانیان مهریه شده است

در واکنش به این موضوع، قوه قضائیه:

• به دادستان‌ها دستور داده که بر صحت فرآیند بازداشت‌ها نظارت مستقیم داشته باشند

• و در موارد نقض قانون، با قاضی صادرکننده برخورد قضایی و اداری شود

🔍 آمار رسمی از زندانیان مهریه

طبق گزارش‌ها:

• بیش از ۲۵۰۰ نفر به دلیل مهریه در زندان به سر می‌برند

• از این تعداد، بسیاری دارای مهریه‌های کمتر از ۲۰ سکه هستند

• استان‌هایی مانند اصفهان، فارس و تهران، بالاترین آمار را دارند

❌ نگاه نوین: کاهش زندان، حفظ حقوق زن

هدف از این بازنگری، نه تضییع حقوق زوجه، بلکه جلوگیری از حبس ناعادلانه افراد ناتوان است. قانون همچنان از زن حمایت می‌کند اما تأکید دارد که فقط افراد دارای توان مالی و ممتنع بازداشت شوند.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون اینکه آیا زندانی مهریه با سند آزاد می شود و شرایط آن که در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ آیا گذاشتن سند توسط پدر شوهر باعث آزادی کامل داماد از زندان مهریه می‌شود؟
✅ خیر، گذاشتن سند صرفاً به‌عنوان وثیقه برای مرخصی موقت تلقی می‌شود و باعث آزادی کامل نمی‌گردد. آزادی دائمی تنها در صورتی ممکن است که مرد مهریه را پرداخت کند، با زن به توافق برسد یا اعسار او از سوی دادگاه پذیرفته شود. وثیقه فقط تضمینی برای بازگشت به زندان در موعد مقرر است.

❓ اگر مردی بعد از صدور حکم جلب، درخواست اعسار بدهد، باز هم زندانی می‌شود؟
✅ اگر پیش از اجرای حکم جلب، مرد درخواست اعسار داده باشد و پرونده در حال رسیدگی باشد، تا زمان صدور رأی نهایی در مورد اعسار، بازداشت نمی‌شود. اما اگر اعسار رد شود و او همچنان مهریه را نپردازد، حکم بازداشت قابل اجرا خواهد بود.

❓ اگر مردی در مرخصی با سند، اقساط مهریه را نپردازد، چه اتفاقی می‌افتد؟
✅ در این صورت، مرخصی لغو شده و قاضی دستور بازداشت مجدد صادر می‌کند. علاوه بر آن، وثیقه ضبط شده و به نفع زوجه فروخته می‌شود. اگر ارزش وثیقه بیشتر از بدهی باشد، مازاد آن به وثیقه‌گذار بازگردانده خواهد شد.

❓ آیا ممکن است مردی با مهریه کمتر از ۱۰ سکه هم زندانی شود؟
✅ بله، اگر زوجه حکم قطعی گرفته باشد و مرد نه مهریه را پرداخت کند و نه اعسار ارائه دهد، حتی در صورت کم بودن میزان مهریه، حکم جلب و حبس صادر می‌شود. آنچه مهم است، رفتار مرد در برابر حکم دادگاه و نه صرفاً مبلغ سکه‌هاست.