در نظام حقوقی ایران، مهریه حقی است که به‌محض عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و ارتباط مستقیمی با موضوع طلاق ندارد. اما هنگامی که زن به‌دلایل شخصی یا شرایط سخت زندگی مشترک تصمیم به جدایی می‌گیرد، این پرسش مهم مطرح می‌شود: اگر زن درخواست طلاق کند، مهریه به او تعلق می‌گیرد؟
پاسخ به این سؤال ساده نیست و به عوامل گوناگونی همچون نوع طلاق، دلایل مطرح‌شده در دادگاه، مفاد عقدنامه، و حتی نحوه اثبات استطاعت مرد بستگی دارد. در این مقاله، به‌طور کامل و کاربردی بررسی می‌کنیم که در چه شرایطی زن می‌تواند مهریه‌اش را دریافت کند، چه مواردی مانع آن می‌شود، و بهترین مسیر قانونی برای رسیدن به این حق چیست.
درخواست طلاق از طرف زن و گرفتن مهریه امکان پذیر است؟
مهریه به محض عقد به زن تعلق می‌گیرد و صرفاً با طلاق از بین نمی‌رود. اگر زن درخواست طلاق دهد، همچنان حق مطالبه مهریه را دارد؛ مگر اینکه در قالب طلاق توافقی یا خلع، بخشی از مهریه را ببخشد. در صورتی که زن دلیل موجه مانند عسر و حرج داشته باشد، می‌تواند بدون بخشش مهریه، هم طلاق بگیرد و هم مهریه را وصول کند.
⚖️ مهریه؛ حق مالی قطعی زن پس از عقد
طبق قانون مدنی و فقه اسلامی، مهریه حقوق مالی زن است که به‌محض انعقاد عقد نکاح به تملک زن در‌می‌آید و زن می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. این حق به صورت مستقل از طلاق تعریف می‌شود؛ به این معنا که چه زندگی مشترک ادامه یابد و چه به طلاق بینجامد، اصل حق مهریه باقی می‌ماند. تنها در موارد خاصی مثل طلاق قبل از نزدیکی یا توافق طرفین بر بذل مهریه (مثلاً در طلاق توافقی یا خلع)، ممکن است تمام یا بخشی از مهریه از بین برود.
📝 نکته کاربردی
اگر زن در هنگام درخواست طلاق، دلیل موجه قانونی داشته باشد (مثلاً عسر و حرج یا نقض شروط ضمن عقد توسط شوهر)، نه‌تنها می‌تواند طلاق بگیرد، بلکه مهریه خود را نیز به‌طور کامل مطالبه و وصول کند.
شرایط قانونی گرفتن مهریه در طلاق از طرف زن
درخواست طلاق از سوی زن در حقوق ایران با موانعی روبرو است، اما این موضوع تأثیری بر اصل تعلق مهریه ندارد. با این حال، در عمل، گرفتن مهریه هنگام طلاق از طرف زن تابع شرایط قانونی مشخصی است که باید به‌درستی رعایت شوند.
⚖️ مهریه حق مسلم زن است؛ حتی اگر خودش طلاق بخواهد
بر اساس قانون مدنی، زن در هر صورت مالک مهریه است و این حق با طلاق از بین نمی‌رود. اما اگر زن بدون دلیل موجه قصد طلاق داشته باشد و شوهر با طلاق موافق نباشد، ممکن است دادگاه درخواست را نپذیرد یا زن برای جلب رضایت شوهر ناچار به بذل بخشی از مهریه شود.
📌 دلایل قانونی که مهریه را حفظ می‌کند
زن می‌تواند با اثبات یکی از موارد زیر، بدون نیاز به گذشت از مهریه، طلاق بگیرد:
- عسر و حرج: اثبات شرایط طاقت‌فرسا مانند بدرفتاری، اعتیاد، ترک زندگی، زندان و…
- شروط ضمن عقد نکاح: اگر یکی از ۱۲ شرط مندرج در عقدنامه محقق شده باشد (مثلاً ترک نفقه یا ازدواج مجدد شوهر)
در این شرایط اگر زن درخواست طلاق دهد مهریه نیز تعلق می گیرد و می تواند مطالبه کامل مهریه را نیز در دادخواست خود درج کرده و آن را وصول کند.
📝 نقش دادگاه در تأیید شرایط
دادگاه خانواده پس از بررسی دلایل ارائه‌شده، در صورت احراز درستی ادعاها، ضمن صدور حکم طلاق، مهریه را نیز در رأی لحاظ می‌کند. زن باید مدارک و مستندات لازم برای اثبات عسر و حرج یا تحقق شروط ضمن عقد را در اختیار دادگاه قرار دهد.
طلاق با دلیل موجه و بدون دلیل موجه چه تفاوتی در مهریه دارد؟
وقتی زن قصد طلاق دارد، نوع دلایلی که در دادگاه مطرح می‌کند، نقش مهمی در نحوه برخورد دستگاه قضایی با موضوع مهریه خواهد داشت. در واقع، این دلایل می‌توانند تعیین‌کننده این باشند که زن مهریه‌اش را تمام و کمال بگیرد یا ناچار به گذشت از بخشی از آن شود.
⚖️ طلاق با دلیل موجه = حق دریافت کامل مهریه
در صورتی که زن دلایلی مانند عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه توسط شوهر، اعتیاد شدید، ضرب و شتم یا سوء رفتار مستمر، زندانی بودن طولانی شوهر یا ازدواج مجدد مرد بدون رضایت زن را اثبات کند، دادگاه حکم طلاق صادر کرده و زن می‌تواند مهریه کامل خود را نیز مطالبه کند. در این حالت، نیازی به بخشیدن مهریه نیست.
❌ طلاق بدون دلیل موجه = احتمال بذل مهریه
اگر زن بدون دلیل موجه قصد جدایی داشته باشد و شوهر نیز با طلاق مخالفت کند، دادگاه به‌سادگی حکم طلاق نمی‌دهد. در چنین شرایطی، زن برای جلب رضایت شوهر یا تسریع در روند طلاق، ممکن است ناچار شود بخشی یا تمام مهریه‌اش را ببخشد. این مورد معمولاً در قالب طلاق توافقی یا طلاق خلع اتفاق می‌افتد.
📌 طلاق از سوی زن در عمل، بدون دلیل موجه سخت است
اگرچه قانون به زن اجازه داده در صورت تحقق شرایط خاص، دادخواست طلاق ارائه دهد، اما در عمل ثابت کردن این شرایط نیاز به مدارک، شاهد یا رأی قبلی دادگاه دارد. بنابراین داشتن وکیل مجرب می‌تواند مسیر دریافت طلاق و مهریه را برای زن هموارتر کند.
دریافت مهریه در طلاق توافقی، خلع و مبارات
برخی از انواع طلاق، مانند طلاق توافقی، طلاق خلع و طلاق مبارات، ساختار متفاوتی نسبت به طلاق‌های قضایی دارند و نقش مهریه در آن‌ها تابع توافق یا فدیه است. در این بخش بررسی می‌کنیم که در هرکدام از این نوع طلاق‌ها، مهریه چگونه پرداخت یا بخشیده می‌شود.
📌 طلاق توافقی؛ همه‌چیز با توافق مشخص می‌شود
در طلاق توافقی، زن و شوهر بر سر همه چیز توافق می‌کنند: از جمله طلاق، حضانت فرزند، نفقه و مهریه. در بسیاری از موارد، زن برای تسریع روند طلاق یا رهایی از ادامه زندگی، از بخشی یا کل مهریه خود می‌گذرد. این گذشت باید در متن توافق‌نامه ذکر شده و به امضای طرفین برسد.
📝 نکته: در طلاق توافقی، اگر زن از مهریه نگذرد و مرد نیز رضایت به طلاق ندهد، دادگاه نمی‌تواند بدون دلیل موجه حکم طلاق صادر کند.
⚖️ طلاق خلع؛ زن مهریه را فدیه می‌دهد
یکی از رایج‌ترین روش های طلاق از طرف زن طلاق خلع است که در آن، زن به‌دلیل کراهت شدید از ادامه زندگی، حاضر می‌شود در ازای بخشش تمام یا بخشی از مهریه یا مالی دیگر، از شوهر طلاق بگیرد. مرد نیز با قبول فدیه، زن را طلاق می‌دهد.
📌 فدیه می‌تواند شامل مهریه، بخشی از مهریه یا مالی غیر از آن باشد. مقدار آن توافقی است.
⚖️ طلاق مبارات؛ کراهت دوطرفه و فدیه متقابل
در طلاق مبارات، هر دو طرف از ادامه زندگی ناراضی هستند و کراهت متقابل وجود دارد. در این نوع طلاق هم، زن مالی را به عنوان فدیه به مرد می‌دهد؛ با این تفاوت که مقدار فدیه نمی‌تواند بیش از میزان مهریه زن باشد. برای بررسی بیشتر تفاوت های انواع طلاق می توانید مطلب مربوط به آن را مطالعه نمایید.
📝 نکته: در هر دو نوع طلاق خلع و مبارات، اگر زن ظرف مدت عده رجوع به فدیه کند، مرد می‌تواند به طلاق رجوع کند و آن را باطل نماید.
درخواست طلاق و محاسبه مهریه در دوران عقد یا قبل از رابطه زناشویی
برخی از طلاق‌ها قبل از شروع زندگی مشترک و حتی پیش از نزدیکی زن و شوهر اتفاق می‌افتد. در این مواقع، سوال بسیاری از زوج‌ها به‌ویژه خانواده‌ها این است که آیا زن مستحق مهریه است؟ و اگر بله، چه مقدار؟
⚖️ طلاق قبل از رابطه زناشویی؛ زن مستحق نصف مهریه است
مطابق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، اگر طلاق قبل از رابطه جنسی باشد، زن تنها نصف مهریه را دریافت خواهد کرد. این قانون در مورد طلاق به درخواست مرد اجرا می‌شود و زن باکره می‌تواند نیمی از مهریه تعیین‌شده را مطالبه کند.
📌 طلاق به درخواست زن قبل از رابطه زناشویی
در صورتی که زن قبل از نزدیکی، به دلایلی مانند عسر و حرج یا شرایط خاص دیگر درخواست طلاق دهد و دادگاه آن را بپذیرد، معمولاً باز هم تنها نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد؛ مگر اینکه خلاف آن در دادگاه اثبات یا توافقی دیگر شده باشد.
📝 فسخ نکاح؛ شرایط متفاوتی دارد
اگر به‌جای طلاق، نکاح به دلیل یکی از علل فسخ (مانند تدلیس، عنن، جنون، و…) فسخ شود و رابطه زناشویی برقرار نشده باشد:
- در اکثر موارد، هیچ مهریه‌ای به زن تعلق نمی‌گیرد
- اما اگر دلیل فسخ، عنن مرد باشد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود
نکته مهم: تأثیر باکره بودن زن
اگر زن همچنان باکره باشد، نیاز به گواهی پزشکی قانونی وجود دارد تا بتوان قانوناً نصف مهریه را مطالبه کرد یا از پرداخت کامل آن جلوگیری نمود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون درخواست طلاق از طرف زن و گرفتن مهریه مطرح شده است:
❓ اگر زنی که درخواست طلاق داده، ثابت کند شوهرش او را کتک می‌زده، باز هم باید مهریه‌اش را ببخشد؟
✅ خیر. اگر زن بتواند در دادگاه سوء رفتار شدید، ضرب و شتم یا عسر و حرج را اثبات کند، می‌تواند هم مهریه را به‌طور کامل بگیرد و هم طلاق بگیرد. در این موارد دادگاه زن را مجبور به بخشش مهریه نمی‌کند. بهتر است زن مدارکی مانند گواهی پزشکی قانونی یا شهادت شهود داشته باشد.
❓ من دو ساله عقد کردم ولی هنوز با شوهرم زندگی مشترک شروع نکردیم. الان می‌خوام طلاق بگیرم. چقدر از مهریه‌ام رو می‌تونم بگیرم؟
✅ اگر رابطه زناشویی برقرار نشده باشد و طلاق واقع شود، نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد. اما اگر زندگی مشترک شروع نشده و دلیل طلاق مثلاً عسر و حرج باشد، ممکن است زن بتواند از سایر امتیازات قانونی هم استفاده کند. برای اثبات باکره بودن، ارائه گواهی پزشکی قانونی لازم است.
❓ من و همسرم تصمیم گرفتیم توافقی طلاق بگیریم. می‌خوام بدونم اگه توی توافق‌نامه بنویسم که مهریه‌مو نمی‌خوام، دیگه هیچ‌وقت نمی‌تونم مطالبه کنم؟
✅ بله. اگر در طلاق توافقی زن به‌صورت کتبی و رسمی از مهریه خود صرف‌نظر کند و این توافق به تأیید دادگاه برسد، دیگر نمی‌تواند برای همان مهریه اقدام قضایی کند. پیشنهاد می‌شود قبل از امضای توافق‌نامه، حتماً با وکیل مشورت شود تا از تبعات حقوقی آن مطلع باشید.