نحوه درخواست تعدیل اقساط مهریه زن+نمونه لایحه تعدیل مهریه

در سال‌های اخیر، با افزایش نوسانات اقتصادی و تغییرات گسترده در وضعیت معیشتی خانواده‌ها، تعدیل مهریه به یکی از پرکاربردترین دعاوی در محاکم خانواده تبدیل شده است. بسیاری از زوجین، به‌ویژه در دوره پس از صدور حکم اعسار و تعیین اقساط مهریه، ممکن است به دلایل مختلفی با شرایط مالی جدیدی روبرو شوند که در آن پرداخت یا دریافت مهریه به شکل تعیین‌شده اولیه دیگر منطبق با واقعیت زندگی‌شان نیست.

قانونگذار نیز با پیش‌بینی امکان تعدیل اقساط مهریه، تلاش کرده است تا نوعی تعادل و عدالت در فرآیند پرداخت مهریه برقرار کند. اما برای استفاده صحیح از این حق قانونی، شناخت کامل شرایط، مدارک لازم، نحوه طرح دعوی و روند رسیدگی در دادگاه اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله قصد داریم به‌طور جامع و کاربردی به تمام ابعاد موضوع تعدیل مهریه بپردازیم؛ از تعریف و مفهوم آن گرفته تا رویه‌های قانونی و حتی نکاتی که باید در جلسه دادگاه مدنظر داشته باشید.

تعدیل مهریه چیست؟

تعدیل مهریه در اصطلاح حقوقی به معنای بازنگری و تنظیم مجدد میزان یا نحوه پرداخت مهریه بر اساس شرایط جدید اقتصادی یا مالی طرفین است. این مفهوم از واژه «تعدیل» به معنای برقراری عدالت و تعادل گرفته شده و در بستر قوانین خانواده، ابزاری برای جلوگیری از تضییع حقوق طرفین در شرایط متغیر اقتصادی به شمار می‌رود. در عمل، تعدیل مهریه ممکن است به دو شکل مطرح شود:

1. ✅افزایش مبلغ پرداختی یا اقساط مهریه (به درخواست زوجه، مثلاً با استناد به بهبود وضعیت مالی زوج یا افزایش نرخ تورم)
2. ✅کاهش مبلغ یا تقسیط مجدد مهریه (به درخواست زوج، در صورت اثبات کاهش توان مالی یا وقوع مشکلات اقتصادی جدید)

این امکان قانونی برای نخستین بار به‌طور صریح در تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مورد پیش‌بینی قرار گرفت که به موجب آن، هریک از زوج یا زوجه می‌توانند در صورت تغییر در وضعیت مالی یا اقتصادی، از دادگاه تقاضای تعدیل اقساط مهریه کنند.

🔹کاربرد اصلی تعدیل مهریه

کاربرد اصلی تعدیل مهریه در مواردی نمود پیدا می‌کند که زوج به دلیل صدور حکم اعسار، مهریه را به‌صورت اقساطی پرداخت می‌کند اما در ادامه، تغییرات مالی (اعم از مثبت یا منفی) ایجاب می‌کند که شرایط پرداخت مهریه بازنگری شود. این نهاد حقوقی تضمین می‌کند که عدالت در پرداخت مهریه در طول زمان حفظ شود و هیچ یک از طرفین به دلیل تغییر اوضاع اقتصادی متضرر نگردد.

به دلیل تغییر شرایط اقتصادی کشور به صورت سالانه، دعوی درخواست تعدیل نفقه فرزند و مهریه همواره در دادگاه های کشور مطرح بوده است.

شرایط، مراحل و مدارک درخواست تعدیل مهریه

برای اینکه زوج یا زوجه بتوانند به‌طور قانونی درخواست تعدیل مهریه بدهند، ابتدا باید یک‌سری شرایط حقوقی فراهم شده باشد. مهم‌ترین پیش‌نیاز این است که قبلاً در دادگاه، حکم اعسار از پرداخت مهریه صادر شده و پرداخت مهریه به شکل اقساطی تعیین شده باشد. از این مرحله به بعد، هرگونه تغییر چشمگیر در وضعیت مالی طرفین می‌تواند مبنای طرح درخواست تعدیل قرار گیرد.

🔹شرایط لازم برای ارائه درخواست تعدیل مهریه

✅ ۱. وجود حکم قبلی اعسار:
زوج باید از قبل دادخواستی مبنی بر اعسار از پرداخت مهریه داده و دادگاه نیز این اعسار را پذیرفته و حکم اقساطی صادر کرده باشد.

✅ ۲. تغییر در وضعیت مالی طرفین:
تغییر ملموس در اوضاع مالی زوج یا زوجه (مثل بیکار شدن، دریافت ارث، افزایش حقوق یا هزینه‌های جدید زندگی) باید به‌وجود آمده باشد.

✅ ۳. سپری شدن زمان کافی از تاریخ صدور حکم اعسار:
در عمل بهتر است که چند ماه از صدور حکم اعسار گذشته باشد تا تغییر در شرایط مالی قابل اثبات باشد.

✅ ۴. وجود مستندات معتبر:
طرف درخواست‌کننده باید اسناد، مدارک یا شهادت شهود کافی برای اثبات تغییر وضعیت مالی ارائه دهد.

🔹 مراحل قانونی درخواست تعدیل مهریه

۱. تنظیم دادخواست

✅ نوشتن متن دادخواست: متن دادخواست باید به‌طور مشخص و دقیق تنظیم شود و حتماً در آن ذکر گردد:

• چه تغییری در وضعیت مالی رخ داده
•  خواسته‌ی دقیق متقاضی (افزایش یا کاهش اقساط)
•  مستندات تغییر وضعیت مالی

ارجاع به دادگاه صالح دادخواست باید به همان دادگاه صادرکننده حکم اعسار قبلی تقدیم شود.

🔹 ۲. ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی

•  مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
•  ثبت دادخواست به‌صورت رسمی
•  پرداخت هزینه دادرسی (الزامی)

🔹 ۳. پیوست کردن مدارک

✅ الصاق کلیه مدارکی که در بخش قبلی توضیح داده شد (رونوشت احکام قبلی، استشهادیه، فیش حقوقی و غیره).

🔹 ۴. دریافت کد رهگیری و پیگیری

✅ پس از ثبت دادخواست، کد رهگیری دریافت می‌شود که برای پیگیری پرونده در سامانه ثنا و اطلاع از تعیین وقت رسیدگی اهمیت دارد.

🔹مدارک لازم برای دادخواست تعدیل مهریه

برای اینکه درخواست تعدیل اقساط مهریه در دادگاه پذیرفته شود، ارائه مدارک و مستندات کافی اهمیت بالایی دارد. صرف ادعا بدون سند، معمولاً باعث رد درخواست یا طولانی شدن روند رسیدگی خواهد شد. بنابراین متقاضی تعدیل (چه زوج، چه زوجه) باید مدارک زیر را به دقت آماده و به دادگاه ارائه کند:

✅ ۱. کارت شناسایی (کارت ملی) متقاضی

✅ ۲. رونوشت دادنامه قطعی اعسار از پرداخت مهریه

✅ ۳. رونوشت دادنامه محکومیت به پرداخت مهریه به صورت اقساطی

✅ ۴. استشهادیه محضری (با امضای دو شاهد مطلع از وضعیت مالی متقاضی)

✅ ۵. مدارک دال بر تغییر وضعیت مالی:

•  فیش حقوقی جدید
•  قرارداد کار جدید
•  مدارک مربوط به بیکاری یا تعدیل نیرو
•  رسید دریافت ارث یا اسناد مالی جدید
•  مدارک هزینه‌های درمانی یا بدهی‌های جدید

✅ ۶. سند ازدواج و در صورت وجود، سند طلاق

✅ 7. مدارک مربوط به پرداخت یا عدم پرداخت اقساط قبلی (پرینت واریز یا گزارش اجرای احکام)

✅ 8. ثبت نام در سامانه ثنا و همراه داشتن کارت بانکی برای پرداخت هزینه دادرسی

دلایل رد یا قبول درخواست تعدیل مهریه در دادگاه

در بررسی دادخواست تعدیل مهریه، قاضی باید با دقت وضعیت جدید اقتصادی یا مالی زوجین را ارزیابی کند. صرف ارائه درخواست، بدون ارائه مستندات معتبر و تغییر ملموس در اوضاع مالی، برای پذیرش دادخواست کافی نیست. از طرف دیگر، اگر تغییر وضعیت به‌گونه‌ای باشد که ادامه پرداخت اقساط فعلی برای زوج دشوار یا غیرمنصفانه گردد، یا از سوی زوجه ثابت شود که توان مالی زوج بهتر شده، دادگاه می‌تواند به تعدیل اقساط حکم دهد.

بنابراین ملاک اصلی دادگاه، احراز تغییر واقعی در اوضاع و احوال مالی طرفین و رعایت مقررات شکلی است. به طور کلی، مهم‌ترین دلایل رد یا قبول چنین دادخواستی شامل موارد زیر است:

📌 قبول دادخواست

• ارائه اسناد معتبر مانند فیش حقوقی جدید، مدارک رسمی تغییر شغل، یا استشهادیه محضری معتبر.
• اثبات تغییر ملموس در توان مالی (مثلاً بیکاری، افزایش هزینه‌های درمانی، یا بهبود وضعیت مالی).

📌 رد دادخواست

• عدم وجود مستندات کافی برای تغییر وضعیت مالی.
• تغییرات جزیی و غیرموثر در اوضاع مالی.
• نقص شکلی در تنظیم دادخواست یا طی نکردن مسیر قانونی صحیح.

چند بار می‌توان درخواست تعدیل مهریه داد؟

قانون‌گذار در خصوص تعداد دفعات درخواست تعدیل مهریه، هیچ محدودیت خاصی پیش‌بینی نکرده است. به عبارت دیگر، هر زمان که وضعیت مالی زوج یا زوجه به طور قابل توجهی تغییر کند، امکان طرح مجدد دادخواست تعدیل وجود دارد.

این موضوع به‌ویژه با توجه به شرایط اقتصادی کشور و نوسانات شدید تورم از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا ممکن است در بازه‌های زمانی مختلف، توان مالی زوج یا نیازهای معیشتی زوجه تغییرات محسوسی داشته باشد.

دادگاه نیز در هر بار بررسی چنین درخواستی، صرفاً وضعیت مالی جدید را ملاک قرار می‌دهد و بدون توجه به دفعات قبلی، در مورد قبول یا رد آن تصمیم می‌گیرد.

📌 نکته:
اگرچه محدودیتی در تعداد دفعات وجود ندارد، اما صرف تکرار درخواست بدون ارائه دلایل جدید و مستند منجر به رد دادخواست خواهد شد.

در دادگاه تعدیل مهریه چه بگوییم؟

حضور در جلسه دادگاه تعدیل مهریه نیازمند آمادگی و ارائه اظهارات منسجم و مستند است. طرفی که درخواست تعدیل داده (اعم از زوج یا زوجه) باید با توضیح دقیق شرایط مالی جدید خود، دادگاه را متقاعد کند که تغییر وضعیت رخ داده و تعدیل ضروری است.

در این جلسه، معمولاً قاضی از درخواست‌کننده می‌خواهد دلایل تغییر وضعیت مالی را بیان کند. بنابراین لازم است:

• وضعیت مالی پیشین (زمان صدور حکم قبلی) به روشنی توضیح داده شود.
• دلایل تغییر فعلی (بیکاری، افزایش درآمد، بیماری، تغییر نرخ ارز یا تورم، هزینه‌های جدید زندگی و…) با ذکر جزئیات و مستندات ارائه شود.
• میزان اقساط پیشنهادی جدید (در صورت کاهش یا افزایش) به طور معقول بیان شود.

📌 نکته مهم:
اظهارات در دادگاه باید با مستندات کتبی همراه باشد (مانند فیش حقوقی جدید، قرارداد کاری، مدارک درمانی، استشهادیه معتبر و…). صرف ادعای شفاهی معمولاً برای اقناع دادگاه کافی نیست.

تعداد شهود در تعدیل مهریه

در فرآیند درخواست تعدیل مهریه که دعوای حقوقی محسوب می شود، علاوه بر ارائه مدارک مالی، حضور شهود معتبر نیز می‌تواند به اثبات تغییر وضعیت مالی کمک کند. در رویه معمول دادگاه‌های خانواده، تعداد شاهدان در دعوی حقوقی معمولا 2 نفر می باشد و بسته به نوع مجازات می تواند تغییر کند.

این شهود باید دارای شرایط زیر باشند:

• آگاهی کامل از وضعیت مالی فعلی متقاضی تعدیل (زوج یا زوجه).
• بی‌طرفی و عدم وابستگی نزدیک (بهتر است از بستگان درجه یک نباشند).
• توانایی بیان روشن و مستدل تغییرات وضعیت مالی در جلسه رسیدگی.

 نکته:
حضور شهود الزامی نیست، اما در بسیاری از موارد به عنوان تکمیل‌کننده مستندات کتبی به کار می‌رود و می‌تواند تأثیر بسزایی در اقناع قاضی داشته باشد.

اعتراض به حکم تعدیل مهریه و روند حقوقی آن

پس از صدور رأی دادگاه در خصوص تعدیل مهریه، هریک از طرفین (زوج یا زوجه) که نسبت به این رأی اعتراض داشته باشند، می‌توانند از مراجع بالاتر تقاضای تجدیدنظر کنند. بر اساس مقررات آیین دادرسی مدنی، مهلت قانونی برای اعتراض به رأی دادگاه خانواده ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی می‌باشد. شما می توانید از محاسبه گر آنلاین مهلت اعتراض به رای دادگاه که توسط ایران لگال به صورت رایگان ایجاد شده برای محاسبه تاریخ دقیق استفاده نمایید.

روند حقوقی اعتراض به رای تعدیل مهریه به این صورت می باشد که ابتدا باید دادخواست تجدیدنظرخواهی تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسد. پرونده سپس به دادگاه تجدیدنظر استان ارجاع می‌شود. در این مرحله، قاضی تجدیدنظر به بررسی مجدد مستندات و دلایل ارائه شده توسط طرفین می‌پردازد. در نهایت، دادگاه تجدیدنظر ممکن است رأی بدوی را تأیید، اصلاح یا نقض نماید.

نکته:
در صورتی که رأی به شکل غیابی صادر شده باشد، امکان واخواهی وجود دارد. همچنین در صورت کشف مدارک جدید، طرفین می‌توانند اعاده دادرسی را درخواست کنند.

نمونه دادخواست تعدیل مهریه

برای درخواست تعدیل مهریه، باید دادخواست رسمی و دقیق به دادگاه ارائه شود. در ادامه یک نمونه قالب کاربردی ارائه می‌شود که می‌توانید با توجه به وضعیت خود، آن را تکمیل و به دفاتر خدمات قضایی ارائه دهید.

نمونه متن دادخواست تعدیل اقساط مهریه

ریاست محترم شعبه … دادگاه خانواده شهرستان …

با سلام و احترام

اینجانب …. (نام کامل خواهان)، فرزند ….، شماره ملی ….، به نشانی ….، در پرونده کلاسه …. که منتهی به صدور رأی قطعی اعسار و تقسیط مهریه به شماره دادنامه …. مورخ …. گردیده است، با توجه به تغییر در وضعیت مالی اینجانب/خوانده، به استناد تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، تقاضای تعدیل اقساط مهریه را به شرح ذیل دارم:

دلایل و مستندات:

• (شرح مختصر تغییر وضعیت مالی؛ مثلاً: کاهش درآمد، بیماری، از کار افتادگی، افزایش حقوق، تغییر هزینه‌های زندگی و …)

• مدارک و مستندات مربوطه (ضمیمه پرونده می‌گردد)

درخواست:

با توجه به دلایل و مستندات پیوست، از محضر دادگاه محترم تقاضا دارم ضمن بررسی تغییر وضعیت مالی، نسبت به تعدیل اقساط مهریه مطابق شرایط جدید اقدام مقتضی معمول فرمایید.

با احترام
نام و نام خانوادگی
امضاء
تاریخ

رأی وحدت رویه در خصوص تعدیل اقساط مهریه

در خصوص تعدیل اقساط مهریه، رویه‌های قضایی مختلفی در محاکم سراسر کشور به وجود آمده بود؛ به‌ویژه در مواردی که زوج با اثبات اعسار موفق به تقسیط مهریه می‌شد اما بعداً وضعیت مالی‌اش دچار تغییر می‌گردید. همچنین در برخی شعبات این سؤال مطرح می‌شد که آیا تعدیل می‌تواند هم به نفع زوج (کاهش اقساط) و هم به نفع زوجه (افزایش اقساط) باشد یا خیر.

در موضوع تعدیل اقساط مهریه، هیأت عمومی دیوان عالی کشور به منظور رفع اختلاف در آراء محاکم، رأی وحدت رویه شماره ۷۰۸ مورخ ۲۲/۵/۱۳۸۷ را صادر کرده است. بخش مهمی از رأی به این شرح است:

“به موجب ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط به این‌که مهر او حال باشد. ضمناً در صورت احراز عسرت زوج، وی می‌تواند که مهر را به نحو اقساط پرداخت کند. با توجه به حکم قانونی ماده مذکور… صدور حکم تقسیط که صرفاً ناشی از عُسر و حَرج زوج در پرداخت یک‌جای مهر بوده، مسقط حق حبس زوجه نیست و حق او را مخدوش نمی‌سازد… رأی شعبه ۱۹ دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان که موافق با این نظر است، منطبق با قانون تشخیص می‌شود.“

همچنین در تطبیق با تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، دادگاه‌ها ملزم هستند در صورت تغییر وضعیت مالی طرفین، امکان تعدیل اقساط را بررسی و مطابق اوضاع جدید، تصمیم‌گیری نمایند.

سوالات متداول

در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون تعدیل مهریه را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:

❓ آیا می‌توانم با ازدواج مجدد درخواست تعدیل مهریه کنم تا قسط مهریه از یک چهارم حقوقم به مبلغ کمتری کاهش یابد؟
✅ بله، در صورتی که وضعیت مالی شما به دلیل ازدواج مجدد یا تغییر در هزینه‌های زندگی تغییر کرده باشد، می‌توانید با ارائه مستندات به دادگاه، درخواست تعدیل اقساط مهریه بدهید. دادگاه با بررسی شرایط جدید، امکان کاهش اقساط را بررسی می‌کند.

❓ بعد از اعسار به پرداخت یک سکه هر هشت ماه محکوم شدم، ولی در تجدیدنظر به چهار سکه هر شش ماه. آیا راهی برای کاهش این حکم وجود دارد؟
✅ بله، اگر وضعیت مالی شما مجدداً تغییر کرده و پرداخت این میزان برایتان دشوار شده است، می‌توانید دادخواست تعدیل مهریه به دادگاه بدهید. دادگاه شرایط مالی جدید شما را بررسی کرده و در صورت احراز، میزان اقساط را تعدیل می‌کند.

❓ برادرم به پرداخت بیست سکه پیش و چهار ماهی یک سکه محکوم شده است. او در شرایط روحی بدی است و کارگر ساده است. چگونه می‌تواند تعدیل را درخواست کند؟
✅ ابتدا باید مدتی از صدور حکم گذشته باشد و در این مدت تغییر مشخصی در وضعیت مالی یا شرایط زندگی برادرتان ایجاد شده باشد (مانند کاهش درآمد یا بیماری). در این صورت، او می‌تواند دادخواست تعدیل مهریه به دادگاه ارائه کند.

❓ هر سه ماه یک سکه مهریه پرداخت می‌کنم و اکنون پرداخت این مقدار برایم مشکل شده است. چگونه می‌توانم برای تعدیل اقدام کنم؟
✅ می‌توانید با جمع‌آوری مدارک دال بر کاهش توان مالی (مانند کاهش حقوق، بیماری، هزینه‌های جدید زندگی و …) و ارائه آن‌ها به دادگاه، دادخواست تعدیل تقسیط مهریه مطرح کنید. دادگاه پس از بررسی، امکان کاهش مبلغ یا فاصله اقساط را بررسی خواهد کرد.

❓ آیا می‌توانم بعد از سلب حق تعدیل مهریه، باز هم دادخواست تعدیل ارائه دهم؟ و اگر قاضی موافقت کند، آیا می‌توان از او شکایت کرد؟
✅ اگر در وضعیت مالی یا اقتصادی شما تغییر جدید و مؤثری رخ داده باشد، همچنان امکان ارائه دادخواست جدید تعدیل مهریه وجود دارد، حتی اگر در گذشته سلب حق تعدیل شده باشد. همچنین، تصمیم قاضی بر اساس اختیارات قانونی و با توجه به تغییر شرایط اتخاذ می‌شود و محل شکایت نخواهد بود.