یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در روند پیگیری جرایم کیفری این است که: «برای هر جرم، باید به کدام دادسرا مراجعه کرد؟» پاسخ به این سؤال، نه‌تنها از منظر حقوقی اهمیت دارد، بلکه در عمل نیز مانع اتلاف وقت، هزینه و سردرگمی در روند رسیدگی می‌شود. در نظام دادرسی ایران، دادسرا به عنوان مرجع آغاز تحقیقات مقدماتی نقش کلیدی دارد؛ اما این صلاحیت همواره یکسان نیست و بر اساس سه نوع صلاحیت اصلی یعنی «ذاتی»، «محلی» و «شخصی» تعیین می‌شود.
در بسیاری از پرونده‌ها، مراجعه به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم کافی است. اما در مواردی خاص، مانند جرایم اقتصادی، پزشکی، رایانه‌ای، یا جرایم ارتکابی توسط کارکنان دولت یا نظامیان، مراجع تخصصی یا استثنایی وارد عمل می‌شوند. همچنین، در جرایمی که در چند شهر اتفاق افتاده یا چند متهم دارد، قوانین و آرای وحدت رویه، تعیین‌کننده مرجع صالح هستند.
در این مقاله، ابتدا ساختار قانونی دادسرا و مفهوم صلاحیت را بررسی می‌کنیم. سپس به تفکیک هر نوع جرم، به این سؤال پاسخ می‌دهیم که «کدام دادسرا صالح به رسیدگی است؟» همچنین جدولی کاربردی از جرایم رایج و مرجع صالح ارائه خواهیم داد و در پایان، پرسش‌های متداول و نکات اجرایی مهم را مرور می‌کنیم.
دادسرا چیست و چه وظایفی دارد؟
نخستین مرحله در فرآیند دادرسی کیفری، آغاز تحقیقات مقدماتی در دادسرا است. دادسرا نهادی قضایی اما فاقد صلاحیت صدور حکم نهایی است و وظیفه آن کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات مقدماتی، صدور قرارهای تأمین، نظارت بر ضابطان قضایی و نهایتاً ارسال پرونده به دادگاه صالح همراه با کیفرخواست یا قرار منع تعقیب است. در واقع، دادسرا همان جایی است که مسیر یک دعوای کیفری از آن‌جا آغاز می‌شود نه مرجع صدور حکم و از این نظر دادگاه و دادسرا با هم تفاوت دارند.
📌 ماده ۲۲: تشکیل دادسرا در معیت دادگاه‌ها
به موجب این ماده، در هر شهرستان، دادسرای عمومی و انقلاب در معیت دادگاه‌های آن حوزه تشکیل می‌شود. همچنین در مراکز استان، دادسرای نظامی در معیت دادگاه نظامی مستقر است. این ساختار، به‌منظور تحقق اهدافی همچون کشف جرم، حفظ حقوق عمومی و اجرای احکام کیفری پایه‌گذاری شده است.
⚖️ ماده ۲۳: ترکیب دادسرا
ریاست دادسرا با دادستان است و او وظیفه نظارت بر دادیاران، بازپرس‌ها و کارکنان اداری را بر عهده دارد. تصمیمات دادستان نقش راهبردی در هدایت مسیر پرونده دارد و بدون ارجاع او، بازپرس نمی‌تواند رأساً وارد تحقیقات شود (مطابق ماده ۸۹).
📝 ماده ۲۴ تا ۲۷: صلاحیت و نظارت
- در مناطقی که دادسرا وجود ندارد، وظایف دادستان را رئیس حوزه قضایی یا دادرس علی‌البدل انجام می‌دهد.
- دادستان مرکز استان، بر دادسراهای شهرستان‌های آن استان نظارت می‌کند (ماده ۲۷).
- در موارد خاص، دادسراهای تخصصی نیز تشکیل می‌شود که ذیل دادسرای شهرستان اما با اختیارات ویژه فعالیت می‌کنند (ماده ۲۵).
✅ نکات کلیدی درباره نقش دادسرا
- دادسرا مستقل از دادگاه نیست؛ همیشه در «معیت» آن است.
- دادسرا مرجع «تحقیق» است، نه «صدور حکم».
- دادسرا می‌تواند تخصصی باشد؛ اما همه‌ی آن‌ها زیر نظر دادسرای عمومی فعالیت می‌کنند.
- در بسیاری از موارد، درک دقیق صلاحیت دادسرا پیش‌نیاز تنظیم صحیح شکایت کیفری است.
انواع صلاحیت در تعیین مرجع رسیدگی: ذاتی، محلی و شخصی
یکی از مهم‌ترین مباحث در حقوق کیفری و تشخیص دادسرای صالح، تفکیک و شناخت انواع صلاحیت است. در قانون آیین دادرسی کیفری، سه نوع اصلی صلاحیت برای مراجع قضایی تعریف شده که در ترتیب بررسی، ابتدا باید صلاحیت ذاتی، سپس صلاحیت محلی و نهایتاً صلاحیت شخصی بررسی شود. اگر مرجع قضایی صلاحیت نداشته باشد، رسیدگی یا حتی صدور رأی توسط او فاقد اعتبار قانونی خواهد بود و از موجبات نقض رأی در تجدیدنظر محسوب می‌شود.
⚖️ صلاحیت ذاتی چیست؟
صلاحیت ذاتی به نوع جرم و ساختار دادگاه بستگی دارد. مثلاً:
- قتل عمد در صلاحیت دادگاه کیفری یک است
- کلاهبرداری ساده در صلاحیت و رسیدگی در دادگاه کیفری دو
- قاچاق مواد مخدر در صلاحیت دادگاه انقلاب
- جرایم نظامی در صلاحیت دادگاه نظامی
یعنی اگر دادگاه یا دادسرایی از لحاظ ذاتی صلاحیت نداشته باشد، حتی اگر متهم و جرم در همان محل باشند، نمی‌تواند رسیدگی کند.
📌 صلاحیت محلی چیست؟
صلاحیت محلی به محل وقوع جرم، محل کشف، محل دستگیری یا محل اقامت متهم مربوط می‌شود. اصل کلی در ماده ۳۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری این است که:
دادگاه صالح برای رسیدگی، دادگاه محل وقوع جرم است و بر این اساس، دادسرای همان محل، تحقیقات مقدماتی را آغاز می‌کند.
گاهی جرایم چندمکانی یا مستمر هستند که در آن صورت قواعد خاصی برای تشخیص صلاحیت محلی اعمال می‌شود که در ادامه مقاله بررسی می‌کنیم.
🧩 صلاحیت شخصی چیست؟
در موارد خاص، شخصیت مرتکب ملاک تعیین مرجع رسیدگی است، نه محل و نه نوع جرم. مثل:
- اگر متهم نظامی باشد دادگاه و دادسرای نظامی
- اگر کودک یا نوجوان زیر ۱۸ سال باشد، رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان در صلاحیت دادگاه اطفال
- اگر کارمند دولت در حین وظیفه مرتکب جرم شود در دادسرای ویژه کارکنان دولت رسیدگی می شود.
- اگر روحانی باشد در دادگاه ویژه روحانیت رسیدگی می شود.
یعنی حتی اگر جرم در محل خاصی و از نوع خاصی باشد، به دلیل «شخص متهم»، صلاحیت تغییر می‌کند.
✅ اولویت بررسی کدام است؟
۱. اول صلاحیت ذاتی: دادگاه اساساً صلاحیت دارد یا نه؟
۲. بعد صلاحیت محلی: کدام شهر یا منطقه؟
۳. در نهایت صلاحیت شخصی: آیا به خاطر شخصیت متهم، مرجع خاصی باید رسیدگی کند؟
جدول جامع برای هر جرم به کدام دادسرا مراجعه کنیم؟
| عنوان جرم | دادسرای صالح رسیدگی‌کننده | دادگاه رسیدگی‌کننده | مستند قانونی / رویه‌ای |
|---|---|---|---|
| قتل عمد | دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم | دادگاه کیفری یک مرکز استان | ماده ۳۰۲ ق.آ.د.ک |
| ضرب و جرح ساده | دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم | دادگاه کیفری دو | ماده ۳۰۱ ق.آ.د.ک |
| سرقت مسلحانه | دادسرای عمومی و انقلاب (شعب تخصصی امنیتی) | دادگاه انقلاب یا کیفری یک | قانون مجازات، ماده ۳۰۲ ق.آ.د.ک |
| مواد مخدر (نگهداری، فروش، حمل) | دادسرای عمومی و انقلاب در معیت دادگاه انقلاب | دادگاه انقلاب | قانون مبارزه با مواد مخدر |
| کلاهبرداری اینترنتی (فیشینگ) | دادسرای جرایم رایانه‌ای محل افتتاح حساب شاکی | دادگاه کیفری دو | رأی وحدت رویه ۷۲۹ |
| مزاحمت تلفنی | دادسرای محل دریافت تماس توسط بزه‌دیده | دادگاه کیفری دو | رأی وحدت رویه ۷۲۱ |
| صدور چک بلامحل | دادسرای محل صدور گواهی عدم پرداخت | دادگاه کیفری دو | رأی وحدت رویه ۶۶۹ |
| قصور پزشکی | دادسرای ویژه جرایم پزشکی مرکز استان | دادگاه کیفری دو | ماده ۲۵ ق.آ.د.ک، رویه قضایی |
| ارتشاء و اختلاس | دادسرای ویژه جرایم اقتصادی یا عمومی مرکز استان | دادگاه کیفری یک یا دو (بسته به مبلغ) | قانون مجازات، ماده ۳۰۲ |
| جرایم کارکنان دولت حین انجام وظیفه | دادسرای ویژه کارکنان دولت (ناحیه ۲۸ در تهران) | دادگاه کیفری مرکز استان | ماده ۲۵ ق.آ.د.ک |
| تبلیغ علیه نظام، جاسوسی، اغتشاش | دادسرای ویژه امنیت (مانند ناحیه ۳۳ تهران – اوین) | دادگاه انقلاب | قوانین خاص جرایم امنیتی |
| نشر اکاذیب رسانه‌ای | دادسرای فرهنگ و رسانه (در تهران) یا شعب مشابه استانی | دادگاه کیفری یک مرکز استان با هیأت منصفه | قانون مطبوعات، ماده ۳۰۲ ق.آ.د.ک |
| جرم توسط کودک زیر ۱۸ سال | شعب ویژه اطفال در دادسرای عمومی و انقلاب | دادگاه اطفال و نوجوانان | ماده ۳۰۴ ق.آ.د.ک |
| جرم توسط نظامی در حین خدمت | دادسرای نظامی | دادگاه نظامی | قانون دادرسی جرایم نیروهای مسلح |
| جرم توسط روحانی | دادسرای و دادگاه ویژه روحانیت | دادگاه ویژه روحانیت | آیین‌نامه دادگاه ویژه روحانیت |
صلاحیت ذاتی: دادگاه کیفری یک، دو، انقلاب، اطفال و نظامی
در نظام دادرسی کیفری ایران، صلاحیت ذاتی به این معناست که بر اساس نوع جرم و مجازات قانونی آن، مشخص می‌شود که کدام دادگاه (و به تبع آن کدام دادسرا) صلاحیت رسیدگی دارد. این تقسیم‌بندی، یکی از اصلی‌ترین عوامل تعیین مرجع صالح در رسیدگی به جرایم است.
⚖️ دادگاه کیفری دو؛ مرجع عمومی برای اغلب جرایم
بر اساس ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری:
دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرایم را دارد، مگر آن‌چه قانون در صلاحیت مرجع دیگری قرار داده باشد.
یعنی اصل بر این است که اگر قانون نگفته باشد دادگاه خاصی باید رسیدگی کند، همه جرایم در دادگاه کیفری دو رسیدگی می‌شود. بنابراین، در اغلب جرایم نظیر سرقت ساده، ضرب و جرح، تهدید، توهین، افترا و… دادسرای عمومی و انقلاب همان محل، مرجع تحقیق، و دادگاه کیفری دو مرجع صدور رأی خواهد بود.
📌 دادگاه کیفری یک؛ برای جرایم سنگین و خاص
مطابق ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری، این دادگاه به جرایم زیر رسیدگی می‌کند:
- الف) جرایم موجب سلب حیات (مثل قتل عمد)
- ب) جرایم موجب حبس ابد
- پ) جنایات عمدی با نصف دیه کامل یا بیشتر
- ت) جرایم با مجازات تعزیری درجه ۳ و بالاتر
- ث) جرایم سیاسی و مطبوعاتی
در این جرایم، دادگاه کیفری یک مرکز استان صلاحیت رسیدگی دارد و بنابراین دادسرای عمومی و انقلابِ مرکز استان معمولاً پرونده را تکمیل و ارسال می‌کند.
⚖️ دادگاه انقلاب؛ برای جرایم خاص بر اساس قانون
بر اساس قوانین خاص مانند قانون مبارزه با مواد مخدر، قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز و قوانین امنیتی، جرایم زیر در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار دارند:
- قاچاق مواد مخدر و روان‌گردان
- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی (امنیت ملی)
- قاچاق سازمان‌یافته یا مسلحانه کالا
- برخی جرایم اقتصادی با عنوان اخلال در نظام
در این موارد، اگرچه دادسرای عمومی و انقلابِ حوزه قضایی فعالیت دارد، ولی رسیدگی در شعب دادگاه انقلاب انجام می‌شود و بنابراین شعب خاصی از دادسرا به این پرونده‌ها اختصاص می‌یابند.
🧒 دادگاه اطفال و نوجوانان؛ صلاحیت شخصی با ساختار مستقل
مطابق ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری:
به کلیه جرایم اطفال و افراد کمتر از ۱۸ سال تمام شمسی، در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود.
هرچند نوع جرم می‌تواند از ضرب و جرح ساده تا قتل عمد متفاوت باشد، اما اگر متهم زیر ۱۸ سال باشد، مرجع رسیدگی به اعتبار شخصیت او تغییر می‌کند. دادسرای ویژه اطفال یا شعب تخصصی در دادسرا، مسئول تحقیقات مقدماتی هستند.
🪖 دادگاه نظامی؛ برای جرایم نظامیان
هرگاه یکی از اعضای نیروهای مسلح، شامل ارتش، سپاه، ناجا، بسیج و سایر نیروهای نظامی و انتظامی، در حین انجام وظیفه یا به‌سبب آن مرتکب جرمی شود، دادگاه و دادسرای نظامی مرجع صالح رسیدگی هستند. این دادسرا مستقل از دادسرای عمومی و انقلاب بوده و زیرمجموعه سازمان قضایی نیروهای مسلح است و بر اساس جرایم مربوط به نیروهای مسلح رسیدگی انجام می دهد.
📝 دادگاه ویژه روحانیت؛ مرجع خارج از قانون آیین دادرسی کیفری
هرچند این دادگاه در قانون آیین دادرسی کیفری نیامده است، اما بر اساس آیین‌نامه داخلی خود و به دستور مقام رهبری، کلیه جرایم ارتکابی توسط روحانیون در صلاحیت دادگاه ویژه روحانیت قرار دارد.
صلاحیت محلی: ملاک محل وقوع، کشف، دستگیری یا اقامت متهم
پس از تشخیص صلاحیت ذاتی مرجع قضایی، گام بعدی بررسی صلاحیت محلی است؛ یعنی دادسرا یا دادگاهی که از نظر جغرافیایی صلاحیت دارد به جرم رسیدگی کند. این موضوع اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اگر شکایت به مرجعی ارائه شود که از نظر محلی صالح نباشد، با قرار عدم صلاحیت مواجه خواهید شد و روند رسیدگی به تأخیر می‌افتد.
⚖️ اصل کلی: صلاحیت با محل وقوع جرم است
مطابق با ماده ۳۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری: دادگاه صالح، دادگاه محل وقوع جرم است. بنابراین، دادسرای عمومی و انقلاب همان محل نیز مسئول شروع تحقیقات مقدماتی خواهد بود.
🧩 اما اگر جرم در محل دیگری کشف یا متهم در جای دیگر دستگیر شود؟
در این صورت، بر اساس ماده ۱۱۶ قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس می‌تواند در این سه مورد شروع به تحقیق کند:
- الف) جرم در حوزه قضایی او واقع شده باشد
- ب) جرم در حوزه دیگری رخ داده، اما در حوزه او کشف یا متهم دستگیر شده باشد
- ج) جرم در جای دیگر رخ داده، اما متهم در حوزه او ساکن باشد
در این حالت، دادسرا می‌تواند تحقیقات را آغاز کرده و حتی قرار تأمین صادر کند، اما پس از پایان تحقیقات، باید پرونده را به دادسرای محل وقوع جرم ارسال کند (ماده ۱۱۷).
🔍 جرایم چندمکانی، مستمر، مرکب چگونه تعیین صلاحیت می‌شوند؟
| نوع جرم | تعریف | دادسرای صالح |
|---|---|---|
| جرم مرکب | جرمی با اجزای متوالی (مثل کلاهبرداری: فریب + تصاحب مال) | دادسرای محل وقوع آخرین جزء جرم |
| جرم مستمر | جرمی که در طول زمان ادامه دارد (مثل نگهداری سلاح غیرمجاز، ترک انفاق) | هر محل که بخشی از جرم استمرار دارد صالح است |
| جرم رایانه‌ای | جرم در بستر اینترنت، ممکن است سرورها، متهم و بزه‌دیده در مکان‌های مختلف باشند | طبق رأی وحدت رویه ۷۲۹: محل بانک حساب متضرر صالح است |
| مزاحمت تلفنی | تماس از یک شهر، دریافت در شهر دیگر | طبق رأی وحدت رویه ۷۲۱: محل دریافت تماس (نتیجه جرم) صالح است |
معرفی دادسراهای تخصصی و صلاحیت هریک
در کنار دادسراهای عمومی و انقلاب که در تمام شهرستان‌ها تشکیل شده‌اند، قانون‌گذار امکان تأسیس دادسراهای تخصصی را نیز پیش‌بینی کرده است. بر اساس ماده ۲۵ قانون آیین دادرسی کیفری، به تشخیص رئیس قوه قضاییه، دادسراهایی با صلاحیت خاص در حوزه‌های مشخص می‌توانند تشکیل شوند تا رسیدگی به برخی جرایم پیچیده، تخصصی یا حساس با دقت و تمرکز بیشتری انجام شود.
این دادسراها معمولاً در مرکز استان‌ها ایجاد شده‌اند و در مواردی مانند تهران، ساختار کامل و مجزایی دارند.
⚖️ انواع دادسراهای تخصصی و حوزه صلاحیت هرکدام
| نوع دادسرا | صلاحیت اختصاصی | شهرهای دارای ساختار رسمی |
|---|---|---|
| دادسرای ویژه جرایم پزشکی و دارویی | قصور پزشکی، سهل‌انگاری درمانی، جرایم دارویی، تخلفات بیمارستانی | تهران، مراکز استان‌ها (با عنوان شعب تخصصی) |
| دادسرای ویژه کارکنان دولت | جرایم ارتکابی توسط کارمندان دولت در حین انجام وظیفه یا به‌مناسبت آن | تهران (ناحیه ۲۸)، مراکز استان‌ها |
| دادسرای ویژه جرایم اقتصادی | اختلاس، ارتشاء، پول‌شویی، کلاهبرداری کلان، قاچاق گسترده | تهران (مجتمع اقتصادی)، برخی استان‌ها |
| دادسرای ویژه جرایم امنیتی | جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، تبلیغ علیه نظام، جاسوسی، اغتشاش | تهران (ناحیه ۳۳ – اوین)، استان‌های بزرگ |
| دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای و فضای مجازی | هک، فیشینگ، برداشت اینترنتی غیرمجاز، انتشار محتوای مجرمانه | تهران (شعبه‌ای از فرهنگ و رسانه یا ناحیه ۳۱)، مراکز استان‌ها |
| دادسرای فرهنگ و رسانه | مطبوعات، رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، جرایم مرتبط با خبرنگاران و نشریات | تهران (ساختمان دادسرای فرهنگ و رسانه) |
🔍 نکات مهم در مورد دادسراهای تخصصی
این دادسراها معمولاً زیرمجموعه دادسرای عمومی و انقلاب مرکز استان هستند، اما دارای شعب و کادر مجزا با تجربه تخصصی در حوزه مربوطه‌اند. برخی از این مراجع، مانند دادسرای فرهنگ و رسانه تهران، دارای شهرت کشوری هستند و حتی پرونده‌های مطبوعاتی استان‌ها گاهی به آن ارجاع می‌شود. در استان‌هایی که ساختار مجزا ندارند، شعبه یا دادیار خاصی در دادسرای عمومی به موضوع رسیدگی می‌کند.
📌 چه زمانی باید به دادسرای تخصصی مراجعه کرد؟
اگر عنوان اتهامی در دسته‌بندی خاص قرار دارد (مثل قصور پزشکی، فساد اقتصادی یا جرایم سایبری)، از همان ابتدا پرونده باید در دادسرای تخصصی یا شعبه مربوطه مطرح شود. در مواردی که دادسرای عمومی صلاحیت ابتدایی دارد اما موضوع نیازمند ارجاع تخصصی است، دادستان می‌تواند پرونده را به شعبه تخصصی داخلی یا مراجع ویژه ارجاع دهد.
قواعد رسیدگی به جرایم در حوزه‌های مختلف
یکی از پیچیده‌ترین موارد در تعیین مرجع صالح، زمانی است که یک شخص چند جرم در حوزه‌های قضایی مختلف مرتکب شود، یا چند نفر در چند محل در ارتکاب یک جرم دخیل باشند. در چنین حالاتی، قانون آیین دادرسی کیفری قواعد خاصی را برای تمرکز رسیدگی و جلوگیری از پراکندگی قضایی تعیین کرده است.
⚖️ حالت اول: متهم مرتکب چند جرم در حوزه‌های مختلف شده است
مطابق ماده ۳۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری:
صلاحیت دادسرا تابع صلاحیت دادگاهی است که در معیت آن انجام وظیفه می‌کند. اگر متهم مرتکب چند جرم در حوزه‌های مختلف شده باشد، رسیدگی در دادگاهی صورت می‌گیرد که مهم‌ترین جرم در حوزه آن واقع شده است.
در نتیجه همه جرایم متهم در همان دادسرا و توسط همان بازپرس رسیدگی می‌شود.
مثال:
اگر شخصی در مشهد مرتکب ضرب و جرح ساده، در اصفهان مرتکب سرقت مسلحانه و در قم مرتکب توهین شود، چون سرقت مسلحانه جرم مهم‌تری است، دادگاه و دادسرای اصفهان صالح برای رسیدگی به تمام جرایم او هستند.
⚖️ حالت دوم: جرایم ارتکابی دارای مجازات یکسان‌اند
اگر متهم در حوزه‌های مختلف مرتکب جرایمی با مجازات برابر شده باشد (مثلاً چند فقره توهین یا افترا)، دادگاهی که متهم در آن حوزه دستگیر شده است، صلاحیت رسیدگی به کل پرونده را دارد.
مستند: تبصره ماده ۳۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری
⚖️ حالت سوم: اگر هنوز متهم دستگیر نشده باشد
در این حالت، مطابق ماده ۳۱۰ ق.آ.د.ک:
دادگاهی که ابتدا تعقیب در آن شروع شده، صلاحیت رسیدگی دارد.
بنابراین، اولین دادسرایی که پرونده را به جریان می‌اندازد، تا زمان صدور قرار نهایی یا کشف محل وقوع جرم مهم‌تر، صالح به ادامه رسیدگی است.
⚖️ حالت چهارم: تعدد متهم در یک جرم مشترک
طبق ماده ۳۱۱ آیین دادرسی کیفری:
شرکا و معاونان جرم در دادگاهی محاکمه می‌شوند که صلاحیت رسیدگی به اتهام متهم اصلی را دارد.
پس حتی اگر برخی متهمان در حوزه دیگر زندگی کنند یا نقش فرعی داشته باشند، مرجع صالح دادگاه و دادسرای رسیدگی‌کننده به متهم اصلی است.
⚖️ حالت پنجم: صلاحیت اضافی
در مواردی خاص، دادگاه می‌تواند علاوه بر جرم اصلی، به جرایم فرعی دیگری که به آن متصل است نیز رسیدگی کند، حتی اگر آن جرایم خارج از صلاحیت محلی او بوده باشد.
این موضوع از مصادیق صلاحیت اضافی محسوب می‌شود و برای تمرکز دادرسی کاربرد دارد.
⚖️ حالت ششم: احاله پرونده به حوزه دیگر
بر اساس مواد ۴۱۹ و ۴۲۰ آیین دادرسی کیفری، در شرایطی مانند:
- وجود عوامل مؤثر بر بی‌طرفی دادگاه
- حفظ امنیت عمومی
- جلوگیری از اخلال در رسیدگی عادلانه
می‌توان با موافقت دیوان عالی کشور، پرونده را از یک حوزه قضایی به حوزه دیگر (مرجع صالح دیگر) احاله کرد.
| وضعیت | مرجع صالح |
|---|---|
| جرایم متعدد با مجازات نابرابر | دادسرای محل وقوع مهم‌ترین جرم |
| جرایم متعدد با مجازات برابر | دادسرای محل دستگیری متهم |
| متهم هنوز دستگیر نشده | دادسرایی که ابتدا تعقیب را آغاز کرده |
| چند متهم در یک جرم | دادسرای محل صلاحیت متهم اصلی |
| وجود دلایل خاص برای انتقال | احاله با دستور دیوان عالی کشور |