در روابط حقوقی و قراردادهای مختلف، اصل اساسی بر این است که هر شخصی که تعهدی را پذیرفته، باید مطابق مفاد قرارداد یا توافق، به تعهدات خود عمل کند. با این حال، در عمل همیشه این اصل رعایت نمی‌شود و بسیاری از افراد پس از انعقاد قرارداد، از اجرای آن سر باز می‌زنند یا در زمان مقرر، اقدامی برای ایفای تعهداتشان نمی‌کنند. چنین وضعیتی می‌تواند خسارت‌های جدی مالی یا حتی مشکلات غیر مالی برای طرف مقابل ایجاد کند.
برای مقابله با این وضعیت، قانون‌گذار امکان طرح دادخواست الزام به انجام تعهد را پیش‌بینی کرده است. به موجب این دادخواست، شخص متعهدله (یعنی کسی که تعهد به نفع اوست) می‌تواند با مراجعه به دادگاه، متعهد را مجبور به اجرای مفاد قرارداد نماید. این الزام ممکن است شامل پرداخت وجه نقد، تحویل مال، تنظیم سند رسمی یا حتی انجام یک عمل غیر مالی باشد. در این مقاله تلاش می‌کنیم ضمن توضیح مختصر مبانی قانونی، به ارائه نمونه‌های کاربردی دادخواست الزام به انجام تعهد بپردازیم تا افراد در شرایط مشابه بتوانند با آگاهی بیشتری اقدام کنند.
الزام به انجام تعهد در قانون مدنی
قانون مدنی ایران برای تعهدات قراردادی و خارج از قرارداد، ضمانت اجراهای مشخصی در نظر گرفته است. به موجب این قانون، هر شخصی که در برابر دیگری تعهدی را بر عهده می‌گیرد، موظف است در موعد مقرر آن را انجام دهد. اگر متعهد از ایفای تعهد خودداری کند، متعهدله می‌تواند با مراجعه به دادگاه، او را ملزم به اجرای تعهدات نماید.
طبق ماده ۲۲۱ قانون مدنی، اگر کسی تعهد به انجام یا ترک عملی داشته باشد و آن را اجرا نکند، در صورت وجود شرط یا عرف، باید خسارت وارد شده به طرف مقابل را جبران کند. همچنین در ماده ۲۲۲ آمده است که دادگاه می‌تواند به متعهدله اجازه دهد خودش تعهد را انجام دهد و هزینه‌های آن را از متعهد دریافت کند. این مقررات نشان می‌دهد که الزام به انجام تعهد تنها یک خواسته مدنی نیست، بلکه ضمانت اجرایی جدی دارد و قانون‌گذار ابزارهای مختلفی برای حمایت از متعهدله پیش‌بینی کرده است.
به طور خلاصه، هرگاه موعد اجرای قرارداد برسد و متعهد اقدامی نکند، متعهدله می‌تواند با ارائه دادخواست الزام به انجام تعهد، خواسته خود را به صورت رسمی از دادگاه مطالبه کند.
نمونه دادخواست الزام به انجام تعهد مالی
یکی از رایج‌ترین موارد طرح دعوای الزام به انجام تعهد، زمانی است که موضوع قرارداد، مالی باشد؛ مانند پرداخت وجه نقد، تحویل ملک یا خودرو. در چنین شرایطی، متعهدله می‌تواند با استناد به قرارداد و مدارک پرداخت، از دادگاه بخواهد که متعهد را ملزم به ایفای تعهد کند.
ریاست محترم مجتمع قضایی (نام شهرستان محل اقامت خوانده)
با سلام و احترام
اینجانب به نشانی مذکور، برابر قرارداد مورخ …، یک باب مغازه واقع در نشانی … را از خوانده خریداری کرده و بهای آن را به طور کامل پرداخته‌ام. با وجود ایفای تعهدات خود به عنوان خریدار، متأسفانه خوانده از اجرای کامل مفاد قرارداد امتناع کرده و تاکنون از تحویل ملک خودداری می‌نماید.
نظر به اینکه عدم اجرای تعهد موجب ورود خسارات فراوان به اینجانب شده است، به استناد مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰، ۲۲۱ و ۲۲۸ قانون مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به اجرای تعهد قراردادی و تحویل مبیع، به انضمام کلیه خسارات قانونی و هزینه دادرسی مورد استدعاست.
با تشکر و احترام
امضاء – تاریخ
📌 نکات مهم در دادخواست مالی
-
حتماً باید قرارداد یا مدرکی که نشان‌دهنده تعهد مالی است ضمیمه دادخواست شود.
-
اگر خسارتی از عدم اجرای تعهد وارد شده، می‌توان همزمان مطالبه خسارت را هم درخواست کرد.
-
در مواردی مانند عدم پرداخت وجه نقد، دادگاه می‌تواند متعهد را علاوه بر اصل دین، به خسارت تأخیر تأدیه نیز محکوم کند (ماده ۲۲۸ قانون مدنی).
نمونه دادخواست الزام به انجام تعهد غیر مالی
گاهی موضوع قرارداد یا تعهد، مالی نیست؛ بلکه انجام یا خودداری از انجام یک عمل مشخص است. برای مثال، زوجه در عقد نکاح متعهد به تمکین در برابر شوهر می‌شود یا پیمانکار موظف به اجرای یک عملیات ساختمانی در موعد مقرر است. در چنین شرایطی، اگر متعهد از انجام وظایف غیر مالی خودداری کند، متعهدله می‌تواند از دادگاه درخواست الزام او به انجام تعهد غیر مالی نماید.
ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … فرزند … به موجب عقد نکاح دائم مورخ …/…/… با خوانده محترم خانم … ازدواج نموده‌ام. علیرغم حسن معاشرت و پرداخت نفقه، ایشان از تاریخ … منزل مشترک را ترک کرده و از تمکین عام و خاص خودداری نموده‌اند. این رفتار بدون عذر موجه بوده و موجب لطمه به بنیان خانواده گردیده است.
لذا با استناد به مواد ۱۱۰۲ و ۱۱۰۸ قانون مدنی و سایر مقررات مرتبط، صدور حکم بر الزام خوانده به تمکین عام و خاص، به انضمام هزینه دادرسی و حق‌الوکاله وکیل مورد استدعاست.
با سپاس
امضاء – تاریخ
🔍 نکات مهم در دادخواست غیر مالی
- باید به وضوح موضوع تعهد و شرایط آن ذکر شود.
- مدارکی مثل عقدنامه، قرارداد یا اظهارنامه عدم انجام تعهد ضمیمه شود.
- در برخی دعاوی، مانند الزام به تمکین، استشهادیه محلی یا شهادت شهود نیز می‌تواند دلیل اثباتی باشد.
نمونه دادخواست الزام پیمانکار به انجام تعهدات قراردادی
در قراردادهای پیمانکاری، معمولاً کارفرما و پیمانکار توافق می‌کنند که پیمانکار در قبال دریافت مبلغ معین، پروژه‌ای را در مدت مشخص اجرا کند. حال اگر پیمانکار از انجام تعهدات خودداری کند یا اجرای پروژه را ناقص رها نماید، کارفرما می‌تواند با تقدیم دادخواست الزام پیمانکار به انجام تعهد، او را مجبور به اجرای مفاد قرارداد کند.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام
احتراماً به استحضار می‌رساند، اینجانب برابر قرارداد پیمانکاری مورخ … با خوانده محترم آقای … توافق نمودم که ایشان ظرف مدت … ماه نسبت به اجرای پروژه … واقع در نشانی … اقدام نمایند. با وجود پرداخت مبالغ توافقی و انجام کلیه تعهدات از سوی اینجانب، متأسفانه خوانده تاکنون از تکمیل پروژه خودداری کرده و موجبات ورود خسارت به بنده را فراهم ساخته است.
با توجه به مراتب فوق و به استناد مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۲۲۱ قانون مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به انجام تعهدات موضوع قرارداد پیمانکاری و در صورت استنکاف، جبران کلیه خسارات و هزینه دادرسی مورد استدعاست.
با احترام
امضاء – تاریخ
⚖️ نکات کلیدی در این نوع دادخواست
- قرارداد پیمانکاری باید ضمیمه دادخواست باشد.
- ذکر دقیق موضوع قرارداد (مثلاً ساخت ساختمان، اجرای تأسیسات یا تحویل تجهیزات) ضروری است.
- کارفرما می‌تواند علاوه بر الزام پیمانکار، مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد تأخیر یا ترک کار را نیز مطرح کند.
نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد در قرارداد تجاری
در روابط تجاری و بازرگانی، قراردادها معمولاً با مبالغ و تعهدات سنگین همراه هستند. اگر یکی از طرفین از اجرای تعهدات خود سر باز زند، طرف مقابل می‌تواند با طرح دادخواست الزام به ایفای تعهد در قرارداد تجاری، او را به اجرای تعهدات و جبران خسارات ناشی از تخلف ملزم نماید. این دادخواست در معاملات عمده مانند خرید و فروش کالا، واردات و صادرات، قراردادهای تأمین یا توزیع کالا اهمیت ویژه‌ای دارد.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … در تاریخ … با خوانده محترم آقای/شرکت … قرارداد تجاری به شماره … منعقد نمودم که به موجب آن خوانده متعهد شد تعداد … دستگاه/مقدار … کالا را ظرف مدت … روز در محل … تحویل نماید. علیرغم پرداخت وجوه توافقی از سوی اینجانب، خوانده از اجرای تعهدات خود امتناع کرده و تاکنون کالای موضوع قرارداد را تحویل نداده است.
نظر به اینکه تخلف خوانده موجب ورود خسارت به اینجانب گردیده است، مستنداً به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۲۲۸ قانون مدنی و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به ایفای تعهدات مندرج در قرارداد تجاری و جبران کلیه خسارات وارده مورد استدعاست.
با تقدیم احترام
امضاء – تاریخ
📌 نکات مهم در این دادخواست
- باید قرارداد تجاری، فاکتورها و اسناد پرداخت ضمیمه شوند.
- اگر تعهد در مهلت مقرر انجام نشده، مطالبه خسارت تأخیر نیز ممکن است.
- در دعاوی تجاری، ذکر دقیق مبلغ تعهد و ارزش قرارداد اهمیت زیادی دارد.
نمونه متن دادخواست الزام به ایفای تعهد تحویل خودرو
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … فرزند … به نشانی … به موجب مبایعه‌نامه مورخ …، یک دستگاه خودرو … به شماره پلاک … را از خوانده محترم خریداری نموده‌ام. ثمن معامله نیز کلاً/جزئاً پرداخت گردیده و رسید پرداختی آن ضمیمه دادخواست می‌باشد. با وجود ایفای کلیه تعهدات از سوی اینجانب، متأسفانه خوانده تا کنون از تحویل خودرو خودداری نموده و موجبات ورود خسارت به اینجانب را فراهم ساخته است.
لذا با استناد به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۲۲۱ قانون مدنی و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به تحویل خودرو موضوع مبایعه‌نامه به انضمام کلیه خسارات قانونی و هزینه دادرسی مورد استدعاست.
با تقدیم احترام
امضاء – تاریخ
نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی
گاهی قرارداد یا توافقی میان افراد شکل می‌گیرد اما به صورت کتبی ثبت نمی‌شود و تنها بر اساس توافق شفاهی پیش می‌رود. در این حالت، اگر یکی از طرفین از انجام تعهد خودداری کند، طرف دیگر می‌تواند با طرح دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی، او را ملزم به اجرای تعهد نماید.
با این حال، اثبات قرارداد شفاهی در دادگاه سخت‌تر از قرارداد کتبی است. برای اثبات چنین تعهدی، مدارکی مانند رسید پرداخت وجه، پیامک‌ها، مکاتبات، شهادت شهود و هرگونه قرینه دیگر باید ارائه شود.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … فرزند … ساکن … در تاریخ … طی توافق شفاهی با خوانده محترم آقای … توافق نمودم که ایشان ظرف مدت … روز نسبت به (شرح تعهد: مثلاً تحویل … یا انجام کار …) اقدام نمایند. به منظور انجام این توافق، اینجانب مبلغ … ریال به حساب ایشان واریز نمودم (تصویر فیش واریزی ضمیمه دادخواست است).
متأسفانه با وجود مراجعات مکرر و ارسال اظهارنامه، خوانده تاکنون از اجرای تعهد خودداری نموده است. با عنایت به ادله پیوست، از جمله فیش واریزی و شهادت شهود، مستنداً به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۲۲۱ قانون مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به ایفای تعهد موضوع توافق شفاهی به انضمام خسارات قانونی و هزینه دادرسی مورد استدعاست.
با تقدیم احترام
امضاء – تاریخ
📌 نکات مهم در این دعوا
- قرارداد شفاهی از نظر قانون معتبر است، اما بار اثبات آن بر عهده خواهان است.
- شهادت شهود، رسید بانکی یا دلایل جانبی می‌تواند در کنار هم اعتبار تعهد را ثابت کند.
- اگر تنها دلیل، ادعای شفاهی باشد و هیچ مدرکی وجود نداشته باشد، احتمال رد دعوی زیاد است.
نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد تحویل ملک
یکی از بیشترین دعاوی در دادگاه‌های حقوقی مربوط به معاملات ملکی است. خریدار پس از پرداخت ثمن یا بخشی از آن، انتظار دارد فروشنده ملک مورد معامله را تحویل دهد؛ اما گاهی فروشنده از انجام این تعهد خودداری می‌کند. در چنین شرایطی، خریدار می‌تواند با طرح دادخواست الزام به ایفای تعهد تحویل ملک، فروشنده را ملزم به تحویل ملک نماید.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … فرزند … به نشانی … برابر مبایعه‌نامه مورخ … یک واحد آپارتمان/ملک واقع در … را از خوانده محترم خریداری کرده‌ام. ثمن معامله به طور کامل/جزئی پرداخت گردیده و رسید پرداختی آن ضمیمه دادخواست است. با وجود ایفای تعهدات قراردادی از سوی اینجانب، متأسفانه خوانده تاکنون از تحویل ملک خودداری نموده است.
نظر به مراتب فوق و مستنداً به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۲۲۱ قانون مدنی و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به تحویل ملک موضوع مبایعه‌نامه به انضمام خسارات قانونی و هزینه دادرسی مورد استدعاست.
با تقدیم احترام
امضاء – تاریخ
📌 نکات مهم در این نوع دادخواست
- وجود مبایعه‌نامه یا قرارداد رسمی/عادی بین طرفین الزامی است.
- اگر خریدار کل ثمن معامله را پرداخت نکرده باشد، باید اثبات کند که آماده پرداخت مابقی وجه است.
- در صورت تأخیر در تحویل ملک، خریدار می‌تواند مطالبه اجرت‌المثل ایام عدم تحویل یا خسارات قراردادی را نیز مطرح نماید.
- چنانچه ملک در رهن یا توقیف باشد، الزام به تحویل ملک تا رفع موانع امکان‌پذیر نخواهد بود.