در بسیاری از دعاوی مالی، توقیف اموال اولین ابزار اجرایی برای وصول طلب است؛ اما همیشه کافی نیست. گاهی اموال توقیف می‌شوند اما بدهکار همچنان از پرداخت سرباز می‌زند یا همکاری نمی‌کند. در چنین شرایطی، حکم جلب بعد از توقیف اموال به‌عنوان اهرم فشاری برای اجبار محکوم‌علیه به اجرای حکم مطرح می‌شود.
در این مقاله، به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم که چه زمانی و با چه شرایطی می‌توان پس از توقیف اموال، حکم جلب گرفت و چه ملاحظات حقوقی در این مسیر وجود دارد.
حکم جلب بعد از توقیف اموال دقیقاً چه زمانی مطرح می‌شود؟
وقتی فردی در دادگاه محکوم به پرداخت مبلغی می‌شود، اولین اقدام قانونی برای وصول طلب، توقیف اموال اوست؛ اما گاهی توقیف اموال به نتیجه نمی‌رسد یا اجرای حکم با مانع مواجه می‌شود. در اینجاست که بحث حکم جلب پس از توقیف اموال به میان می‌آید؛ اما این اقدام، خودسرانه یا سریع نیست. صدور حکم جلب در چنین حالتی، نیازمند تحقق چند پیش‌شرط قانونی و بررسی دقیق وضعیت بدهکار است.
📌 موارد صدور حکم جلب بعد از توقیف اموال
✅ توقیف اموال انجام شده ولی اموال شناسایی‌شده برای پرداخت بدهی کافی نیست
✅ اموال توقیفی به مزایده گذاشته شده اما به فروش نرفته یا مال غیرقابل انتقال بوده
✅ بدهکار از معرفی بقیه اموال خودداری می‌کند یا مال را پنهان کرده است
✅ بدهکار همکاری نمی‌کند، از حضور در جلسه کارشناسی یا تحویل مال امتناع می‌ورزد
✅ هیچ مالی پیدا نشده، اما قرائن نشان می‌دهد که شخص توان پرداخت دارد
✅ بدهکار ادعای اعسار نکرده یا مهلت قانونی ۳۰ روزه برای ارائه آن سپری شده است
در این سناریوها، صدور حکم جلب، نه به‌عنوان یک مجازات، بلکه به‌عنوان ابزار قانونی برای اجبار به اجرای حکم مطرح می‌شود که مستند به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی است.
نقشه راه قانونی: از ابلاغ اجرائیه تا توقیف و دریافت جلب
برای اینکه حکم جلب بعد از توقیف اموال صادر شود، باید یک سلسله مراحل قانونی طی شود که در آیین دادرسی و قوانین اجرایی به‌وضوح مشخص شده‌اند. این مسیر حقوقی، نقش مهمی در تشخیص «استنکاف بدهکار از اجرای حکم» دارد و پیش‌نیاز اعمال ماده ۳ برای صدور حکم جلب محسوب می‌شود.
⚖️ ۱. ابلاغ اجرائیه طبق ماده ۳۴ قانون اجرای احکام مدنی
پس از صدور حکم قطعی، دادگاه اجرائیه صادر می‌کند. محکوم‌علیه موظف است ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، یکی از این اقدامات را انجام دهد:
- پرداخت بدهی
- معرفی مال برای اجرای حکم
- ارائه تقاضای اعسار یا تقسیط
- یا اعلام صریح ناتوانی در پرداخت
اگر در این مهلت هیچ اقدامی انجام ندهد، وارد فاز توقیف می‌شویم.
📌 ۲. صدور دستور توقیف طبق مواد ۴۹ و ۵۰
اگر بدهکار اقدام نکند، محکوم‌له می‌تواند طبق ماده ۴۹ قانون اجرای احکام مدنی درخواست توقیف اموال نماید. مأمور اجرا موظف است فوراً، بدون معطلی، اقدام به توقیف اموال شناسایی‌شده کند. اگر اموال در حوزه دیگر باشد، اجرای حکم با همکاری دادگاه محل اموال انجام می‌شود (ماده ۵۰).
📝 ۳. پایان مهلت ۳۰ روزه و عدم اقدام برای اعسار
اگر بدهکار ظرف ۳۰ روز از ابلاغ اجرائیه هیچ اقدامی برای اعسار، معرفی کفیل یا وثیقه نکند، و همچنان بدهی پرداخت نشود یا مالی معرفی نشود،حتی با توجه به شرایط متهم امکان درخواست حکم جلب سیار فراهم می‌شود. این مرحله مهم‌ترین بخش در ورود به «اعمال ماده ۳» برای جلب است.
مبنای حقوقی جلب پس از توقیف: شرایط اعمال ماده ۳
در قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، ماده ۳ به‌عنوان مهم‌ترین مستند قانونی برای صدور حکم جلب پس از توقیف اموال شناخته می‌شود. این ماده، به صراحت بیان می‌کند که اگر محکوم‌علیه با وجود صدور اجرائیه، نه مالی معرفی کند، نه ادعای اعسار داشته باشد و نه بدهی را بپردازد، می‌توان با درخواست محکوم‌له، وی را بازداشت کرد.
📌 شرایط صدور حکم جلب پس از توقیف طبق ماده ۳:
✅ صدور اجرائیه و گذشت ۱۰ روز از ابلاغ آن: اگر بدهکار ظرف مهلت قانونی هیچ اقدامی نکند، وارد فاز توقیف و سپس جلب می‌شویم.
✅ عدم شناسایی اموال کافی یا پنهان‌کاری: ممکن است اموالی توقیف شده باشد اما به‌اندازه بدهی نباشد، یا شواهدی دال بر پنهان‌کاری وجود داشته باشد. در چنین حالتی دادگاه به استناد ماده ۳ می‌تواند جلب را صادر کند.
✅ عدم ارائه دادخواست اعسار یا معرفی وثیقه طی ۳۰ روز: اگر محکوم‌علیه در مهلت قانونی، اعسار یا تقاضای تقسیط یا معرفی ضامن و وثیقه نکند، شرط قانونی برای بازداشت فراهم می‌شود.
✅ درخواست صریح محکوم‌له برای اعمال ماده ۳: صدور حکم جلب صرفاً با تقاضای کتبی خواهان (محکوم‌له) امکان‌پذیر است که معمولاً از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می‌شود.
⚠️ توجه: حکم جلب در این مرحله ابزاری برای الزام به پرداخت است و نه یک مجازات کیفری. با پرداخت بدهی یا معرفی مال، بازداشت خاتمه می‌یابد.
سناریوهای رایج صدور جلب با وجود توقیف اموال
اگرچه تصور عمومی بر این است که با توقیف اموال، نیازی به حکم جلب نیست، اما در عمل بسیاری از پرونده‌ها به دلیل مشکلات اجرایی، پیچیدگی‌های مالی و رفتار غیرهمکارانه بدهکار، به مرحله‌ی درخواست حکم جلب پس از توقیف اموال می‌رسند. در این بخش، به رایج‌ترین سناریوهایی می‌پردازیم که صدور حکم جلب با وجود توقیف را توجیه می‌کنند.
🔍 ۱. اموال توقیف‌شده کافی نیستند
گاهی میزان اموال توقیف‌شده کمتر از میزان محکوم‌به است. در این شرایط، چون پرداخت کامل صورت نمی‌گیرد و بدهکار از معرفی مابقی اموال خودداری می‌کند، دادگاه می‌تواند با استناد به ماده ۳، حکم جلب صادر کند.
🔍 ۲. اموال غیرقابل فروش یا بی‌ارزش
ممکن است اموالی توقیف شده باشند اما فاقد ارزش واقعی یا قابلیت فروش باشند. مانند خودروی فرسوده یا ملکی با مشکلات ثبتی. در این حالت، چون بدهی وصول نمی‌شود، امکان صدور حکم جلب فراهم است.
🔍 ۳. شکست مزایده‌های پی‌در‌پی
اگر اموال توقیف‌شده در مزایده به فروش نروند و بدهکار نیز برای تسویه همکاری نکند، محکوم‌له می‌تواند برای اعمال فشار قانونی، درخواست جلب کند.
🔍 ۴. رفتار متقلبانه یا نقل‌و‌انتقال صوری
در مواردی که دادگاه تشخیص دهد بدهکار برای فرار از پرداخت، اموال خود را به نام دیگران زده یا پنهان کرده، صدور حکم جلب به‌عنوان واکنش به سوءنیت، مشروع و قانونی است.
🔍 ۵. عدم حضور برای اقدامات اجرایی
اگر فردی که اموالش توقیف شده، به احضار دادگاه یا اجرای احکام برای تحویل مال، کارشناسی یا مزایده پاسخ ندهد، این بی‌اعتنایی می‌تواند منجر به صدور حکم جلب شود و یا حتی ممکن است به عنوان راهی برای فرار از حکم جلب توسط متهم تشخیص داده شود که در اینصورت اقدامات سنگین تری بر علیه وی انجام خواهد شد.
محدودیت‌ها و موارد رد یا تعلیق حکم جلب بعد از توقیف اموال
گرچه قانون این اختیار را به دادگاه می‌دهد که در شرایط خاص، پس از توقیف اموال حکم جلب صادر کند، اما این اقدام محدود به شرایطی مشخص و قابل دفاع است. در برخی موارد، صدور یا اجرای حکم جلب ممکن نیست یا به حالت تعلیق درمی‌آید.
❌ مواردی که مانع صدور یا اجرای حکم جلب می‌شوند:
✅ پذیرفته شدن اعسار یا تقسیط بدهی: اگر بدهکار در مهلت قانونی ۳۰ روزه دادخواست اعسار داده باشد و این دادخواست در حال رسیدگی باشد، یا تقسیط بدهی مورد قبول واقع شده باشد، صدور حکم جلب مجاز نیست.
✅ وجود اموال توقیفی کافی برای پرداخت محکوم‌به: چنانچه اموال توقیف‌شده ارزش کافی برای پرداخت کل مبلغ بدهی را داشته باشد، صدور حکم جلب دیگر ضرورتی ندارد.
✅ ارائه مال جدید توسط بدهکار: در صورتی که بدهکار پس از توقیف اولیه، مال جدیدی را برای پرداخت بدهی معرفی کند، دادگاه معمولاً از صدور حکم جلب خودداری می‌کند.
✅ استفاده از مستثنیات دین: اگر بدهکار بتواند ثابت کند که تنها اموالش شامل مستثنیات دین است (مثل منزل مسکونی یا ابزار کار)، نه‌تنها حکم جلب صادر نمی‌شود، بلکه توقیف قبلی هم ممکن است رفع شود.
✅ وصول رضایت محکوم‌له یا توافق طرفین: در صورتی که طلبکار رضایت دهد، یا بین طرفین توافقی در پرداخت ایجاد شود (مثل پرداخت تدریجی یا دریافت بخشی از طلب)، دادگاه از صدور حکم جلب صرف‌نظر خواهد کرد.
نکات کاربردی در پرونده‌های مهریه، چک و اجرائیه ثبت
در عمل، بسیاری از درخواست‌های حکم جلب پس از توقیف اموال، مربوط به پرونده‌های مهریه، چک و اجرای اسناد رسمی از طریق ثبت هستند. این نوع پرونده‌ها دارای شرایط و ظرایف خاصی در روند اجرای احکام و اعمال ماده ۳ می‌باشند.
⚖️ مهریه و حکم جلب بعد از توقیف
در دعاوی مربوط به مهریه، معمولاً ابتدا اموال شوهر (خودرو، حساب بانکی، حقوق) توقیف می‌شود. اما اگر:
- مقدار مهریه بالا باشد و اموال کافی نباشد
- اموال توقیف‌شده به فروش نرود
- شوهر همکاری نکند و مال جدیدی معرفی نکند
در این صورت، زوجه می‌تواند از دادگاه درخواست صدور حکم جلب کند. این ابزار، خصوصاً در مواجهه با مردانی که اقدام به فرار از دین می‌کنند، کاربرد جدی دارد.
⚖️ چک برگشتی و توقیف با جلب
در پرونده‌های چک‌های بلامحل، توقیف اموال به‌سرعت انجام می‌شود. اگر بعد از توقیف، اموال کفایت نکند یا بدهکار پنهان‌کاری کند، اجرای احکام می‌تواند با استناد به ماده ۳، دستور بازداشت صادر کند.
📌 نکته: در این‌گونه موارد، اثبات سوءنیت بدهکار (مثل جعل، انتقال صوری، یا فرار از اجرای تعهد) باعث تقویت درخواست جلب می‌شود.
⚖️ اجرای اسناد رسمی از طریق اداره ثبت
در اجرای مهریه یا چک ثبت‌شده در دفترخانه رسمی، اقدامات از طریق اجرای ثبت انجام می‌شود. اما اگر نتیجه‌ای حاصل نشود، و بدهکار اموال کافی نداشته باشد، پرونده به دادگاه ارجاع داده می‌شود و در اینجا نیز امکان درخواست حکم جلب پس از توقیف ثبت وجود دارد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون حکم جلب پس از توقیف اموال را مشاهده می فرمایید:
❓من حساب بانکی و ماشین بدهکار را توقیف کردم ولی هنوز پولی وصول نشده؛ می‌توانم حکم جلب بگیرم؟
✅ بله. اگر توقیف اموال انجام شده ولی این اموال برای پرداخت بدهی کافی نیستند یا به فروش نرفته‌اند، و بدهکار هم مالی دیگر معرفی نمی‌کند، می‌توانید طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی از دادگاه درخواست حکم جلب کنید.در این حالت، جلب ابزاری برای الزام به همکاری یا معرفی مال جدید است، نه مجازات.
❓مزایده برای فروش ماشین توقیف‌شده انجام شد ولی خریداری نبود؛ حالا چه کنم؟
✅ در چنین شرایطی، اگر مال توقیفی به فروش نرود و وصول طلب ممکن نشود، می‌توانید با استناد به بی‌نتیجه بودن توقیف، از دادگاه درخواست صدور حکم جلب کنید.
دادگاه ابتدا بررسی می‌کند که آیا بدهکار مالی پنهان کرده یا از اجرای حکم استنکاف کرده است؛ در صورت احراز، حکم جلب صادر می‌شود.
❓اگر بدهکار دادخواست اعسار داده باشد، باز هم می‌شود حکم جلب گرفت؟
✅ خیر. اگر دادخواست اعسار (ناتوانی از پرداخت) ظرف مهلت قانونی ۳۰ روزه بعد از ابلاغ اجرائیه ثبت شده باشد، تا زمان رسیدگی به آن، نمی‌توان حکم جلب صادر کرد. اما اگر اعسار رد شود یا بدهکار در جلسه دادگاه حاضر نشود، مجدد می‌توان درخواست اعمال ماده ۳ و جلب را مطرح کرد.
❓من فقط یک چک از بدهکار دارم و هنوز دادخواست نداده‌ام؛ آیا می‌توانم حکم جلب بگیرم؟
✅ خیر. حکم جلب بدون وجود رأی قطعی دادگاه صادر نمی‌شود. اول باید از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، علیه بدهکار اقدام کرده، اجرائیه بگیرید، سپس اگر پرداخت انجام نشد و شرایط ماده ۳ محقق شد، می‌توانید تقاضای جلب بدهید. صرف داشتن چک، بدون طی مراحل قانونی، کافی نیست.