در نظام حقوقی ایران، زن و شوهر پس از عقد ازدواج دارای حقوق و تکالیفی متقابل می‌شوند که برخی از آن‌ها از جمله مهریه و حق طلاق، اهمیت بسیاری در روابط زناشویی و حتی هنگام جدایی دارند. اما پرسشی که برای بسیاری از زوج‌ها، به‌ویژه زنان، مطرح می‌شود این است: «حق طلاق بهتر است یا مهریه؟» پاسخ به این پرسش به عوامل متعددی از جمله هدف زن از طلاق، وضعیت مالی زوجین، نوع توافقات هنگام عقد و آینده‌نگری در مورد زندگی پس از جدایی بستگی دارد.
در این مقاله تلاش می‌کنیم با بررسی کامل ماهیت حق طلاق و مهریه، شرایط قانونی دریافت یا واگذاری هر یک، و مقایسه مزایا و محدودیت‌های آن‌ها، مسیر روشنی برای تصمیم‌گیری در این زمینه ارائه دهیم.
حق طلاق بهتر است یا مهریه؟
یکی از دغدغه‌های مهم در میان زنان در زمان عقد یا هنگام طلاق، این است که میان داشتن «حق طلاق» یا «مطالبه مهریه» کدام گزینه بهتر و سودمندتر است. این انتخاب به‌ظاهر ساده، در واقع تحت تأثیر شرایط حقوقی، مالی و روانی زوجین است و پیامدهای متفاوتی در روند طلاق و پس از آن دارد.
✅ انتخاب میان اختیار جدایی و حق مالی
برخی زنان برای رهایی سریع‌تر از زندگی مشترک پرتنش، ترجیح می‌دهند مهریه را ببخشند تا در ازای آن، حق طلاق را دریافت کنند. در مقابل، زنانی که نگران تأمین مالی پس از طلاق هستند، دریافت مهریه را ارجح می‌دانند، حتی اگر روند طلاق طولانی‌تر شود.
✅ نمی‌توان هم حق طلاق داشت و هم مهریه را مطالبه کرد
نکته مهم این است که در اغلب توافق‌ها، زن یا باید مهریه خود را ببخشد تا حق طلاق را از شوهر بگیرد، یا در صورت مطالبه مهریه، دیگر امکان اخذ وکالت بلاعزل برای طلاق را نخواهد داشت. بنابراین این دو حق، معمولاً به‌صورت همزمان قابل جمع نیستند و باید یکی از آن‌ها انتخاب شود.
چالش‌های دریافت مهریه
انتخاب میان مهریه و حق طلاق فقط یک ترجیح ساده نیست، بلکه تصمیمی حقوقی با تبعات گسترده است. هرکدام از این دو مسیر، موانع و دشواری‌های خاصی دارند که زنان در فرآیند طلاق باید با آن‌ها روبرو شوند. مطالبه مهریه اگرچه از حقوق مسلم زن است، اما همیشه هم ساده و سریع نیست.
✅1. زمان‌بر بودن روند دادرسی
در بسیاری از پرونده‌ها، پیگیری مهریه از طریق دادگاه خانواده ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها به طول بینجامد؛ مخصوصاً زمانی‌که مرد قصد پرداخت ندارد یا اموالی به نام او ثبت نشده باشد و یا نیاز به اثبات مالکیت اموالی باشد که به دیگری منتقل شده باشد.
✅2. مشکل شناسایی و توقیف اموال
اگر مهریه عندالمطالبه باشد اما مرد هیچ دارایی به نام خود نداشته باشد، زن باید با صرف هزینه، زمان و کمک وکیل، اقدام به اثبات تمکن مالی شوهر یا تلاش برای توقیف اموال مخفی‌شده کند. پروسه توقیف اموال برای مهریه نیز ممکن است دارای چالش زیادی باشد و یافتن آن ها زمان بر باشد.
✅3. زندان رفتن شوهر، نه الزاماً دریافت مهریه
برخی زنان تصور می‌کنند حکم جلب یا حبس شوهر به معنای دریافت مهریه است، در حالی که زندانی شدن مرد، فقط یکی از ابزارهای فشار است و الزماً به وصول فوری مهریه نمی‌انجامد. در نظر داشته باشید شرایط زندانی شدن مرد در صورت عدم پرداخت مهریه در حال حاضر تا 110 سکه است یعنی تا این مقدار را باید پرداخت کند و اگر نتواند، زندانی خواهد شد و برای بیشتر از آن زندان وجود ندارد.
✅4. امکان فرار از پرداخت با اعسار یا اقساط
مرد می‌تواند ادعای اعسار کند و حتی اگر مهریه را بدهکار باشد، دادگاه ممکن است با قسط بندی یا پرداخت طولانی‌مدت موافقت کند؛ همچنین با پیش رفتن شرایط و مشکلات اقتصادی کشور که سالانه رخ می دهد می تواند بعد از آن درخواست تعدیل اقساط مهریه را باز هم مطرح نماید. مسئله‌ای که برای زنی که نیاز مالی فوری دارد بسیار دشوار است و می تواند بسیار زمان بر و خارج از حوصله باشد.
چالش‌های استفاده از حق طلاق
اگر زنی تصمیم بگیرد مهریه را ببخشد و به‌جای آن حق طلاق بگیرد، مسیر دیگری در پیش خواهد داشت؛ اما این مسیر هم خالی از پیچیدگی نیست. اصلی ترین چالش ها به شرح زیر است:
✅1. نیاز به تنظیم رسمی وکالت‌نامه طلاق
زن تنها در صورتی می‌تواند از حق طلاق استفاده کند که مرد وکالت‌نامه‌ای رسمی، بلاعزل و با حق توکیل در دفاتر اسناد رسمی به او داده باشد. اگر این وکالت‌نامه به‌درستی تنظیم نشده باشد، زن عملاً نمی‌تواند خود را مطلقه کند.
اولین موردی که باید در این مورد رعایت شود این است که در صورت نا آگاهی در تنظیم صحیح وکالت نامه، امکان ابطال حق طلاق برای مرد وجود خواهد داشت که در مطلب مربوط به آن به صورت کامل توضیح داده ایم که چگونه وکالت نامه را تنظیم نمایید تا دچار این مشکل نشوید.
✅2. وکیل دادگستری الزامی است
حتی اگر زن وکالت‌نامه بلاعزل طلاق داشته باشد، شخصاً نمی‌تواند به دادگاه مراجعه کند. باید ابتدا برای شوهر، یک وکیل دادگستری انتخاب کند تا آن وکیل، دادخواست طلاق را به‌جای شوهر تقدیم دادگاه کند.
در نظر داشته باشید که یکی از نکات طلایی که در بالا اشاره کردیم همین تنظیم وکالت نامه است زیرا اگر حق توکیل به غیر وجود نداشته باشد، زن در صورت عدم حضور مرد نمی تواند برایش وکیل گرفته و اقدام به طلاق نماید.
✅3. الزام به ارائه دلایل در دادگاه خانواده
برخلاف تصور عمومی، داشتن حق طلاق به‌تنهایی کافی نیست. زوجه همچنان باید به دادگاه ثابت کند که قصد واقعی برای طلاق دارد و گواهی عدم امکان سازش دریافت کند. با توجه به زیاد شدن پرونده هایی که بابت دریافت مهریه این کار انجام شده است، این مورد در دادگاه ها این روزها با جدیت دنبال می شود.
✅4. برگشت‌ناپذیر بودن بخشش مهریه
اگر زن در ازای دریافت حق طلاق، مهریه‌اش را بخشیده باشد و بعداً از طلاق منصرف شود، دیگر نمی‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کند. این مسئله در صورت پشیمانی یا تغییر شرایط، غیرقابل جبران خواهد بود.
آیا می‌توان هم حق طلاق داشت و هم مهریه را دریافت کرد؟
یکی از پرتکرارترین سوالات در زمینه حقوق خانواده این است که آیا زن می‌تواند همزمان هم مهریه‌اش را مطالبه کند و هم از شوهر، وکالت بلاعزل در طلاق بگیرد؟ در ظاهر این دو حق قابل جمع به‌نظر می‌رسند، اما در عمل و رویه قضایی، این هم‌زمانی چندان ساده و رایج نیست.
⚖️ امکان قانونی وجود دارد، اما نیازمند توافق دوطرفه است
از منظر حقوقی، زن می‌تواند هم مهریه‌اش را بگیرد و هم حق طلاق داشته باشد، به‌شرطی که شوهر با هردو موضوع موافقت کند. اما در عرف و واقعیت، اکثر مردان تنها زمانی حاضر به اعطای حق طلاق به زن هستند که او بخشی یا تمام مهریه‌اش را ببخشد.
در واقع، حق طلاق معمولاً به‌عنوان امتیازی در برابر بخشش مهریه مطرح می‌شود و یک معامله حقوقی بین زوجین به‌حساب می‌آید.
🔍 نمونه‌های عملی: وکالت در طلاق در ازای بخشش مهریه
در بسیاری از پرونده‌های طلاق، زوجه برای رهایی سریع‌تر از زندگی زناشویی و گرفتن اختیار طلاق، حاضر می‌شود از مهریه خود (یا بخشی از آن) صرف نظر کند. این نوع توافق باید حتماً در قالب سند رسمی و وکالت‌نامه بلاعزل در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شود. در متن این سند، معمولاً قید می‌شود که زن در ازای بخشیدن کامل مهریه، وکالت در طلاق می‌گیرد.
✅ مهریه بخشیده‌شده غیرقابل برگشت است
اگر زنی در سند رسمی اعلام کند که مهریه‌اش را به شوهر هبه کرده، دیگر نمی‌تواند آن را مطالبه کند. مگر اینکه بتواند اثبات کند که بخشش از روی اکراه، اجبار یا ناآگاهی انجام شده است که اثبات آن در دادگاه بسیار دشوار است.
نکته: اگر زن ابتدا مهریه‌اش را بگیرد و سپس شوهر با اختیار، وکالت طلاق را به او بدهد، از نظر حقوقی منعی وجود ندارد. اما این نوع توافق کمتر اتفاق می‌افتد و در بیشتر موارد، حق طلاق تنها در قبال چشم‌پوشی از مهریه داده می‌شود.
مزایا و معایب گرفتن حق طلاق در ازای بخشیدن مهریه
تصمیم به بخشیدن مهریه در قبال دریافت وکالت در طلاق، تصمیمی بسیار حساس و دارای تبعات جدی است. زنان باید قبل از این انتخاب، مزایا و معایب آن را به‌دقت بررسی کرده و با آگاهی کامل تصمیم بگیرند.
✅ مزایای دریافت حق طلاق در ازای مهریه
1. تسریع در روند طلاق و رهایی از زندگی پرتنش: با داشتن وکالت بلاعزل، زن می‌تواند از طریق وکیل رسمی مرد، دادخواست طلاق را مطرح کرده و بدون نیاز به جلب رضایت شوهر، خود را طلاق دهد. این امر، روند طلاق را سریع‌تر و کم‌تنش‌تر می‌کند.
2. حفظ عزت و استقلال در تصمیم‌گیری: زنی که خود اختیار طلاق را در دست دارد، در موقعیت برابر حقوقی با مرد قرار می‌گیرد و برای پایان زندگی مشترک نیازی به اثبات عسر و حرج یا دلایل سنگین ندارد.
3. جلوگیری از کشمکش‌های حقوقی طولانی: اگر مرد با طلاق مخالفت کند یا قصد آزار روانی زن را داشته باشد، داشتن حق طلاق می‌تواند مانع از طولانی‌شدن روند دادرسی و فشارهای روحی و قانونی شود.
❌ معایب بخشیدن مهریه برای گرفتن حق طلاق
1. از دست دادن یک حق مالی مهم و غیرقابل بازگشت: مهریه پشتوانه مالی زن است و در بسیاری موارد، تأمین‌کننده هزینه‌های زندگی پس از طلاق. وقتی زن این حق را ببخشد، دیگر ابزار مالی مهمی برای تأمین آینده‌اش در اختیار ندارد.
2. غیرقابل بازگشت بودن هبه مهریه: اگر زن مهریه‌اش را طی سند رسمی بخشیده باشد، امکان بازگشت به آن بسیار محدود است. حتی در صورت تغییر نظر یا انصراف از طلاق، مهریه دیگر قابل مطالبه نیست.
3. احتمال سو استفاده در صورت تنظیم ناقص وکالت‌نامه: اگر وکالت در طلاق به‌درستی و با رعایت همه شرایط قانونی تنظیم نشود، زن ممکن است علی‌رغم بخشیدن مهریه، نتواند خود را طلاق دهد یا با موانع قضایی روبه‌رو شود.
4. حذف امتیاز چانه‌زنی در طلاق توافقی: داشتن مهریه اغلب قدرت چانه‌زنی بیشتری به زن در طلاق می‌دهد. اما با بخشیدن آن، این ابزار مهم از بین می‌رود و ممکن است زن در سایر امور (مثل حضانت یا نفقه) در موضع ضعف قرار گیرد.
بررسی شرایط قانونی دریافت حق طلاق برای زن
در قانون مدنی ایران، حق طلاق به‌طور پیش‌فرض در اختیار مرد است؛ اما زن نیز در برخی شرایط مشخص می‌تواند از این حق برخوردار شود. برای این منظور، یا باید وکالت‌نامه‌ای از شوهر داشته باشد یا دلایل قانونی کافی برای اثبات عدم امکان ادامه زندگی مشترک ارائه کند که در ادامه به آن ها می پردازیم.
✅ وکالت در طلاق؛ راه اول دستیابی به حق طلاق
یکی از مهم‌ترین روش‌های کسب حق طلاق برای زن، دریافت وکالت بلاعزل در طلاق از شوهر است. این وکالت باید به‌صورت رسمی و از طریق دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود و شروط زیر را داشته باشد:
- وکالت بلاعزل باشد؛ یعنی مرد نتواند آن را باطل کند.
- حق توکیل به غیر در آن قید شده باشد؛ یعنی زن بتواند برای شوهر، وکیل دادگستری انتخاب کند.
- امکان مراجعه زن به وکیل دادگستری برای اقامه دعوا فراهم باشد.
✅ استفاده از شروط ضمن عقد
در عقدنامه‌های رسمی، بخشی به‌نام «شروط ضمن عقد» وجود دارد که در صورت امضای مرد، زن می‌تواند در برخی موقعیت‌های خاص، بدون رضایت شوهر از دادگاه تقاضای طلاق کند. برخی از این شروط عبارتند از:
- غیبت شوهر به مدت طولانی
- ازدواج مجدد مرد بدون رضایت زن
- ضرب و شتم و سوء رفتار مستمر
- محکومیت کیفری قطعی شوهر
- اعتیاد شدید شوهر به مواد مخدر
در این موارد، زن بدون نیاز به داشتن وکالت‌نامه، می‌تواند با استناد به شرایط مندرج در عقدنامه یا قوانین حمایت خانواده، تقاضای طلاق کند.
✅ طلاق به دلیل عسر و حرج
عسر و حرج (سختی و مشقت شدید) نیز یکی دیگر از راه‌هایی است که قانون برای زن پیش‌بینی کرده تا بتواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. اثبات این موضوع در دادگاه دشوار است و نیاز به دلایل مستند و قانع‌کننده دارد.
مثال‌هایی از عسر و حرج:
- زندگی در محیط ناامن
- ضرب و شتم شدید و مکرر
- ناتوانی مرد در تأمین نفقه
- بی‌توجهی مفرط به زن و فرزندان
مقررات قانونی در مطالبه مهریه و ضمانت اجرای آن
مهریه یکی از اصلی‌ترین حقوق مالی زن در ازدواج است که هم در فقه و هم در قانون ایران به رسمیت شناخته شده و ضمانت اجرای قانونی دارد. اما چگونگی مطالبه آن، مراحل اجرایی و نحوه برخورد دادگاه با ادعای زوجه، موضوعاتی است که باید به‌دقت بررسی شوند.
✅ مهریه عندالمطالبه یا عندالاستطاعه؛ تفاوت مهم در اجرا
در سند ازدواج نوع مهریه تعیین می‌شود:
مهریه عندالمطالبه: زن هر زمان که بخواهد، می‌تواند مهریه را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت کامل آن است. همچنین حق حبس در مهریه عندالمطالبه می تواند ابزاری برای فشار به مرد برای پرداخت مهریه و عدم حضور در خانه باشد بدون آنکه ناشزه محسوب شود و شوهر بتواند دعوای الزام به تمکین مطرح کند.
مهریه عند الاستطاعة: پرداخت مهریه منوط به اثبات توان مالی مرد است و بار اثبات این استطاعت بر عهده زن خواهد بود. بر خلاف موردی که در بالا اشاره کردیم، به دلیل اینکه زمان پرداخت مهریه در زمان حال نیست حق حبس در مهریه عندالاستطاعه وجود ندارد و این مورد چالش های زیادی به همراه خواهد داشت.
این تفاوت حقوقی در عمل تأثیر زیادی در روند مطالبه مهریه دارد و نوع مهریه باید در ابتدای دعوا به‌روشنی مشخص باشد.
✅ روش‌های قانونی دریافت مهریه
زن برای مطالبه مهریه، دو مسیر قانونی در اختیار دارد:
-
مراجعه به اجرای ثبت: چون سند ازدواج یک سند رسمی لازم‌الاجرا است، زن می‌تواند از طریق اداره ثبت، علیه شوهر اقدام کرده و اجراییه بگیرد. در این روش، بدون نیاز به طرح دعوا در دادگاه، اموال شوهر قابل توقیف است.
-
طرح دعوا در دادگاه خانواده: اگر اموال شوهر شناسایی نشود یا زن بخواهد اعسار او را رد کند، می‌تواند دادخواست مطالبه مهریه در دادگاه خانواده مطرح کند. در این مسیر، زن می‌تواند همزمان تقاضای توقیف اموال یا ممنوع‌الخروجی شوهر را نیز ارائه دهد.
✅ ضمانت اجرای عدم پرداخت مهریه
در صورت عدم پرداخت مهریه، زن می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
- تقاضای توقیف اموال شوهر
- درخواست ممنوع‌الخروجی
- درخواست جلب و حبس زوج (در صورت مهریه عندالمطالبه و رد اعسار)
البته زندانی شدن مرد، لزوماً منجر به وصول مهریه نمی‌شود، بلکه فقط ابزاری برای اجبار به پرداخت است.
❌ چالش اثبات توان مالی شوهر
در مهریه عندالاستطاعه، زن باید توان مالی مرد را ثابت کند، که گاه بسیار دشوار است. اگر مرد اموال خود را به نام دیگران منتقل کرده یا عملاً درآمدی ندارد، گرفتن مهریه بسیار پیچیده خواهد شد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون اینکه حق طلاق بهتر است یا مهریه توسط پرسشگران در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:
❓اگر زنی حق طلاق نداشته باشد، ولی بخواهد طلاق بگیرد و مهریه‌اش را هم نخواهد، چه کار باید بکند؟
✅ در چنین شرایطی، زن می‌تواند با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی و جلب رضایت شوهر، از او وکالت بلاعزل در طلاق بگیرد. اگر مرد همکاری نکند، زن باید دلایلی مثل عسر و حرج، سوءرفتار، اعتیاد، یا ترک زندگی را در دادگاه ثابت کند. حتی اگر زن مهریه‌اش را مطالبه نکند، بدون وکالت طلاق، جدایی یک‌طرفه نیاز به حکم دادگاه دارد.
❓آیا امکان دارد زن بعد از گرفتن حق طلاق، دوباره مهریه‌اش را مطالبه کند؟
✅ اگر زن هنگام دریافت حق طلاق، مهریه‌اش را نبخشیده باشد و سند رسمی بخشش تنظیم نکرده باشد، همچنان می‌تواند مهریه را از شوهر مطالبه کند. اما اگر مهریه طی وکالت‌نامه یا سند رسمی هبه شده باشد، دیگر قابل مطالبه نیست؛ مگر اینکه زن بتواند اثبات کند این بخشش از روی اجبار یا فریب انجام شده است.
❓آیا می‌شود مرد به زن حق طلاق بدهد ولی اجازه لغو آن را برای خودش نگه دارد؟
✅ در صورتی که وکالت‌نامه طلاق به‌صورت “بلاعزل” تنظیم نشده باشد، مرد می‌تواند هر زمان که بخواهد وکالت را باطل کند. بنابراین برای اینکه زن بتواند از حق طلاق استفاده کند، وکالت باید بلاعزل، رسمی و شامل حق توکیل باشد؛ در غیر این‌صورت، مرد اختیار دارد وکالت را باطل کند و زن حق عملی برای طلاق نخواهد داشت.
❓زنم اصرار دارد حق طلاق بگیرد ولی من نمی‌خواهم مهریه‌اش را ببخشد. آیا می‌شود؟
✅ بله، این موضوع صرفاً به توافق بین زن و شوهر بستگی دارد. اگر شما به‌صورت داوطلبانه بخواهید حق طلاق را به همسر خود بدهید، نیازی نیست که او مهریه‌اش را ببخشد. در این حالت، فقط کافی است با هم به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرده و وکالت‌نامه طلاق تنظیم کنید. در عرف، مهریه در ازای حق طلاق بخشیده می‌شود، اما از نظر قانونی اجباری بر آن نیست.