در دنیای امروز، معاملات خرید و فروش به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی افراد تبدیل شده‌اند؛ از ملک و زمین گرفته تا خودرو و کالاهای گران‌قیمت، همگی در بستر توافقات و اسناد مکتوب میان خریدار و فروشنده مبادله می‌شوند. در چنین فضایی، امنیت حقوقی طرفین و اعتبار معامله بیش از هر چیز به نوع قرارداد و سندی که تنظیم می‌شود بستگی دارد. دو اصطلاح بسیار پرکاربرد در این زمینه، «مبایعه‌نامه» و «قولنامه» هستند که اگرچه در ظاهر شباهت‌هایی دارند، اما از نظر حقوقی و کاربردی تفاوت‌های قابل‌توجهی میان آن‌ها وجود دارد.
بسیاری از مردم هنگام انجام معاملات ملکی یا خرید خودرو با این پرسش روبه‌رو می‌شوند که تفاوت مبایعه‌نامه و قولنامه در چیست؟ آیا قولنامه به‌تنهایی کافی است؟ آیا مبایعه‌نامه الزام‌آورتر است؟ اگر اختلافی میان طرفین پیش بیاید، کدام سند اعتبار بیشتری در دادگاه دارد؟ و اصولاً در چه شرایطی باید قولنامه تنظیم کرد و در چه مواردی مبایعه‌نامه ضرورت دارد؟
در این مقاله قصد داریم با زبانی ساده و دقیق، به بررسی همه‌جانبه تفاوت مبایعه‌نامه و قولنامه بپردازیم. از تعریف هر یک گرفته تا مقایسه ویژگی‌ها، اعتبار قانونی، نحوه تنظیم، آثار حقوقی، و حتی تفاوت آن‌ها در معاملات خودرو و انتقال رسمی مالکیت. همچنین به شباهت‌های این دو سند اشاره خواهیم کرد تا بتوانید با آگاهی کامل، سند مناسب برای معامله‌تان را انتخاب کنید. در پایان نیز به سؤالات متداول شما در این خصوص پاسخ می‌دهیم.
مبایعه‌نامه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
مبایعه‌نامه یکی از رایج‌ترین اسناد حقوقی در معاملات خرید و فروش به‌ویژه در حوزه ملک، زمین و خودرو است. این سند در واقع شکل قانونی و رسمی عقد بیع است که با امضای آن، تعهدات خریدار و فروشنده به‌صورت قطعی و الزام‌آور رسمیت می‌یابد. واژه «مبایعه» از ریشه عربی «بیع» به‌معنای خرید و فروش گرفته شده و به‌همین دلیل مبایعه‌نامه را می‌توان به‌سادگی، «نامه خرید و فروش» تعریف کرد.
در مبایعه‌نامه، طرفین معامله متعهد می‌شوند که مال مشخصی اعم از مال منقول یا غیرمنقول را با شرایط و قیمت تعیین‌شده، به دیگری منتقل کنند. برخلاف قولنامه که به نوعی وعده انجام معامله در آینده است، مبایعه‌نامه خود به‌تنهایی نشان‌دهنده وقوع قرارداد خرید و فروش است و بر اساس آن، انتقال مالکیت باید به‌سرعت یا در موعد مقرر، انجام شود.
⚖️ ویژگی‌های حقوقی و شکلی مبایعه‌نامه
- رسمیت در ساختار و محتوا: مبایعه‌نامه از جمله قراردادهای رسمی یا نیمه‌رسمی است که در بنگاه‌های معاملات ملکی یا تحت نظارت دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود.
- لزوم تسویه ثمن معامله: یکی از شروط اساسی تنظیم مبایعه‌نامه، تسویه حساب یا تعیین دقیق نحوه پرداخت کل مبلغ مورد معامله است.
- غیرقابل فسخ بودن بدون شرایط قانونی: فسخ مبایعه‌نامه تنها در صورت وجود دلایل قانونی نظیر تحقق خیارات (مثل خیار تدلیس، غبن، شرط) امکان‌پذیر است.
- لزوم امضای طرفین و شهود: برای اعتبار کامل مبایعه‌نامه، امضای خریدار، فروشنده، مسئول دفتر و حداقل دو شاهد ضروری است.
- قابلیت پیگیری قانونی: در صورت عدم ایفای تعهد توسط هر یک از طرفین، مبایعه‌نامه قابلیت استناد در محاکم دادگستری را دارد.
- درج جرایم قراردادی: معمولا در متن مبایعه‌نامه، وجه التزام یا خسارت قراردادی برای تاخیر یا عدم انجام تعهدات درج می‌شود.
📌 کد رهگیری؛ امتیاز مهم مبایعه‌نامه رسمی
در بسیاری از مبایعه‌نامه‌هایی که در دفاتر مشاور املاک ثبت می‌شوند، یک «کد رهگیری» از طریق سامانه ثبت معاملات و املاک کشور صادر می‌شود. این کد رهگیری اعتبار سند را افزایش داده و در صورت مفقودی، امکان بازیابی آن از طریق سیستم رسمی وجود دارد. این ویژگی موجب می‌شود مبایعه‌نامه در مقایسه با قولنامه، پشتوانه محکم‌تری برای اثبات معامله در مراجع قضایی داشته باشد.
قولنامه چیست و چه کاربردی دارد؟
قولنامه، همان‌طور که از نام آن پیداست، ترکیبی است از «قول» و «نامه»؛ یعنی سندی مکتوب که نشان‌دهنده‌ی تعهد طرفین برای انجام معامله‌ای در آینده است. برخلاف مبایعه‌نامه که قرارداد خرید و فروش به‌شمار می‌آید و به‌محض امضا موجب انتقال مالکیت می‌شود، قولنامه صرفاً بیان‌کننده‌ی قصد طرفین برای انجام بیع در زمان مقرر است و هنوز ماهیت قطعی و الزام‌آور معامله را ندارد.
قولنامه در عرف و واقعیت حقوقی، بیشتر به‌عنوان یک «پیش‌قرارداد» عمل می‌کند. زمانی که شرایط کامل برای انجام معامله فراهم نیست مثلاً یکی از طرفین هنوز آماده پرداخت کل مبلغ نیست، یا فروشنده نیاز به زمان برای رفع موانع قانونی دارد از قولنامه برای توافق بر انجام معامله اصلی در آینده استفاده می‌شود.
⚖️ ویژگی‌های اصلی قولنامه
- تعهد به انجام معامله در آینده: قولنامه تعهدی است برای تنظیم قرارداد اصلی (مبایعه‌نامه یا سند رسمی) در آینده، نه خودِ قرارداد قطعی.
- استناد به ماده ۱۰ قانون مدنی: اعتبار قولنامه از ماده ۱۰ قانون مدنی ناشی می‌شود که به افراد اجازه می‌دهد قراردادهای خصوصی را در صورت عدم مخالفت با قوانین و نظم عمومی منعقد کنند.
- سند عادی محسوب می‌شود: قولنامه معمولاً توسط افراد عادی یا مشاوران املاک نوشته می‌شود و نیاز به تنظیم رسمی در دفاتر اسناد ندارد.
- امکان انکار و تردید: چون قولنامه سند رسمی نیست، ممکن است در دادگاه با ادعای انکار یا تردید از سوی طرف مقابل مواجه شود، مگر اینکه شهود یا مستندات دیگر برای اثبات آن وجود داشته باشد. در بخش اثبات مالکیت ملک با قولنامه به این موضوع کاملا پرداخته شده است.
- قابل استناد در دادگاه: با وجود عادی بودن، قولنامه در صورت رعایت شرایط قانونی، در دادگاه‌ها قابل استناد است و می‌توان الزام طرف متخلف به انجام تعهدات را از طریق مراجع قضایی خواستار شد.
📝 کاربردهای عملی قولنامه در معاملات
قولنامه به‌طور معمول در شرایطی تنظیم می‌شود که طرفین برای معامله آماده هستند اما موانعی مانند کمبود منابع مالی، مشکلات مربوط به سند، معوقات شهرداری یا مالیات یا نیاز به اخذ استعلام‌های قانونی مانع انجام فوری معامله است. در این صورت، قولنامه به‌عنوان سند میانی، ضمانتی برای انجام معامله در آینده ایجاد می‌کند.
برای مثال، در خرید ملک، زمانی که خریدار تنها بخشی از ثمن را در اختیار دارد و قصد دارد با تکمیل منابع مالی در ماه‌های آینده معامله را نهایی کند، طرفین قولنامه‌ای تنظیم می‌کنند که طبق آن، فروشنده متعهد می‌شود ملک را تا زمان مشخصی به دیگری واگذار نکند و در موعد مقرر، سند رسمی معامله را تنظیم کند.
تفاوت قولنامه و مبایعه‌نامه از نظر حقوقی و عرفی
یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث در معاملات ملکی و خرید و فروش خودرو، تشخیص تفاوت میان قولنامه و مبایعه‌نامه است. بسیاری از افراد این دو واژه را به‌جای یکدیگر به کار می‌برند، در حالی که از نظر حقوقی و عرفی، تفاوت‌های ظریفی میان آن‌ها وجود دارد که شناخت آن برای جلوگیری از ضرر و زیان‌های احتمالی ضروری است.
توجه داشته باشید که با تنظیم درست، در صورت فوت طرفین معامله، قولنامه و مبایعه نامه اعتبار دارد و از طریق وراث ملزم به ادامه شروط معامله می شود.
⚖️ تفاوت در ماهیت حقوقی
-
مبایعه‌نامه: از لحاظ حقوقی، مبایعه‌نامه نوعی «عقد بیع» یا همان قرارداد خرید و فروش است. با امضای آن، فروشنده متعهد به تحویل مال و خریدار متعهد به پرداخت ثمن می‌شود. همچنین، مالکیت مال در لحظه انعقاد قرارداد (یا در زمان مشخص‌شده) به خریدار منتقل می‌شود.
-
قولنامه: در مقابل، قولنامه تنها یک تعهد ابتدایی برای انعقاد عقد بیع در آینده است. در قولنامه، هنوز معامله نهایی شکل نگرفته و مالکیت منتقل نشده است. بنابراین، نمی‌توان ادعای تحقق بیع یا الزام فوری به انتقال ملک یا خودرو را از دل قولنامه استنباط کرد، مگر آنکه به صراحت چنین تعهداتی ذکر شده باشد.
📌 تفاوت در ضمانت اجرا
-
مبایعه‌نامه الزام‌آورتر است: مبایعه‌نامه دارای الزام قانونی مشخص‌تری است و در صورت تخلف هر یک از طرفین، امکان طرح دعوا، الزام به تنظیم سند رسمی و حتی مطالبه خسارت به استناد وجه التزام تعیین‌شده در قرارداد وجود دارد.
-
قولنامه گاهی قابل انکار است: قولنامه اگرچه اعتبار قانونی دارد، اما چون در زمره اسناد عادی قرار می‌گیرد، ممکن است با ادعای انکار، تردید یا حتی جعل مواجه شود؛ به‌ویژه اگر شهود و مستندات کافی همراه آن نباشد.
📝 تفاوت در عرف معاملات
در عرف رایج بازار، بویژه در بنگاه‌های معاملاتی و مشاوران املاک، اصطلاح قولنامه به اسناد اولیه‌ای اطلاق می‌شود که معمولاً قبل از تنظیم مبایعه‌نامه رسمی میان طرفین نوشته می‌شود. در واقع، بسیاری از آنچه عرفاً «قولنامه» نامیده می‌شود، در زبان حقوقی همان «مبایعه‌نامه عادی» است.
این دوگانگی گاه موجب سوءبرداشت و بروز اختلافات می‌شود، زیرا ممکن است یکی از طرفین قرارداد، تصور کند هنوز در مرحله توافق مقدماتی است، در حالی که از دیدگاه حقوقی، قرارداد امضا‌شده، مبایعه‌نامه‌ای الزام‌آور تلقی می‌شود.
📊 جدول مقایسه مبایعه‌نامه و قولنامه
| ملاک مقایسه | مبایعه‌نامه | قولنامه |
|---|---|---|
| ماهیت حقوقی | قرارداد خرید و فروش (عقد بیع) رسمی و الزام‌آور | تعهد به انجام معامله در آینده (پیش‌قرارداد) |
| انتقال مالکیت | معمولاً بلافاصله پس از امضا یا در موعد مقرر، مالکیت منتقل می‌شود | مالکیت منتقل نمی‌شود؛ صرفاً وعده انجام معامله در آینده است |
| نوع سند | ممکن است رسمی یا عادی باشد؛ ولی حتی عادی آن الزام‌آور است | سند عادی و مقدماتی؛ بدون انتقال حقوق مالکانه |
| الزام قانونی | الزام‌آور با قابلیت طرح دعوا، صدور حکم، مطالبه وجه التزام | الزام قانونی محدودتر؛ پیگیری حقوقی پیچیده‌تر است |
| قابلیت اثبات در دادگاه | قابلیت استناد بالاتر؛ به‌ویژه اگر دارای کد رهگیری یا تنظیم در بنگاه رسمی باشد | نیاز به شهود یا قرائن قوی برای اثبات در دادگاه |
| موقعیت عرفی در بازار | سند نهایی معامله تلقی می‌شود | سند اولیه یا میانی تلقی می‌شود؛ مقدمه‌ای برای تنظیم مبایعه‌نامه |
| امکان انکار و تردید | در صورت تنظیم رسمی یا دارای شاهد، انکار آن دشوار است | به‌عنوان سند عادی، قابلیت انکار یا ادعای جعل وجود دارد |
تفاوت مبایعه‌نامه و قولنامه خودرو در معاملات وسایل نقلیه
خرید و فروش خودرو نیز مانند املاک، نیازمند تنظیم سندی معتبر و قانونی است تا حقوق طرفین معامله حفظ شود. اما در معاملات خودرو، تفاوت قولنامه و مبایعه‌نامه گاه حساس‌تر از معاملات ملکی است؛ چرا که جابه‌جایی خودرو سریع‌تر و احتمال بروز اختلاف بیشتر است. شناخت این تفاوت‌ها می‌تواند از بروز مشکلاتی مانند فروش مجدد خودرو به دیگری، عدم پرداخت وجه یا نپذیرفتن مسئولیت‌ها جلوگیری کند.
⚖️ قولنامه خودرو چیست و چه کاربردی دارد؟
قولنامه خودرو، سندی است که طرفین در آن متعهد می‌شوند خودرو را در زمان معین و با شرایط مشخص معامله کنند. این سند معمولاً زمانی تنظیم می‌شود که خریدار هنوز کل مبلغ را پرداخت نکرده، یا فروشنده باید مدارک قانونی مثل تصفیه‌حساب بیمه، خلافی یا مالیات را کامل کند. در قولنامه خودرو:
- انتقال مالکیت هنوز صورت نگرفته است.
- الزام حقوقی برای انتقال فوری وجود ندارد.
- معمولا پرداخت بخشی از مبلغ انجام می‌شود.
- وجه التزام در صورت تخلف یکی از طرفین قید می‌شود.
- مالکیت خودرو در سامانه راهور هنوز تغییر نکرده است.
✅ مبایعه‌نامه خودرو؛ قرارداد رسمی انتقال مالکیت
مبایعه‌نامه خودرو زمانی تنظیم می‌شود که طرفین آماده انجام معامله نهایی هستند و قصد دارند خودرو را به‌صورت قطعی انتقال دهند. در این مرحله:
- کل مبلغ یا ترتیب پرداخت نهایی مشخص شده است.
- خریدار و فروشنده به تعهدات قطعی ملزم شده‌اند.
- در صورت تخلف، الزام به تنظیم سند رسمی قابل مطالبه است.
- اغلب تاریخ مراجعه به مرکز تعویض پلاک در آن درج می‌شود.
- مبایعه‌نامه می‌تواند ملاک الزام فروشنده به انتقال سند رسمی خودرو قرار گیرد.
📌 تفاوت کلیدی در الزامات اجرایی
قولنامه در معاملات خودرو بیشتر نقش «پیش‌نویس توافق» را دارد و در صورت بروز اختلاف، اثبات آن پیچیده‌تر است. اما مبایعه‌نامه سند خرید و فروش واقعی تلقی می‌شود که در صورت امتناع فروشنده از انتقال سند، خریدار می‌تواند از دادگاه الزام به تنظیم سند رسمی یا مطالبه خسارت را درخواست کند.
بررسی اعتبار قولنامه و مبایعه‌نامه در دادگاه و دعاوی ملکی
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خریداران و فروشندگان، به‌ویژه در معاملات ملک یا خودرو، اعتبار حقوقی سندی است که میان آن‌ها رد و بدل می‌شود. این که در صورت بروز اختلاف، دادگاه کدام سند را معتبرتر می‌داند و چه اقداماتی برای استیفای حقوق هر یک از طرفین قابل انجام است، تأثیر مستقیمی بر نوع قرارداد انتخاب‌شده دارد.
⚖️ اعتبار مبایعه‌نامه در دادگاه
مبایعه‌نامه به‌ویژه اگر دارای شرایط کامل قانونی باشد (از جمله: امضای طرفین، دو شاهد، درج تاریخ، شرایط کامل معامله، مشخصات دقیق موضوع معامله، کد رهگیری یا تنظیم در مشاور املاک رسمی) در محاکم قضایی به‌عنوان سندی معتبر و الزام‌آور تلقی می‌شود.
✅ مهم‌ترین آثار حقوقی مبایعه‌نامه در دادگاه:
- قابلیت الزام فروشنده به تنظیم سند رسمی انتقال ملک یا خودرو
- امکان مطالبه خسارت (وجه التزام) در صورت تخلف از مفاد قرارداد
- قابل استناد بودن برای اثبات وقوع بیع در غیاب سند رسمی
- امکان درخواست صدور دستور موقت یا صدور قرار تأمین خواسته
در صورت مفقود شدن مبایعه‌نامه، اگر دارای کد رهگیری باشد، نسخه‌ی آن از سامانه ثبت معاملات و املاک کشور قابل بازیابی است. در غیر این‌صورت، خریدار می‌تواند با اثبات وقوع بیع (شهود، اسناد پرداخت، پیام‌ها و…) دادخواست اثبات وقوع بیع و الزام به تنظیم سند را مطرح کند.
📝 اعتبار قولنامه در دادگاه
قولنامه نیز با استناد به ماده ۱۰ قانون مدنی، در صورتی که مشروع، قانونی و دارای شرایط اساسی صحت قرارداد باشد، قابل استناد در دادگاه است. با این حال، چون قولنامه معمولاً یک سند عادی است و هنوز موجب انتقال مالکیت نمی‌شود، اثبات تعهدات ناشی از آن گاهی نیازمند ارائه شهود و دلایل تکمیلی است.
✅ موارد قابل استناد قولنامه در دادگاه:
- الزام متعهد به انجام معامله و حضور در دفترخانه
- دریافت خسارت ناشی از تخلف از اجرای قولنامه
- ارائه به عنوان قرینه‌ای بر وجود قصد جدی برای انعقاد عقد بیع
با این وجود، قولنامه نسبت به مبایعه‌نامه، سطح پایین‌تری از حمایت قضایی را در عمل داراست، مگر اینکه با دقت و جزئیات کافی تنظیم شده باشد و ادله‌ی جانبی (مثل پرداخت وجه، شهادت افراد و…) در اختیار باشد. اما در نهایت با انجام تعهدات، انتقال ملک با قولنامه انجام می شود در صورت ممانعت فروشنده از انتقال نیز صورت خواهد یافت.
🔍 نکته مهم درباره اعتبار
برخی تصور می‌کنند چون قولنامه نامی غیررسمی دارد، پس بی‌اعتبار است؛ در حالی‌که در عرف حقوقی و برخی مشاوران املاک، حتی سند خرید و فروش رسمی نیز گاه «قولنامه» نامیده می‌شود. بنابراین، قضاوت درباره اعتبار صرفاً با توجه به نام سند صحیح نیست؛ بلکه باید به محتوا، شرایط تنظیم و شواهد پیرامونی آن توجه کرد.
تفاوت مبایعه‌نامه و قولنامه در انتقال مالکیت و تنظیم سند
یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که تفاوت میان مبایعه‌نامه و قولنامه را آشکار می‌کند، میزان تأثیر هر کدام در انتقال مالکیت و الزام به تنظیم سند رسمی است. این تفاوت به‌ویژه در دعاوی انتقال ملک یا خودرو و هنگام مراجعه به دفاتر اسناد رسمی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
⚖️ انتقال مالکیت در مبایعه‌نامه
بر اساس ماده ۳۶۲ قانون مدنی، یکی از آثار عقد بیع، انتقال مالکیت به خریدار است. بنابراین، وقتی مبایعه‌نامه‌ای به‌درستی میان خریدار و فروشنده تنظیم می‌شود و شرایط اساسی صحت عقد (قصد، رضا، اهلیت، موضوع معین و مشروعیت جهت) در آن رعایت شده باشد، انتقال مالکیت از همان لحظه امضا، از نظر قانونی، محقق شده تلقی می‌شود.
✅ نکات مهم در خصوص انتقال مالکیت از طریق مبایعه‌نامه:
- مالکیت به‌صورت قانونی به خریدار منتقل می‌شود؛ حتی اگر سند رسمی تنظیم نشده باشد.
- اگر فروشنده از حضور در دفترخانه برای تنظیم سند رسمی امتناع کند، خریدار می‌تواند با استناد به مبایعه‌نامه، او را به الزام به تنظیم سند رسمی محکوم کند.
- وجود کد رهگیری یا تأییدیه‌های ثبتی اعتبار و قابلیت استناد سند را تقویت می‌کند.
📝 وضعیت انتقال مالکیت در قولنامه
قولنامه، برخلاف مبایعه‌نامه، به‌خودی خود موجب انتقال مالکیت نمی‌شود. قولنامه صرفاً بیان‌کننده اراده‌ی دو طرف برای انجام معامله در آینده است و به نوعی پیش‌زمینه‌ای برای انعقاد قرارداد اصلی (مبایعه‌نامه یا سند رسمی) به حساب می‌آید. همچنین یکی از ایرادات ملک قولنامه ای این است که امکان تفکیک زمین با سند قولنامه ای وجود ندارد و باید ابتدا تبدیل به سند رسمی شود.
✅ نکات کلیدی در خصوص قولنامه و انتقال مالکیت:
- مالکیت همچنان در اختیار فروشنده باقی می‌ماند تا زمانی که معامله اصلی نهایی شود.
- خریدار نمی‌تواند تنها با استناد به قولنامه، ادعای مالکیت یا الزام فروشنده به انتقال رسمی نماید، مگر اینکه شروط کافی در متن قرارداد ذکر شده باشد.
- برای تثبیت حقوق ناشی از قولنامه، لازم است مفاد آن به وضوح شامل زمان، تعهدات طرفین، مبلغ و نحوه پرداخت باشد.
📌 ثبت رسمی سند؛ تفاوت اساسی دیگر
- مبایعه‌نامه معمولاً با هدف انتقال قطعی مالکیت و طی فرآیند ثبت در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود.
- قولنامه معمولاً در دفاتر املاک یا حتی بین طرفین در خارج از چارچوب رسمی تنظیم شده و نیازی به ثبت رسمی ندارد، هرچند قابلیت استناد مشروط را دارد.
تفاوت در الزام قانونی و ضمانت اجرای تعهدات طرفین
در هر معامله، تعهدات طرفین و نحوه برخورد با تخلف از این تعهدات، بخش حیاتی و تعیین‌کننده‌ای از سند معامله به‌شمار می‌رود. یکی از تفاوت‌های مهم میان مبایعه‌نامه و قولنامه، میزان الزام‌آوری قانونی و ضمانت اجرای حقوقی آن‌ها در برابر تخلفات طرف مقابل است.
⚖️ الزام قانونی مبایعه‌نامه
مبایعه‌نامه به دلیل اینکه یک «قرارداد بیع قطعی» محسوب می‌شود، دارای ضمانت اجرای قوی‌تری است. طرفین به‌محض امضای این سند، متعهد به اجرای تمام مفاد آن هستند و در صورت تخلف، طرف مقابل می‌تواند از طریق مراجع قضایی پیگیری نماید.
✅ ضمانت‌های اجرای مبایعه‌نامه شامل:
- امکان طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی
- امکان دریافت وجه التزام یا جبران خسارت ناشی از تخلف
- قابلیت توقیف اموال طرف متخلف در صورت عدم اجرای حکم
- اجرای قرارداد در صورت وجود کد رهگیری، حتی بدون حضور یکی از طرفین
مثلاً اگر فروشنده پس از امضای مبایعه‌نامه از حضور در دفترخانه خودداری کند، خریدار می‌تواند با استناد به قرارداد، دادخواست «الزام به تنظیم سند رسمی» به دادگاه ارائه کند و در بسیاری موارد، دادگاه بدون نیاز به حضور فروشنده، سند را به نام خریدار تنظیم می‌کند.
📝 الزام قانونی در قولنامه
قولنامه گرچه از اعتبار حقوقی برخوردار است و با استناد به ماده ۱۰ قانون مدنی می‌توان آن را به‌عنوان «قرارداد خصوصی» دانست، اما به دلیل اینکه تعهد به انجام معامله در آینده است، میزان الزام‌آوری آن محدودتر و ضمانت اجرای آن ضعیف‌تر از مبایعه‌نامه است.
✅ وضعیت ضمانت اجرا در قولنامه:
- الزام‌آوری آن بستگی به دقت در تنظیم و تصریح تعهدات دارد.
- ممکن است در صورت عدم درج وجه التزام یا عدم تعیین زمان دقیق معامله، اجرای آن از سوی دادگاه قابل رد باشد.
- اثبات تعهد در صورت انکار طرف مقابل، دشوارتر خواهد بود.
- برخی دادگاه‌ها تنها در صورتی قولنامه را الزام‌آور می‌دانند که از نظر شکلی و ماهوی تمام شرایط یک قرارداد صحیح را داشته باشد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون قولنامه و مبایعه نامه که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓برای فروش خودرو یا موتورسیکلت، استفاده از کدام عبارت بهتر است: قولنامه یا مبایعه‌نامه؟ آیا می‌توان در قرارداد شرطی برای فسخ معامله در صورت عدم اجرای تعهدات قید کرد؟
✅ استفاده از مبایعه‌نامه به دلیل رسمیت و شفافیت بیشتر توصیه می‌شود. بله، می‌توان در قرارداد شرط فسخ را در صورت عدم اجرای تعهدات گنجاند و با ذکر این شرط، امکان فسخ یک‌طرفه معامله در صورت عدم ایفای تعهد فراهم می‌شود.
❓آیا می‌توان مبایعه‌نامه را با توجه به شرایط، قولنامه نامید؟ برای مثال، اگر خریدار چک صیادی را در مجلس بدهد و تاریخ چک چهار روز بعد از تاریخ مبایعه‌نامه باشد، آیا این تفاوتی ایجاد می‌کند؟
✅ تفاوت میان قولنامه و مبایعه‌نامه به ماهیت حقوقی و الزام‌آور بودن آن‌ها مربوط است. در این مورد، با توجه به تنظیم قرارداد و امضای آن به عنوان مبایعه‌نامه، قرارداد قطعی تلقی می‌شود و اختلاف در تاریخ چک تأثیری بر وقوع بیع ندارد.
❓اگر قصد فروش ماشینم را دارم و خریدار می‌گوید پول را یکجا پرداخت می‌کند و از من وکالتنامه فروش و تعویض پلاک می‌گیرد، آیا نیاز به نوشتن قولنامه هست یا خیر؟
✅ بهتر است که قرارداد خرید و فروش با جزئیات کامل تنظیم و مکتوب شود. حتی در صورت وجود وکالتنامه، عدم تنظیم قرارداد کتبی می‌تواند موجب اختلافات حقوقی شود؛ بنابراین، تهیه مبایعه‌نامه توصیه می‌شود.
❓برای خرید زمین، بهتر است بالای صفحه از کلمه مبایعه‌نامه استفاده کنیم یا قولنامه؟ آیا این تفاوت مشکل‌ساز است؟
✅ عنوان سند (مبایعه‌نامه یا قولنامه) به تنهایی اهمیت کمتری دارد؛ آنچه اهمیت دارد، محتوای دقیق و حقوقی قرارداد است. با این حال، استفاده از واژه مبایعه‌نامه به دلیل رسمیت بیشتر توصیه می‌شود.
❓در سال ۷۷ به پدرم مبلغ ۵۷۰ هزار تومان قرض دادم و او قولنامه زمینی به من داد. حالا او ادعا می‌کند که قولنامه داده نشده است. اگر شکایت کنم، دادگاه چه تصمیمی می‌گیرد؟
✅ رأی دادگاه بستگی به محتوای قولنامه، وجود مدارک اثباتی مانند امضا، اثر انگشت یا شهادت شهود دارد. اگر مدارک کافی برای اثبات وجود و اعتبار قولنامه ارائه شود، احتمال پذیرش دعوی و اثبات حق وجود دارد.