فوت افراد، صرف‌نظر از بار عاطفی و خانوادگی، پیامدهای حقوقی مهمی را نیز به همراه دارد که از جمله آن‌ها، تعیین تکلیف دارایی و بدهی‌های باقی‌مانده از متوفی است. مطابق با مقررات قانون مدنی و امور حسبی، فرآیند انتقال دارایی‌های متوفی به وراث در قالب دو مفهوم کلیدی بررسی می‌شود: «تقسیم ترکه» و «مطالبه سهم‌الارث». این دو عنوان، هرچند در ظاهر شبیه به هم‌اند و هر دو به بحث ارث مربوط می‌شوند، اما در عمل از نظر حقوقی، شکلی و ماهوی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند.
تقسیم ترکه به عنوان یک اقدام جمعی میان وراث و ذی‌نفعان شناخته می‌شود که طی آن دارایی متوفی پس از کسر بدهی‌ها و اجرای وصیت‌نامه، میان افراد ذی‌حق توزیع می‌شود. در مقابل، مطالبه سهم‌الارث زمانی مطرح می‌شود که یکی از وراث، قصد دریافت سهم مشخص خود را از دیگران داشته باشد، به‌ویژه در مواردی که اموال یا بخشی از ترکه، در تصرف سایر وراث باقی مانده و از تحویل آن خودداری می‌شود.
در این مقاله، به بررسی دقیق مفاهیم تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث، تفاوت‌های قانونی و قضایی آن‌ها، مراحل و شرایط قانونی، نمونه‌های کاربردی دادخواست، و نکات کلیدی حقوقی مرتبط پرداخته‌ایم.
تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث چیست؟
تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث دو مفهوم کلیدی در فرآیند تعیین و انتقال دارایی‌های باقی‌مانده از متوفی هستند، که در اغلب موارد به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌روند. در حالی که هر دو به موضوع ارث مربوط‌اند، ولی کارکرد حقوقی، مرحله رسیدگی، و هدف نهایی آن‌ها متفاوت است.
📌 تقسیم ترکه؛ اقدام اولیه برای توزیع ارث
تقسیم ترکه به معنای توزیع اموال باقی‌مانده از متوفی میان وراث قانونی و سایر ذی‌نفعان است. این اقدام زمانی آغاز می‌شود که:
- گواهی انحصار وراثت صادر شده باشد،
- دیون، هزینه‌های کفن و دفن، و وصایای متوفی پرداخت شده باشند.
در واقع، ترکه شامل تمام دارایی‌ها، مطالبات، اموال منقول و غیرمنقول، و بدهی‌های متوفی است. پس از تسویه بدهی‌ها، آنچه باقی می‌ماند، میان ورثه تقسیم می‌شود. این تقسیم می‌تواند با توافق تمام وراث، یا در صورت وجود اختلاف یا حضور افراد محجور، توسط دادگاه انجام گیرد.
📌 مطالبه سهم الارث؛ پیگیری حق مشخص از ترکه تقسیم‌شده
مطالبه سهم‌الارث زمانی معنا پیدا می‌کند که سهم هر یک از وراث طبق تقسیم مشخص شده، اما یکی از آن‌ها از تحویل سهم سایرین خودداری کند. در چنین حالتی، وارث ذی‌نفع می‌تواند با استناد به تقسیم‌نامه یا گواهی انحصار وراثت، به دادگاه مراجعه و طی یک دعوای ترافعی، حق خود را مطالبه نماید.
برای نمونه، فرض کنید ملکی به‌عنوان بخشی از ترکه در اختیار یکی از ورثه است ولی از تحویل آن به سایرین امتناع می‌کند. در این شرایط، سایر وراث می‌توانند دادخواست «مطالبه سهم‌الارث» ارائه دهند و اجرای حکم را از دادگاه بخواهند.
در واقع تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث در پی هم قرار می‌گیرند، اما یکی جایگزین دیگری نیست. تقسیم ترکه شرط لازم برای مطالبه سهم‌الارث است، اما اگر پس از تقسیم، اموال تحویل داده نشوند، ورثه متضرر حق رجوع قضایی خواهد داشت.
تفاوت‌های حقوقی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث
هرچند تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث در ظاهر هر دو به فرایند دریافت ارث مربوط‌اند، اما از منظر حقوقی، ماهیت و مسیر دادرسی آن‌ها کاملاً متفاوت است. این تفاوت‌ها نه‌تنها در قالب و نحوه رسیدگی بلکه در نوع دعوا، هزینه دادرسی و مرجع صالح نیز مشهود است.
🔹تقسیم ترکه؛ موضوعی غیر ترافعی و حسبی
در حقوق ایران، تقسیم ترکه جزو امور حسبی شناخته می‌شود؛ به این معنا که برای آن نیازی به وجود خصومت یا دعوای حقوقی میان طرفین نیست. مطابق با ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی، درخواست تقسیم ترکه صرفاً یک درخواست است و نه دعوا. بنابراین:
- نیازی به اثبات ضرر یا تقصیر وجود ندارد.
- رسیدگی آن در صلاحیت دادگاه امور حسبی است.
- هزینه دادرسی آن مطابق مقررات امور غیرمالی (بند ۸ ماده اصلاحی قانون امور حسبی) ناچیز است.
🔹مطالبه سهم‌الارث؛ دعوایی مالی و ترافعی
در مقابل، مطالبه سهم‌الارث یک دعوای حقوقی کامل و ترافعی است. این یعنی:
- خواهان باید علیه شخصی اقامه دعوا کند که مال در اختیار اوست و از تحویل آن خودداری کرده است.
- دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات، رأی صادر می‌کند.
- چون موضوع مالی است، هزینه دادرسی بر مبنای ارزش خواسته محاسبه می‌شود (طبق بند ۱۲ ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت).
🔹تفاوت در طرفین دعوا
در دعوای تقسیم ترکه، همه ورثه طرف درخواست هستند و نمی‌توان آن را صرفاً علیه برخی از آن‌ها مطرح کرد. اما در مطالبه سهم‌الارث، امکان طرح دعوا علیه یک یا چند نفر از ورثه که مانع بهره‌برداری از سهم شده‌اند وجود دارد.
🔹رویه قضایی و اختلاف نظریه‌ها
در برخی نظریه‌ها، مطالبه سهم‌الارث به‌نوعی به تقسیم ترکه وابسته تلقی شده و تصور شده که مطالبه تنها پس از تقسیم رسمی ممکن است. اما آراء جدیدتر، به‌ویژه رأی شماره ۴۷۷/۳ شعبه سوم دیوان‌عالی کشور، این وابستگی را رد کرده‌اند و مطالبه سهم‌الارث را به عنوان حق مستقل وارث—even بدون تقسیم کامل—قابل طرح دانسته‌اند.
🔹نوع تصمیم دادگاه در هر مورد
- در تقسیم ترکه، دادگاه معمولاً کارشناس رسمی برای ارزیابی و تعیین سهام تعیین می‌کند و در پایان، صورت‌جلسه‌ای تنظیم و ثبت می‌گردد.
- در مطالبه سهم‌الارث، دادگاه حکمی الزام‌آور صادر می‌کند که ممکن است به اجرای احکام و حتی فروش مال مشترک ختم شود.
📝جدول تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث
| موضوع مقایسه | تقسیم ترکه | مطالبه سهم‌الارث |
|---|---|---|
| ماهیت حقوقی | غیرترافعی (حسبی) | ترافعی (دعوای مالی و حقوقی) |
| نوع رسیدگی | بررسی ساده بدون نیاز به وجود خصومت | رسیدگی قضایی کامل با دفاعیه و مستندات |
| مرجع رسیدگی | دادگاه امور حسبی (دادگاه خانواده یا حقوقی محل اقامت متوفی) | دادگاه عمومی حقوقی |
| نوع درخواست | درخواست تقسیم (ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی) | دادخواست رسمی به طرفیت متصرف مال |
| طرفین دعوا یا درخواست | همه ورثه باید طرف درخواست باشند | فقط علیه متصرف یا مانع می‌توان دعوا طرح کرد |
| لزوم اثبات ضرر یا تصرف | نیازی به اثبات ضرر یا تصرف نیست | باید تصرف یا امتناع از تحویل مال اثبات شود |
| هزینه دادرسی | اندک و مطابق دعاوی غیرمالی (بر اساس قانون امور حسبی: بند ۸ ماده اصلاحی) | متناسب با ارزش مال مورد مطالبه (طبق بند ۱۲ ماده ۳ قانون وصول درآمدهای دولت) |
| تصمیم نهایی دادگاه | تنظیم صورت‌جلسه تقسیم و ارجاع به کارشناس در صورت نیاز | صدور حکم الزام به تحویل مال یا فروش و اجرای احکام |
| نظریه غالب قضایی | نیازمند رضایت و حضور همه وراث یا تعیین قیم برای محجور یا غایب | می‌تواند حتی بدون تقسیم رسمی و در صورت اثبات سهم، طرح شود |
| مثال رایج | تقسیم یک آپارتمان و قطعات طلا بین ورثه بر اساس گواهی انحصار وراثت | یکی از ورثه خودرو را تصرف کرده و حاضر به واگذاری سهم دیگران نیست |
شرایط قانونی تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث
برای آغاز و پیگیری هر یک از دو فرایند تقسیم ترکه یا مطالبه سهم‌الارث، شرایط و پیش‌نیازهای قانونی مشخصی باید رعایت شود. در ادامه، شرایط اختصاصی هر کدام از این مسیرهای حقوقی بررسی می‌شود:
📌 شرایط قانونی تقسیم ترکه
- صدور گواهی انحصار وراثت:
نخستین گام در تقسیم ترکه، دریافت گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف است. این گواهی مشخص می‌کند که چه کسانی وارث هستند و سهم هریک از آن‌ها چقدر است. - تسویه دیون و اجرای وصیت:
مطابق قانون، ترکه ابتدا باید صرف هزینه‌های کفن و دفن، دیون متوفی، مهریه همسر، واجبات مالی و وصایای متوفی شود. تنها پس از آن، آنچه باقی می‌ماند، به عنوان ترکه قابل تقسیم است. - رضایت همه وراث یا صدور حکم قضایی:
اگر تمامی ورثه، بالغ، رشید و حاضر باشند، می‌توانند ترکه را میان خود با توافق تقسیم کنند. در صورت وجود محجور (صغیر، مجنون، غیررشید) یا غایب، باید تقسیم از طریق دادگاه انجام شود تا مصلحت او رعایت گردد. - تنظیم درخواست کتبی تقسیم ترکه:
ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی تصریح دارد که درخواست تقسیم باید کتبی باشد و در آن مشخصات متوفی، ورثه، سهم هر یک و اسناد لازم درج شود.
📌 شرایط قانونی مطالبه سهم‌الارث
- مشخص شدن سهم‌الارث:
برای طرح دعوای مطالبه سهم‌الارث، ابتدا باید مشخص شود که سهم وارث چه میزان است. این امر یا از طریق تقسیم‌نامه رسمی یا از طریق گواهی انحصار وراثت اثبات می‌شود. - در اختیار داشتن اسناد و مدارک معتبر:
مدارکی مانند گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت، تقسیم‌نامه (در صورت وجود) و مدارک اثبات تصرف مال توسط سایر وراث ضروری است. - عدم تحویل سهم توسط سایر وراث:
دعوای مطالبه سهم‌الارث زمانی شکل می‌گیرد که یک یا چند نفر از ورثه از تحویل سهم وارث دیگر خودداری کنند یا مالی را بدون توافق، در تصرف خود نگه دارند. - ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی:
خواهان باید دادخواست رسمی خود را با پیوست‌های لازم در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند. دادگاه پس از ارزیابی ادله، وارد رسیدگی می‌شود.
📌 تفاوت مهم در هزینه‌ها و فرآیند رسیدگی
- تقسیم ترکه: هزینه دادرسی به‌عنوان دعوای غیر مالی محاسبه می‌شود. برای محاسبه هزینه های دادرسی می توانید از ابزار حقوقی ایران لگال به صورت رایگان استفاده نمایید.
- مطالبه سهم‌الارث: چون دعوا مالی است، هزینه دادرسی بر اساس ارزش مال مورد مطالبه تعیین می‌گردد.
این شرایط موجب می‌شود که انتخاب مسیر مناسب برای احقاق حق در پرونده‌های ارث، مستلزم تحلیل وضعیت و اسناد موجود باشد.
روش‌های تقسیم ترکه میان وراث
پس از صدور گواهی انحصار وراثت و تسویه دیون متوفی، نوبت به تقسیم ترکه میان ورثه می‌رسد. روش‌های تقسیم ترکه در حقوق ایران، به‌صورت کلی در دو دسته اصلی قابل طبقه‌بندی هستند: توافقی و قضایی. هر یک از این روش‌ها دارای شرایط، مراحل و ضمانت‌های اجرایی خاص خود است.
✅ تقسیم ترکه به روش توافقی
در صورت نبود اختلاف میان وراث، ساده‌ترین و سریع‌ترین روش برای تقسیم ترکه، توافق مستقیم آن‌هاست. این روش در صورتی قابل اجرا است که:
- همه وراث بالغ، رشید و حاضر باشند؛
- در میان آن‌ها محجور (مثلاً صغیر، مجنون، غیررشید) یا غایب مفقودالاثر وجود نداشته باشد؛
- در خصوص نحوه تقسیم، همه افراد به توافق کامل رسیده باشند.
در چنین شرایطی، وراث می‌توانند با تنظیم یک سند عادی یا رسمی (در دفترخانه اسناد رسمی)، نسبت به تقسیم اموال اقدام کنند. این سند می‌تواند در آینده به عنوان سند اثباتی در دعاوی احتمالی مورد استفاده قرار گیرد.
⚠️ توجه: اگر یکی از وراث بعداً مدعی ضرر یا عدم اطلاع از تقسیم‌نامه شود، امکان ابطال آن از طریق دادگاه وجود دارد، مشروط بر ارائه دلایل کافی.
✅ تقسیم ترکه به روش قضایی
اگر بین ورثه توافقی حاصل نشود، یا در میان آن‌ها فرد محجور یا غایب باشد، چاره‌ای جز مراجعه به دادگاه باقی نمی‌ماند. این فرایند طبق قانون امور حسبی و از طریق مراحل زیر انجام می‌شود:
-
تنظیم دادخواست تقسیم ترکه
شخص ذی‌نفع باید دادخواست رسمی را با مدارک لازم در دفاتر خدمات قضایی ثبت کند. این دادخواست باید شامل مشخصات کامل متوفی، وراث، سهم هر یک و فهرست اموال باشد. -
ارجاع به دادگاه صالح
صلاحیت رسیدگی با دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی در ایران است. در صورت نامشخص بودن اقامتگاه، دادگاهی که آخرین محل سکونت شناخته‌شده در آن بوده صالح است. -
تعیین کارشناس رسمی دادگستری
برای بررسی امکان افراز، قیمت‌گذاری و قابلیت تقسیم اموال، دادگاه معمولاً یک یا چند کارشناس رسمی تعیین می‌کند. -
انواع روش‌های قضایی تقسیم:
-
افراز: تقسیم فیزیکی اموال در صورت امکان
-
تعدیل یا رد: توازن ارزش‌ها در صورت نابرابری (مثلاً یکی طلا بگیرد و دیگری وجه نقد)
-
فروش و تقسیم ثمن: در صورت غیرقابل تقسیم بودن اموال (مثلاً خانه‌ای که قابل تفکیک نیست)، حکم فروش صادر می‌شود و پول حاصل از فروش بین ورثه تقسیم می‌شود.
-
-
تنظیم صورت‌مجلس و اجرای حکم
دادگاه پس از بررسی کارشناسی و اظهارات طرفین، صورت‌جلسه‌ای از تقسیم اموال تهیه و آن را ثبت می‌کند. این سند ملاک مالکیت اختصاصی هر وارث خواهد بود.
چگونگی مطالبه سهم‌الارث و مراحل
پس از مشخص شدن سهم‌الارث هر یک از وراث در مرحله تقسیم ترکه، گاهی پیش می‌آید که یکی از ورثه از تحویل سهم دیگران خودداری می‌کند یا مال مورد ارث را بدون رضایت سایرین در تصرف خود نگه می‌دارد. در این شرایط، راهکار قانونی برای گرفتن حق، طرح دعوای مطالبه سهم‌الارث است. این دعوا از جنس دعاوی مالی و ترافعی است و باید طبق تشریفات رسمی در دادگاه طرح شود.
توجه داشته باشید که شما می توانید با استفاده از ابزار حقوقی ایران لگال، محاسبه آنلاین سهم الارث را به صورت رایگان انجام دهید.
✅ چه زمانی دعوای مطالبه سهم‌الارث مطرح می‌شود؟
- زمانی که تقسیم ترکه انجام شده و سهم هر ورثه مشخص شده است؛
- یکی از ورثه سهم سایرین را نپرداخته یا تحویل نداده؛
- مال مشترک (مثل ملک یا خودرو) در تصرف یکی از وراث است و همکاری نمی‌کند.
در این وضعیت، سایر ورثه یا وکیل آن‌ها می‌توانند با ارائه دادخواست مطالبه سهم‌الارث، حق قانونی خود را از دادگاه درخواست کنند.
✅ مراحل قانونی مطالبه سهم‌الارث
-
جمع‌آوری مدارک لازم:
مدارک مورد نیاز عبارتند از:-
گواهی فوت متوفی؛
-
گواهی انحصار وراثت؛
-
تقسیم‌نامه (در صورت وجود)؛
-
اسناد مربوط به مال مورد مطالبه (مثلاً سند ملک یا قبض خودرو)؛
-
هر مدرکی که تصرف انحصاری یکی از ورثه را اثبات کند.
-
-
تنظیم دادخواست:
دادخواست باید شامل موارد زیر باشد:-
مشخصات خواهان و خوانده؛
-
رابطه وراثتی؛
-
میزان سهم‌الارث؛
-
شرح وضعیت تصرف مال؛
-
درخواست تحویل سهم‌الارث به همراه هزینه دادرسی، خسارات و اجرت‌المثل (در صورت نیاز).
-
-
ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی:
دادخواست به‌صورت الکترونیکی ثبت می‌شود و به دادگاه عمومی حقوقی ارسال می‌گردد. -
بررسی توسط دادگاه:
دادگاه پس از بررسی مدارک، در صورت احراز تصرف و امتناع خوانده، حکم به تحویل سهم‌الارث و پرداخت خسارات قانونی صادر می‌کند. -
اجرای حکم از طریق اجرای احکام:
اگر خوانده از اجرای رأی دادگاه خودداری کند، خواهان می‌تواند از طریق واحد اجرای احکام، اموال را بازپس گیرد یا مال را به مزایده گذاشته و سهم خود را از ثمن فروش دریافت نماید.
⚠️ نکته مهم: اگر در دعوا، مال مورد مطالبه قابل افراز نباشد (مانند یک خانه یا خودرو)، دادگاه ممکن است ابتدا دستور فروش مال را بدهد و سپس پول حاصل را بین وراث تقسیم کند.
نمونه دادخواست‌های مرتبط با ارث
یکی از ابزارهای مهم برای استیفای حقوق وراث، تنظیم دادخواست حقوقی دقیق و مستند است. بسته به موضوع دعوا—خواه تقسیم ترکه باشد یا مطالبه سهم‌الارث—نمونه‌های مختلفی از دادخواست وجود دارد که در این بخش به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
📝 نمونه دادخواست مطالبه سهم‌الارث
در مواردی که یکی از ورثه از تحویل سهم سایرین خودداری می‌کند، سایر وراث می‌توانند برای تحویل سهم خود از ترکه مشخص‌شده، این دادخواست را تنظیم و به دادگاه ارائه دهند.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی ……
با سلام
احتراماً به استحضار می‌رساند اینجانب …… فرزند …… با کد ملی …… طبق گواهی انحصار وراثت شماره …… صادره از …… جزء ورثه مرحوم …… می‌باشم. نظر به اینکه تقسیم ترکه در تاریخ …… صورت گرفته و سند تقسیم‌نامه ضمیمه است، اما خوانده …… از تحویل سهم اینجانب امتناع می‌ورزد، بدین‌وسیله به استناد ماده ۵۹۱ قانون مدنی، تقاضای صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تحویل سهم‌الارث بنده از ترکه، به انضمام خسارات دادرسی را دارم.
با احترام
نام و امضا
📝نمونه دادخواست تقسیم ترکه و اجرت‌المثل ایام تصرف
در صورتی که یکی از ورثه بدون رضایت سایرین اموال موروثی را تصرف کرده باشد، سایرین می‌توانند علاوه بر تقاضای تقسیم ترکه، خواستار پرداخت اجرت‌المثل مدت تصرف نیز شوند.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی ……
با سلام
اینجانب …… فرزند …… با کد ملی …… یکی از ورثه مرحوم …… طبق گواهی انحصار وراثت می‌باشم. ملک واقع در …… از تاریخ …… تاکنون در تصرف انحصاری خوانده …… بوده و ایشان از تحویل سهم سایر وراث امتناع ورزیده است. لذا با استناد به مواد ۳۰۰ الی ۳۱۶ قانون امور حسبی، تقاضای صدور حکم مبنی بر تقسیم ترکه و همچنین پرداخت اجرت‌المثل ایام تصرف، به انضمام کلیه خسارات قانونی را دارم.
با تشکر
نام و امضا
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون تقسیم ترکه و سهم الارث را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ سهم‌الارث من توسط یکی از وراث بدون واگذاری من فروخته شده است. چه دادخواستی باید بدهم؟
✅ شما می‌توانید ابتدا دادخواست انحصار وراثت را دریافت کرده و سپس از طریق دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث علیه ورثه متصرف اقدام نمایید. همچنین، اگر فروش مال بدون رضایت و اجازه قانونی شما صورت گرفته باشد، می‌توانید دادخواست ابطال معامله فضولی و اعاده سهم‌الارث را نیز به دادگاه ارائه دهید.
❓ بعد از فوت پدر، چگونه می‌توان سهام کوچک را به نام وارثان کرد؟
✅ ابتدا باید گواهی انحصار وراثت دریافت شود. سپس سهام‌ها از طریق توافق و تراضی میان وراث قابل انتقال است. در صورت نبود توافق، هر یک از ورثه می‌تواند با مراجعه به دادگاه، تقسیم رسمی دارایی‌ها از جمله سهام را درخواست نماید.
❓ به عنوان یک دختر بیوه، آیا ارثیه من برابر با فرزندان پسر است؟
✅ بر اساس قوانین ارث جاری، سهم پسر دو برابر سهم دختر است. وضعیت تأهل یا تجرد (مانند بیوه بودن) در مقدار سهم‌الارث مؤثر نیست و ملاک تقسیم، نسبت فامیلی و جنسیت وارث طبق شرع و قانون است.
❓ اگر وراث در خارج از کشور باشند و بخواهند سهم خود را دریافت کنند، چه باید کرد؟
✅ وراث خارج از کشور می‌توانند از طریق اعطای وکالت رسمی به نماینده قانونی در ایران یا با مراجعه به کنسولگری‌های ایران، امور مربوط به تقسیم ترکه و مطالبه سهم‌الارث خود را پیگیری کنند. در صورت بروز اختلاف، امکان طرح دعوی در دادگاه ایران وجود دارد.
❓ چگونه می‌توان سهم‌الارث خود را تضمین کرد تا قبل از فوت پدر، به دیگران داده نشود؟
✅ طبق قانون، ارث تنها پس از فوت مورث (مثلاً پدر) ایجاد می‌شود. پیش از فوت، هیچ‌کس مالک ارث نیست و هر گونه تقسیم اموال در آن زمان به عنوان بخشش (هبه) تلقی می‌شود. بنابراین نمی‌توان پیشاپیش سهم‌الارث را تضمین کرد مگر با انجام ترتیباتی مانند وصیت‌نامه رسمی یا صلح‌نامه.