تصرف عدوانی مال منقول؛ قوانین و شرایط شکایت، نمونه دادخواست

تصرف عدوانی یکی از دعاوی رایج در محاکم حقوقی و کیفری است که در اغلب موارد به اموال غیر منقول مانند زمین، آپارتمان یا ملک اختصاص دارد. اما وقتی این مفهوم به اموال منقولی همچون خودرو، وسایل شخصی یا ماشین‌آلات کشاورزی تعمیم داده می‌شود، بحث‌های حقوقی متعددی درباره امکان طرح دعوی، تفاوت با غصب، نحوه اثبات حق، و اجرای حکم به‌میان می‌آید. در واقع، تصرف عدوانی مال منقول به وضعیتی گفته می‌شود که شخصی بدون رضایت متصرف، مال در اختیار او را به‌صورت غیرقانونی از تصرفش خارج کرده و خود آن را در اختیار می‌گیرد.

موضوع تصرف اموال منقول و نحوه برخورد قانونی با آن، در برخی قوانین به صراحت مطرح شده و در برخی دیگر، ابهاماتی وجود دارد. به‌ویژه با وجود ماده ۳۵ و ۳۰۸ قانون مدنی و همچنین قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی، این پرسش مهم ایجاد می‌شود که آیا می‌توان در مورد اموال منقول مانند خودرو نیز، دعوی تصرف عدوانی حقوقی یا کیفری مطرح کرد؟

در این مقاله، تلاش داریم به این سؤال پاسخ دهیم که تصرف عدوانی مال منقول چیست؟ و آیا امکان اقامه دعوای حقوقی یا کیفری در این زمینه وجود دارد یا خیر. همچنین شرایط قانونی، شباهت‌ها و تفاوت‌های آن با غصب، وضعیت ممانعت از حق در اموال منقول، نحوه اعاده به وضع سابق و نمونه دادخواست معتبر را به‌طور کامل بررسی خواهیم کرد.

تعریف کلی تصرف عدوانی

برای پاسخ به این سوال که تصرف عدوانی چیست بهتر است بدانید که یکی از دعاوی شایع در نظام حقوقی ایران است که به معنای سلب غیرقانونی تصرف از شخصی است که مال را به‌صورت قانونی یا مشروع در اختیار داشته است. در این دعوا، شخصی بدون رضایت و بدون حکم دادگاه، مالی را از تصرف دیگری خارج کرده یا به آن تجاوز می‌کند.

در حقوق ایران، تصرف عدوانی در دو شاخه اصلی بررسی می‌شود:

• تصرف عدوانی حقوقی: در این حالت، خواهان صرفاً درخواست بازگرداندن مال به تصرف خود را دارد و هدف مجازات متصرف نیست.
• تصرف عدوانی کیفری: در صورتی‌که تصرف عدوانی همراه با سوء نیت و با علم به عدم حق صورت گرفته باشد، می‌تواند جرم تلقی شده و برای آن، مجازات کیفری مانند حبس در نظر گرفته شود (مطابق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی).

تصرف عدوانی مال منقول چیست؟

در نظام حقوقی ایران، دعوای تصرف عدوانی عمدتاً در ارتباط با اموال غیر منقول مانند زمین، خانه یا آپارتمان شناخته می‌شود. اما در سال‌های اخیر، با افزایش ارزش و اهمیت اموال منقولی همچون خودرو، تجهیزات صنعتی، وسایل کشاورزی و حتی اشیای قیمتی، این پرسش جدی مطرح شده که آیا تصرف عدوانی در اموال منقول نیز قابلیت پیگیری قانونی دارد؟

به زبان ساده، تصرف عدوانی مال منقول به حالتی گفته می‌شود که مالی منقول در تصرف مشروع یا قانونی شخصی قرار دارد و دیگری بدون رضایت او و بدون حکم یا مجوز قانونی، آن مال را تصاحب کرده یا از تصرف او خارج کند. برای مثال، اگر کسی کلید خودرویی را که در اختیار شماست به‌زور برداشته و خود را مالک آن جلوه دهد، مصداقی از تصرف عدوانی مال منقول رخ داده است.

در ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای تصرف عدوانی تنها ناظر به اموال غیر منقول دانسته شده و این ماده به طور صریح، شامل اموال منقول نمی‌شود. همچنین، ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی نیز تصرف عدوانی را فقط در خصوص املاک و اراضی مطرح کرده است. با این حال، ماده ۱ قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب سال ۱۳۵۲، تصرف عدوانی در اموال منقول را نیز به رسمیت شناخته و حتی مأمورین انتظامی را موظف به جلوگیری از این نوع اقدامات دانسته است.

نکته مهم در اینجا آن است که اگرچه رویه قضایی نسبت به دعوای تصرف عدوانی مال منقول اتفاق‌نظر کامل ندارد، اما برخی از دادگاه‌ها بر اساس قانون یادشده و نظریه‌های مشورتی، به بررسی و رسیدگی به این نوع پرونده‌ها پرداخته‌اند.

در مجموع، تصرف عدوانی مال منقول به معنای سلب غیرقانونی تصرف مشروع یا قانونی شخصی بر مال منقولی مانند خودرو، موتور، ابزارآلات یا اشیای قیمتی است که می‌تواند تحت شرایطی، موجب اقامه دعوی حقوقی یا اقدامات قانونی دیگر گردد.

شرایط تصرف عدوانی مال منقول

برای اینکه دادگاه دعوای تصرف عدوانی مال منقول را بپذیرد، باید شرایط خاصی فراهم باشد. این شرایط در واقع معیارهایی هستند که به دادگاه کمک می‌کنند تشخیص دهد آیا اقدام انجام‌شده مصداق تصرف عدوانی است یا خیر. در ادامه، مهم‌ترین شرایط این نوع دعوا را بررسی می‌کنیم:

📌 ۱. مال منقول باید در تصرف شخص باشد

نخستین شرط اساسی، وجود تصرف مشروع یا قانونی بر مال است. منظور از تصرف، سلطه فیزیکی یا عرفی بر مال است؛ برای مثال، فردی که اتومبیلی را در اختیار دارد و از آن استفاده می‌کند، متصرف شناخته می‌شود؛ حتی اگر مالک اصلی آن نباشد. بنابراین، تصرف حقیقی یا عرفی بر مال منقول مانند خودرو، لپ‌تاپ، ماشین کشاورزی و غیره کفایت می‌کند.

📌 ۲. متصرف ممکن است مالک یا غیر مالک باشد

در دعوای تصرف عدوانی، دادگاه وارد بررسی مالکیت نمی‌شود. آنچه اهمیت دارد، سبق تصرف فرد شاکی نسبت به مال منقول است. بنابراین حتی اگر شخص، مالک مال نباشد ولی قبلاً در تصرف او بوده باشد، قانون از او حمایت می‌کند. به‌عنوان نمونه، اگر شما مستأجر خودرو بوده‌اید و بدون رضایت شما آن را گرفته‌اند، می‌توانید شکایت کنید.

📌 ۳. تصرف عدوانی باید به‌طور غیرقانونی انجام شده باشد

سومین شرط مهم آن است که تصرف جدید، بدون رضایت متصرف قبلی و بدون مجوز قانونی انجام شده باشد. یعنی شخص متصرف دوم نه حکم دادگاه داشته باشد، نه اذن یا رضایت کتبی و شفاهی از متصرف قبلی. در غیر این صورت، اقدام او مصداق تصرف عدوانی نیست و امکان طرح دعوی وجود ندارد.

📌 ۴. تصرف اموال منقول دلیل مالکیت است

بر اساس ماده ۳۵ قانون مدنی، تصرف در مال منقول، به‌ خودی‌ خود اماره‌ی قانونی مالکیت محسوب می‌شود؛ مگر اینکه خلاف آن اثبات شود. این بدان معناست که متصرف فعلی، برای اثبات مالکیت خود نیازی به ارائه سند ندارد و بار اثبات بر دوش کسی است که ادعای خلاف می‌کند. بنابراین، در دعوای تصرف عدوانی، متصرف سابق از یک امتیاز قانونی برخوردار است.

🔍چرا این قاعده در اموال منقول مهم است؟

برخلاف اموال غیرمنقول که دارای سند رسمی، سابقه ثبتی و پلاک ثبتی مشخص هستند، اموال منقول مثل گوشی، لپ‌تاپ، دوچرخه، یا ساعت معمولاً فاقد ثبت رسمی‌اند. بنابراین، در صورت بروز اختلاف، تصرف فعلی به‌عنوان قوی‌ترین نشانه مالکیت شناخته می‌شود.

اگرچه تصرف دلیل مالکیت است، اما این یک اماره قانونی است، نه دلیل قطعی. یعنی اگر شخصی بتواند با سند رسمی، فاکتور خرید، شهادت شهود یا سایر دلایل، مالکیت خود را ثابت کند، تصرف طرف مقابل رد خواهد شد.

تفاوت غصب با تصرف عدوانی اموال منقول

غصب، مفهومی است که در بسیاری از موارد با تصرف عدوانی اشتباه گرفته می‌شود، در حالی‌که از نظر حقوقی تفاوت‌های مهمی میان این دو وجود دارد. غصب در اموال منقول زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی بدون هیچ‌گونه مجوز یا رضایت، به‌طور قهری و به قصد استیلا، مالی را که متعلق به دیگری است، تصاحب می‌کند. ماده ۳۰۸ قانون مدنی در تعریف غصب بیان می‌دارد:

«غصب، استیلا بر حق غیر است به نحو عدوان.»

به بیان ساده، زمانی‌که کسی به‌طور قهری بر مال دیگری تسلط یابد، چه منقول باشد و چه غیر منقول و مالک یا متصرف قبلی، رضایتی به این تصرف نداشته باشد، غصب صورت گرفته است.

✅ شخص غاصب کیست؟

غاصب فردی است که نه مالک مال است و نه از طرف مالک، اجازه تصرف دارد. همچنین ممکن است شروع تصرف شخص، قانونی بوده ولی پس از مدتی و با سلب رضایت مالک، به تصرف غیرقانونی و غصبی تبدیل شود. در چنین حالتی، شخص از «امین» به «غاصب» تبدیل می‌شود. مثلاً اگر دوستی خودروی شما را به امانت گرفته باشد اما بعد از درخواست شما برای بازگرداندن خودرو، از تحویل آن خودداری کند، غاصب تلقی می‌شود.

✅ غصب با وجود اجازه اولیه

یکی از نکات مهم در مورد غصب این است که شروع تصرف می‌تواند قانونی باشد ولی در ادامه با تغییر وضعیت و سلب رضایت مالک، به غصب تبدیل شود. در این حالت، قانون فرد متصرف را همچنان مسؤول خسارات احتمالی ناشی از تصرف غیرمجاز می‌داند و مالک می‌تواند برای بازپس‌گیری مال یا دریافت خسارت اقدام قانونی نماید.

✅ تفاوت غصب و تصرف عدوانی در مال منقول

اگرچه در ظاهر شباهت‌هایی میان این دو عنوان حقوقی دیده می‌شود، اما تفاوت اصلی در عنصر سبق تصرف است. در دعوای تصرف عدوانی، تأکید بر این است که متصرف سابق، بدون رضایت، مال را از دست داده است؛ اما در دعوای غصب، مسأله مالکیت و استیلا به‌طور کلی مطرح است. همچنین، در غصب، بحث جبران خسارت به صورت قوی‌تری مطرح می‌شود و مسئولیت غاصب تا بازگرداندن عین یا مثل یا قیمت مال ادامه دارد.

ممانعت از حق در اموال منقول

یکی دیگر از مصادیق تجاوز به حقوق اشخاص، ممانعت از حق است که گرچه شباهت‌هایی با غصب و تصرف عدوانی دارد، اما از نظر مفهومی و اثباتی تفاوت‌هایی دارد.

ممانعت از حق زمانی رخ می‌دهد که فردی بدون تصاحب فیزیکی مال، مانع استفاده متصرف قانونی از مالش شود. در این حالت، مال هنوز در اختیار فرد اول قرار دارد، اما متصرف جدید با اقدامات خود، مانع بهره‌برداری او از مال شده است.

این رفتار در ماده ۱ قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی نیز پوشش داده شده و قانون‌گذار صراحتاً بیان می‌دارد که حتی در اموال منقول، اگر کسی مانع استفاده متصرف گردد، ممانعت از حق محسوب می‌شود.

📝 مثال‌های کاربردی ممانعت از حق

برای درک بهتر، به این موارد توجه کنید:

• فردی درب خودرو شما را قفل می‌کند یا سوئیچ را پنهان می‌کند تا نتوانید از خودرو استفاده کنید، در حالی‌که خودرو در پارکینگ خانه خودتان است.

• یکی از وراث بدون توافق دیگران، مانع استفاده آن‌ها از وسایل موجود در خانه متوفی می‌شود.

• کارگر یا مباشر سابق، با نگهداری کلید انباری، مانع ورود مالک یا مستأجر جدید می‌شود.

در تمامی این موارد، اگرچه مال همچنان در محل اصلی خود باقی مانده است، اما حق استفاده قانونی از آن سلب شده و این وضعیت، ممانعت از حق تلقی می‌شود که می‌تواند در دادگاه قابل پیگیری باشد.

تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی اموال منقول

در دعاوی مرتبط با اموال، دو مفهوم مهم و پرکاربرد وجود دارد: تصرف عدوانی و دعوی خلع ید. اگرچه این دو عنوان بیشتر در خصوص اموال غیر منقول شناخته‌شده‌اند، اما در مواردی خاص، بحث بر سر امکان اقامه این دعاوی درباره اموال منقول همچون خودرو، وسایل منزل، تجهیزات صنعتی یا ابزار آلات نیز مطرح شده است.

🔍 تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی در اموال منقول

خلع ید، به‌معنای خارج کردن غیرقانونی متصرف فعلی از مال و بازگرداندن آن به صاحب حق است و عمدتاً مربوط به اموال غیر منقول (مانند زمین و خانه) است. در مقابل، تصرف عدوانی، حالتی است که فردی بدون رضایت متصرف قبلی، مالی را از تصرف او خارج می‌سازد و خود آن را در اختیار می‌گیرد.

در خصوص اموال منقول، خلع ید حقوقی به‌صورت مستقل قابل طرح نیست؛ زیرا ماهیت آن در قوانین مدنی و آیین دادرسی، صرفاً به اموال غیر منقول تعلق دارد. اما برخی حقوق‌دانان بر این باورند که می‌توان با استناد به قانون خاص یعنی قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی، در موارد خاص برای تصرف عدوانی مال منقول، دعوای حقوقی طرح کرد.

⚖️ استناد به ماده ۱ قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی

در این ماده آمده است که:

«در هر مورد که کسی برای خارج کردن مال منقول از تصرف متصرف، بدون رضایت او اقدام کند و یا مزاحم استفاده متصرف گردد، مأمورین شهربانی و ژاندارمری مکلفند به درخواست شاکی، از این اقدامات جلوگیری نمایند.»

این ماده اگرچه ناظر به اقدامات انتظامی است، اما مبنایی برای برخی رویه‌های قضایی قرار گرفته تا امکان اقامه دعوی تصرف عدوانی در اموال منقول را نیز فراهم کند.

📝 شرط مهم: تصرف مشروع پیش از وقوع عدوان

در هر دعوای تصرف عدوانی (چه مربوط به مال غیر منقول و چه منقول)، باید ثابت شود که:

• خواهان، پیش از خوانده، مال را در تصرف داشته است؛
• خوانده بدون حکم یا اجازه قانونی، تصرف را از چنگ خواهان خارج کرده است؛
• خواهان حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ تصرف عدوانی اقدام به طرح دعوی کرده است (در موارد خاص مشمول قانون اصلاحی ۱۳۵۲).

بنابراین، هرچند دعوی خلع ید حقوقی برای اموال منقول طبق قانون فعلی قابل طرح نیست، اما دعوای تصرف عدوانی حقوقی تحت شرایطی و با استناد به قانون خاص، ممکن است در دادگاه پذیرفته شود.

تصرف عدوانی کیفری مال منقول

بر اساس بررسی دقیق قوانین موجود، اقامه دعوای کیفری تصرف عدوانی درباره اموال منقول، در حال حاضر در حقوق ایران پذیرفته نشده است.

دلیل این موضوع، دو نکته مهم قانونی است:

۱. ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی

در این ماده، قانون‌گذار تصرف عدوانی را به صورت صریح در مورد املاک، اراضی، مستحدثات، منابع طبیعی، مراتع و… ذکر کرده است. هیچ اشاره‌ای به اموال منقول در این ماده وجود ندارد. متن ماده تأکید دارد که:

«هرکس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل دیوارکشی، کرت‌بندی، غرس اشجار و… در اراضی، به‌منظور تصرف یا معرفی خود به عنوان ذی‌حق اقدام کند، به مجازات حبس محکوم می‌شود…»

همان‌طور که پیداست، تمام مصادیق ذکرشده مربوط به اموال غیر منقول هستند و دایره جرم‌انگاری به اموال منقول تسری داده نشده است.

۲. اصل قانونی بودن جرم و مجازات

بر اساس این اصل مسلم در حقوق کیفری، هیچ عملی جرم نیست مگر آنکه قانون‌گذار آن را به‌صراحت جرم‌انگاری کرده باشد. از آنجا که در هیچ یک از قوانین کیفری، تصرف عدوانی مال منقول جرم تلقی نشده، نمی‌توان به استناد برداشت موسع، علیه متصرف دعوی کیفری طرح کرد.

اعاده به وضع سابق در تصرف عدوانی

یکی از موضوعات کلیدی در رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی، به‌ویژه در اموال غیرمنقول، موضوع اعاده به وضع سابق است. اما این پرسش مطرح می‌شود که در تصرف عدوانی (اعم از حقوقی یا کیفری)، آیا امکان بازگرداندن وضعیت به حالت پیش از تصرف وجود دارد؟ و اگر بله، چگونه و تحت چه شرایطی؟

اعاده به وضع سابق به این معناست که دادگاه پس از احراز وقوع تصرف عدوانی، دستور بازگرداندن مال به متصرف قبلی را صادر کند. این امر شامل برگرداندن فیزیکی مال، مرزهای آن، و در صورت لزوم، تخریب آثار تصرف مانند بنا یا زراعت است؛ اما همیشه اجرای آن به این سادگی نیست.

📌 مبنای قانونی: ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی

طبق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی:

«دادگاه مکلف است ضمن تعیین مجازات، حکم به رفع تصرف و اعاده وضع به حال سابق نیز صادر نماید.»

این ماده مبنای اصلی صدور دستور اعاده به وضع سابق در دعاوی کیفری تصرف عدوانی است. اما اجرای آن به‌ویژه درباره بنا یا زراعت، با محدودیت‌هایی همراه است.

📝 نظریه مشورتی قوه قضاییه درباره اعاده وضع

نظریه شماره ۷/۹۸/۱۰۴۷ مورخ ۱۳۹۸/۱۰/۱۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه نکات مهمی را در این باره بیان کرده است:

• اعاده به وضع سابق به‌معنای بازگرداندن وضعیت زمین یا مال به حالت پیش از تصرف است؛ مانند ترمیم مرز، حذف زراعت یا قلع بنا، اما…

• قلع و قمع بنا یا از بین بردن زراعت بدون دادخواست جداگانه ممکن نیست. حتی در صورت صدور حکم رفع تصرف، برای تخریب باید دادخواست مستقلی تقدیم شود.

• مبنای اجرایی احکام تصرف، قانون اجرای احکام مدنی است نه صرفاً اجرای کیفری.

❌ استثناء در اموال منقول

اگرچه بحث اعاده به وضع سابق در اموال غیر منقول مثل زمین و ملک رایج است، اما در اموال منقول مانند خودرو یا وسایل شخصی، چنین مفهومی به‌شکل مستقیم کاربرد ندارد. در این موارد، بازگرداندن عین مال (در صورت موجود بودن) یا مطالبه قیمت آن (در صورت تلف شدن) مبنای حقوقی خواهد بود و اصطلاح «اعاده به وضع سابق» بیشتر به بازگرداندن تصرف اشاره دارد.

قانون جلوگیری از تصرف عدوانی در مال منقول

یکی از قوانین خاص و مهمی که در بحث تصرف عدوانی اموال منقول مطرح می‌شود، قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب سال ۱۳۵۲ است. برخلاف قوانین آیین دادرسی مدنی و مجازات اسلامی که بیشتر بر اموال غیر منقول تمرکز دارند، این قانون به‌طور مشخص به تصرف، مزاحمت و ممانعت از حق در اموال منقول نیز اشاره دارد.

📝 ماده ۱ قانون اصلاحی؛ نقطه اتکای حقوقی برای اموال منقول

در ماده ۱ این قانون آمده است:

«در هر مورد که کسی برای خارج کردن مال منقول از تصرف متصرف، بدون رضایت او اقدام کند یا مزاحم استفاده متصرف گردد، مأمورین شهربانی و ژاندارمری… مکلفند به درخواست شاکی از مزاحمت و اقداماتی که برای تصرف عدوانی می‌شود جلوگیری نمایند، اگرچه عمل مزبور به استناد ادعای حقی نسبت به آن مال باشد.»

این ماده به‌صراحت تصرف عدوانی در اموال منقول را نیز مشمول مداخله قانونی می‌داند، حتی اگر شخص متصرف دوم ادعای حق مالکیت داشته باشد.

بر اساس این قانون، حتی پیش از مراجعه به دادگاه، شاکی می‌تواند از طریق مراجع انتظامی برای جلوگیری از ادامه تصرف یا مزاحمت اقدام کند. وظیفه ضابطان این است که با حفظ وضع موجود، مانع اقدامات بعدی فرد متصرف عدوانی شوند و موضوع را به مراجع قضایی اطلاع دهند.

🔍 آیا این قانون هنوز معتبر است یا نسخ شده؟

بر سر اعتبار این قانون، دو دیدگاه حقوقی وجود دارد:

۱. نظر موافقان اعتبار قانون:

• این قانون، قانونی خاص است و قوانین عام آیین دادرسی مدنی و مجازات اسلامی نمی‌توانند آن را نسخ کنند.

• در نظریه مشورتی شماره ۱۷۰۰/۷ مورخ ۱۳۶۳، اداره کل حقوقی قوه قضاییه تصریح کرده است که ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی ناسخ این قانون نیست.

• بنابراین، در دعاوی تصرف عدوانی مال منقول، می‌توان به این قانون خاص استناد کرد.

۲. نظر مخالفان (نسخ‌شده تلقی می‌شود):

• با تصویب ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی مدنی، تمام مقررات مغایر، از جمله این قانون، منسوخ شده‌اند.

• از آنجا که ماده ۱۵۸ آیین دادرسی مدنی تصرف عدوانی را فقط ناظر به اموال غیر منقول می‌داند، قانون جلوگیری از تصرف عدوانی در اموال منقول، قابلیت استناد ندارد.

⚖️ رویه غالب در دادگاه‌ها

اگرچه این اختلاف‌نظر همچنان وجود دارد، اما در برخی محاکم، خصوصاً در موارد خاص و مستند به ماده ۱ قانون یادشده، امکان رسیدگی به دعاوی مربوط به تصرف اموال منقول فراهم شده است. بنابراین، این قانون همچنان به‌عنوان یکی از ابزارهای حقوقی در دفاع از متصرفین اموال منقول کاربرد دارد، به‌ویژه در زمانی که هدف صرفاً جلوگیری از مزاحمت یا پس گرفتن فوری مال است.

نمونه دادخواست تصرف عدوانی اموال منقول

در شرایطی که فردی، مال منقولی مانند خودرو، دستگاه صنعتی، وسایل مغازه یا سایر اشیای قابل حمل متعلق به شما را بدون اجازه و به‌صورت عدوانی تصرف کند، می‌توانید برای بازپس‌گیری آن، دادخواست رفع تصرف عدوانی تنظیم و به دادگاه حقوقی تقدیم نمایید. در ادامه، یک نمونه دادخواست رسمی ارائه می‌شود که قالب قانونی آن بر اساس اصول آیین دادرسی مدنی تدوین شده است:

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان ……….
با سلام و احترام

اینجانب …………، فرزند …………، به شماره ملی …………، ساکن …………، به‌عنوان خواهان، بدین‌وسیله به استحضار می‌رسانم:

خوانده، آقای/خانم ………… فرزند ………… به نشانی …………، از تاریخ ………… به‌صورت عدوانی، اقدام به تصرف یکی از اموال منقول متعلق به اینجانب به شرح زیر نموده است:

مشخصات مال منقول:
یک دستگاه خودرو سواری به شماره پلاک ………… به رنگ …………، مدل …………، که سند مالکیت و مدارک مربوطه به پیوست این دادخواست تقدیم می‌گردد.

خوانده بدون داشتن هیچ‌گونه مجوز قانونی و بدون رضایت اینجانب، اقدام به تصرف عدوانی مال مذکور نموده و از استرداد آن نیز خودداری می‌نماید. این در حالی است که تا پیش از تاریخ فوق، این مال در تصرف قانونی بنده بوده است.

با استناد به ماده ۱ قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۱۳۵۲ و همچنین با توجه به قاعده فقهی ید و اماره قانونی تصرف (ماده ۳۵ قانون مدنی)، از آن مقام محترم تقاضای صدور حکم بر رفع تصرف عدوانی و بازگرداندن مال منقول مذکور به تصرف اینجانب را دارم.

با تشکر و تجدید احترام
امضاء خواهان: …………………
تاریخ: …………………

📌 نکات مهم:

• در صورت امکان، مدارک مالکیت یا سابقه تصرف مشروع را ضمیمه دادخواست کنید.
• می‌توانید از مشاوره وکلای دادگستری برای تنظیم دقیق‌تر دادخواست استفاده نمایید.
• در صورتی که مال تلف شده باشد، امکان مطالبه قیمت یا مثل آن نیز وجود دارد.

سوالات متداول

در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون تصرف عدوانی مال منقول را مشاده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:

❓ مجازات جرم تصرف عدوانی چیست؟
✅ مجازات جرم تصرف عدوانی طبق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، می‌تواند شامل حبس از یک ماه تا یک سال باشد. البته این مجازات صرفاً ناظر به اموال غیرمنقول است. در خصوص اموال منقول، در حال حاضر تصرف عدوانی جنبه کیفری ندارد و صرفاً در قالب دعوای حقوقی یا موضوعاتی مثل خیانت در امانت قابل بررسی است.

❓ حکم تصرف عدوانی چیست؟ آیا فقط باید قسمتی که متصرف شده برگردانده شود یا مجازات دیگری هم دارد؟
✅ در پرونده‌های تصرف عدوانی، علاوه بر رفع تصرف و بازگرداندن مال به متصرف سابق، ممکن است بسته به شرایط، مجازات کیفری (حبس) نیز برای متصرف تعیین شود. این موضوع به نوع دعوا (حقوقی یا کیفری) و نوع مال (منقول یا غیر منقول) بستگی دارد.

❓ من مالک قانونی یک گوشی موبایل هستم که شخصی آن را تصرف کرده و برنمی‌گرداند.مجازات و جرمش چیست؟ آیا می‌توانم در دادسرا شکایت تصرف عدوانی کنم؟ در مورد تصرف اموال منقول چه قانون و تبصره‌ای وجود دارد؟
✅ چون گوشی موبایل مال منقول است، مشمول دعوی تصرف عدوانی کیفری نمی‌شود. در این حالت، اگر گوشی را امانت داده‌اید و طرف آن را پس نمی‌دهد، می‌توانید با عنوان خیانت در امانت شکایت کنید. در قانون، ماده ۱ قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی در مواردی از مداخله پلیس برای اموال منقول حمایت کرده، اما جرم‌انگاری کیفری خاصی برای آن تعریف نشده است.

❓ شخصی ملکی را ۱۵ سال پیش تصرف کرده است. آیا تصرف عدوانی این شخص مشمول مرور زمان می‌شود؟ آیا می‌توان بعد از ۱۵ سال شکایت کیفری تصرف عدوانی کرد؟ آیا این جرم قابل گذشت است؟
✅ در دعاوی تصرف عدوانی، مرور زمان از زمان آگاهی از تصرف محاسبه می‌شود. یعنی اگر اخیراً متوجه تصرف شده‌اید، همچنان می‌توانید شکایت کنید. تصرف عدوانی کیفری جرم غیر قابل گذشت است و نیاز به رضایت شاکی برای پیگیری ندارد.

❓ اگر شخصی ملک دیگری را تصرف کند و علیرغم قرارداد اجاره، نه اجاره دهد و نه اجازه بگیرد و در ملک مشترک بنا بسازد، آیا این عمل مصداق حیف و میل یا تعدی و تصرف عدوانی است؟ چه مجازاتی برای آن پیش‌بینی شده است؟
✅ این رفتار مصداق تصرف عدوانی است و اگر با سوء نیت همراه باشد، ممکن است به‌عنوان فروش مال غیر یا تصرف غیرمجاز نیز قابل پیگرد باشد. مجازات آن شامل رفع تصرف، قلع و قمع بنا و حتی حبس خواهد بود.

❓ اگر کسی مال منقولی را که با دیگری شریک است، بدون اجازه شریک بفروشد یا از بین ببرد، چه حکمی دارد؟
✅ در چنین حالتی، اگر سوء نیت اثبات شود، عمل انجام شده جرم تلقی شده و شخص قابل تعقیب است. فروش مال مشترک بدون رضایت شریک می‌تواند مشمول خیانت در امانت، فروش مال غیر یا حتی تخریب عمدی تلقی شود.