عقد بیع یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین عقود در زندگی روزمره و روابط تجاری است که در ماده ۳۳۸ قانون مدنی ایران به‌روشنی تعریف شده است: «بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم». این تعریف، ناظر بر انتقال مالکیت یک مال (مبیع) در برابر عوض مشخصی (ثمن) میان فروشنده و خریدار است. اهمیت شناخت اقسام بیع در اینجاست که هر نوع از بیع، احکام، آثار و شرایط قانونی خاص خود را دارد و در صورت ناآگاهی از این تفاوت‌ها، ممکن است یکی از طرفین دچار ضرر شود یا معامله باطل اعلام گردد.

در حقوق ایران، انواع بیع بر مبنای معیارهای مختلفی مانند زمان پرداخت ثمن و تحویل مبیع، نحوه تعیین قیمت کالا توسط فروشنده، وجود یا عدم وجود شرط در عقد، و ماهیت مبیع طبقه‌بندی می‌شود. به همین دلیل، درک صحیح از مفاهیمی مانند بیع نقد، بیع نسیه، بیع شرط، بیع مرابحه، یا بیع کلی و شخصی، برای وکلا، بازرگانان، فروشندگان، و خریداران کاملاً ضروری است.

در این مقاله، تلاش شده است با زبانی ساده و همراه با مثال‌های کاربردی، اقسام مختلف بیع در قانون مدنی و فقه امامیه بررسی گردد. همچنین در پایان مقاله، به پرتکرارترین پرسش‌های حقوقی کاربران در مورد انواع بیع پاسخ خواهیم داد.

انواع بیع در متون فقه و قانون مدنی

عقد بیع، یکی از اساسی‌ترین و پرکاربردترین عقود در فقه اسلامی و نظام حقوقی ایران است که آثار مهمی چون انتقال مالکیت و تعهدات متقابل را به‌دنبال دارد. ماده ۳۳۸ قانون مدنی، بیع را این‌گونه تعریف می‌کند: «بیع، تملیک عین به عوض معلوم است». در این تعریف، عین به معنای موضوع معامله (مبیع) و عوض معلوم، همان ثمن یا بهای معامله است. اما آنچه اهمیت دارد، تنوع اقسام بیع و شرایط اختصاصی هریک در متون فقهی و قوانین موضوعه کشور است.

فقهای اسلامی، بیع را از جهات مختلفی تقسیم‌بندی کرده‌اند که این تقسیمات، در فهم بهتر احکام، آثار حقوقی و ضمانت اجرای هر نوع از آن، نقش تعیین‌کننده دارد. مهم‌ترین مبانی تقسیم بیع در فقه و حقوق، به شرح زیر است:

• از نظر زمان پرداخت ثمن یا تحویل مبیع: مانند بیع نقد، نسیه، سلف (سلم) و کالی به کالی؛
• از جهت نوع یا نحوه تعیین قیمت توسط فروشنده: مانند بیع مرابحه، مساومه، مواضعه و تولیه؛
• از جهت ماهیت مبیع و جایگاه آن در عالم خارج: مانند بیع شخصی، کلی در معین، کلی در ذمه؛
• از جهت نحوه انعقاد عقد: مانند بیع رضایی و معاطاتی؛
• از نظر شروط ضمن عقد: مانند بیع شرط یا بیع خیاری؛
• از منظر صحت یا بطلان معامله: مانند بیع غرری، بیع معدوم، بیع دین به دین، بیع ملامسه و منابذه.

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز با بهره‌گیری از مبانی فقه امامیه، در مواد مختلف به این دسته‌بندی‌ها اشاره کرده و در مواردی همچون بیع شرط، بیع سلف و مرابحه، مقررات مستقلی را پیش‌بینی نموده است. به همین دلیل، شناخت دقیق اقسام بیع، علاوه بر کاربرد عملی، از منظر حقوقی نیز ضرورت دارد؛ چرا که شرایط صحت، قابلیت اجرا، فسخ‌پذیری و ضمانت اجرای هر نوع بیع متفاوت است.

بیع کلی چیست و انواع آن کدامند؟

در حقوق مدنی ایران و مبانی فقهی، «بیع کلی» به نوعی از عقد بیع اطلاق می‌شود که در آن، مبیع (موضوع معامله) به صورت کلی مورد توافق قرار می‌گیرد، یعنی مصداق آن در عالم خارج مشخص نیست، اما اوصاف کلی و تعداد یا مقدار آن تعیین شده است. این در مقابل بیع شخصی یا عین معین قرار دارد، که در آن، مال فروخته‌شده، مشخص و معین در زمان عقد است.

بیع کلی در واقع دو نوع مهم دارد که در فقه و قانون مدنی به آن‌ها اشاره شده است:

⚖️ بیع کلی در ذمه

در این نوع از بیع، مبیع کاملاً کلی است و در هیچ‌کدام از مصادیق آن، معین نشده است. یعنی فروشنده تعهد می‌دهد که در آینده، مالی با اوصاف مشخص را تهیه کرده و به خریدار تحویل دهد. برای مثال: «فروش ۱۰۰ کیلو برنج هاشمی» بدون اینکه آن برنج‌ها در زمان عقد موجود یا معین باشند. این نوع بیع، تا زمانی که تسلیم و تعیین (تعیین مصداق) صورت نگیرد، انتقال مالکیت نمی‌دهد.

🔹 ویژگی‌ها:

• مصداق مبیع در زمان عقد وجود خارجی ندارد.
• انتقال مالکیت بعد از تعیین مصداق و تسلیم انجام می‌شود.
• قابل فسخ نیست مگر در صورت تخلف از شرایط تسلیم یا اوصاف.

⚖️ بیع کلی در معین

در بیع کلی در معین، مبیع از میان مجموعه‌ای مشخص (مجموع معین) انتخاب می‌شود. برای مثال، فروشنده اعلام می‌کند که «۱۰ تن از ۵۰ تن گندم موجود در انبار» را می‌فروشد. در این حالت، فروشنده باید ۱۰ تن از همان انبار را تسلیم کند، اما مصداق آن ده تن در زمان عقد مشخص نشده و باید بعداً معین شود.

🔹 ویژگی‌ها:

• مبیع جزئی از یک کل موجود است، اما مشخص نشده کدام بخش.
• مالکیت پس از تعیین مصداق (مثلاً توزین یا جدا کردن ده تن) منتقل می‌شود.
• تفاوت آن با بیع مشاع در نحوه انتقال مالکیت و زمان تسلیم است.

📌 تفاوت بیع کلی در ذمه و کلی در معین

ویژگی	بیع کلی در ذمه	بیع کلی در معین
وجود مبیع در زمان عقد	ندارد	دارد (در مجموعه معین)
تعیین مصداق	خارج از مجموعه معین	از درون مجموعه معین
زمان انتقال مالکیت	بعد از تعیین مصداق و تسلیم	بعد از تعیین و تسلیم
خطر تلف پیش از تسلیم	بر عهده بایع	بر عهده بایع
مثال	فروش ۱۰۰ کیلو شکر از بازار	فروش ۱۰۰ کیلو شکر از انبار مشخص

بیع کلی، به‌ویژه در معاملات تجاری و قراردادهای عمده‌فروشی یا پیش‌فروش، بسیار رایج است. از منظر حقوقی نیز، تسلط بر تفاوت این انواع، در تعیین مسئولیت‌ها، حل اختلافات ناشی از تحویل ناقص یا مغایر و امکان فسخ قرارداد، نقش اساسی دارد.

انواع بیع باطل در فقه و حقوق مدنی

در نظام حقوقی ایران که برگرفته از فقه امامیه است، عقد بیع همانند سایر عقود، تنها در صورتی صحیح و نافذ خواهد بود که شرایط عمومی و اختصاصی صحت معامله رعایت شده باشد. هرگاه این شرایط رعایت نشود یا عناصر اساسی قرارداد مخدوش گردد، عقد بیع باطل شناخته می‌شود. بیع باطل هیچ اثری ندارد، نه باعث انتقال مالکیت می‌شود و نه برای طرفین الزام‌آور است.

برخی از مهم‌ترین اقسام بیع باطل، در فقه اسلامی و حقوق مدنی، عبارت‌اند از:

⚖️ بیع غرری

بیع غرری به معاملاتی گفته می‌شود که در آن، یکی از طرفین (معمولاً خریدار) نسبت به اوصاف اساسی مبیع، مقدار، کیفیت یا ماهیت آن جهل دارد. این جهل به‌گونه‌ای است که عرفاً موجب فریب یا ریسک بالا در معامله شود.

📌 مثال: فروش جنینی که هنوز نطفه آن منعقد نشده، یا فروش شیئی که دیده نشده و هیچ وصف معینی از آن اعلام نشده است.

حکم: باطل است، زیرا جهل موجب غرر و غرر موجب بطلان عقد است.

⚖️ بیع معدوم

بیعی که در آن، مبیع (موضوع فروش) در زمان عقد وجود ندارد، «بیع معدوم» نام دارد و باطل است. یکی از شرایط صحت بیع، قابلیت تحویل مبیع در زمان انعقاد عقد است.

📌 مثال: فروش میوه درختی که هنوز به بار ننشسته یا فروش کالایی که هنوز تولید نشده و در ملک فروشنده نیست، مگر در قالب بیع سلف با شرایط خاص.

حکم: در صورتی که قالب بیع سلف رعایت نشده باشد، باطل است.

⚖️ بیع کالی به کالی (بیع دین به دین)

بیع کالی به کالی نوعی عقد است که در آن، هم مبیع و هم ثمن، کلی و موجل (مدت‌دار) هستند. این بیع در فقه امامیه به دلیل عدم امکان تسلیم طرفین، باطل شناخته شده است.

📌 مثال: فروش ۵ تن گندم به مدت سه ماه، در ازای ۱۰۰۰ دلار که آن هم قرار است ۶ ماه دیگر پرداخت شود.

 حکم: باطل است، چون هر دو مورد معامله، دین و موجل هستند و قبض ممکن نیست.

⚖️ بیع مال غیر بدون اذن

فروش مالی که متعلق به دیگری است، بدون اینکه فروشنده مالک یا مأذون از مالک باشد (بیع فضولی غیرقابل اجازه)، باطل است. البته اگر مالک آن را بعداً اجازه دهد، تبدیل به بیع صحیح می‌شود.

📌 مثال: فردی خانه‌ی دیگری را بدون اطلاع او می‌فروشد و بعداً مالک راضی نمی‌شود.

 حکم: در صورت عدم تنفیذ مالک، باطل است.

⚖️ بیع بین طرفین فاقد اهلیت قانونی

اگر یکی از طرفین بیع (مانند صغیر، مجنون یا سفیه) اهلیت قانونی برای معامله نداشته باشد و بدون ولی یا قیم اقدام به فروش یا خرید نماید، عقد باطل خواهد بود.

📌 مثال: فروش ملک توسط کودک زیر ۱۸ سال بدون اذن ولی.

 حکم: باطل است مگر با اذن یا تنفیذ ولی.

⚖️ بیع در اموال ممنوع‌المعامله یا نامشروع

فروش اشیایی که قانوناً معامله آن‌ها ممنوع است (مانند مشروبات الکلی، مواد مخدر، یا اعضای بدن انسان) یا اموالی که مالیت شرعی ندارند، باطل است.

 حکم: این گونه معاملات نه‌تنها باطل هستند بلکه ممکن است جنبه کیفری نیز داشته باشند.

✅ جمع‌بندی: معیارهای بطلان عقد بیع چیست؟

در یک جدول خلاصه، می‌توان مهم‌ترین دلایل بطلان عقد بیع را چنین فهرست کرد:

علت بطلان	توضیح	مثال
جهل به مبیع (غرر)	فقدان وصف یا مقدار مشخص	فروش کالای ندیده بدون توصیف
فقدان وجود مبیع	مبیع هنوز وجود ندارد	فروش میوه‌ی درخت قبل از تشکیل
بیع دین به دین	هر دو طرف معامله مدت‌دار و کلی هستند	فروش گندم موجل در برابر پول موجل
عدم مالکیت فروشنده	فروش مال دیگران بدون اذن	فروش خانه دیگری بدون اطلاع او
فقدان اهلیت	معامله توسط صغیر یا مجنون	فروش زمین توسط کودک
موضوع غیرقانونی	معامله خلاف قانون	فروش مواد مخدر یا مشروبات الکلی

انواع بیع در متون فقه (از منظر فقه امامیه)

در فقه امامیه، عقد بیع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عقود معین، دارای اقسام متعددی است که هر یک در شرایط خاص خود کاربرد دارد. فقها بر اساس ویژگی‌های ثمن، مبیع، زمان تحویل، شروط ضمن عقد و ساختار اقتصادی، بیع را به انواع مختلف تقسیم کرده‌اند. این تقسیم‌بندی‌ها به فهم بهتر احکام معاملات و تطبیق آن‌ها با واقعیت‌های روز کمک شایانی می‌کند.

در ادامه، مهم‌ترین انواع بیع فقهی را معرفی می‌کنیم:

⚖️ بیع نقد (بیع حال)

در این نوع بیع، ثمن و مبیع هر دو حال هستند؛ یعنی هم پول و هم کالا هم‌زمان رد و بدل می‌شوند.

📌 مثال: خرید نان از نانوایی و پرداخت فوری وجه.

✅ حکم فقهی: صحیح و رایج‌ترین نوع بیع.

⚖️ بیع نسیه

در این نوع معامله، مبیع فوراً تحویل داده می‌شود ولی پرداخت ثمن به آینده موکول می‌گردد.

📌 مثال: خرید کالا از مغازه و پرداخت پول در پایان ماه.

✅ حکم فقهی: صحیح است؛ البته باید مدت پرداخت دقیق مشخص شود.

⚖️ بیع سَلَم (سلف)

در بیع سلم، عکس بیع نسیه اتفاق می‌افتد؛ خریدار تمام ثمن را نقداً می‌پردازد ولی مبیع را در آینده تحویل می‌گیرد. این نوع بیع اغلب در معاملات کشاورزی یا تولیدی استفاده می‌شود.

📌 مثال: پرداخت پول برای خرید ۱۰۰ کیلو گندم که سه ماه بعد تحویل می‌شود.

✅ حکم فقهی:طبق فقه امامیه و قانون مدنی، برای صحت این بیع، شرایط زیر لازم است:

⚖️ بیع موالات (بیع متصل الاجزا)

بیعی است که ایجاب و قبول آن بدون فاصله زمانی و در یک مجلس انجام می‌شود.

📌 مثال: فروش کالا با ایجاب و قبول سریع حضوری.

✅ حکم فقهی: شرط صحت عقد است، مگر در موارد خاصی که عرفاً اتصال مجلس برقرار باشد.

⚖️ بیع شرط

در بیع شرط، فروشنده شرط می‌کند که اگر در مدت معینی پول را به خریدار بازگرداند، بتواند مال فروخته‌شده را پس بگیرد.

📌 مثال: فرض کنید فردی برای تأمین هزینه درمان، خانه خود را به قیمت ۳ میلیارد تومان می‌فروشد، ولی شرط می‌کند اگر طی یک سال، پول را بازگرداند، بتواند خانه را پس بگیرد. اگر در مدت مقرر وجه را پس دهد، معامله فسخ و ملک به فروشنده برمی‌گردد. در غیر این صورت، ملک به تملک قطعی خریدار درمی‌آید.

✅ حکم فقهی: صحیح است، اما عقد لازم باقی می‌ماند و خریدار نمی‌تواند بدون رضایت فروشنده فسخ کند.

ارکان بیع شرط:

رکن	توضیح
عقد بیع	باید صحیح و مطابق مقررات شرعی و قانونی باشد.
شرط بازخرید	باید صریح، مشخص و مدت‌دار باشد.
مدت خیار	طبق ماده ۴۶۰، حداکثر تا ۳ سال قابل تعیین است.

⚖️ بیع کالی به کالی (ممنوع در فقه امامیه)

بیعی است که در آن، هم مبیع و هم ثمن کلی و موجل باشند. در فقه امامیه این بیع باطل شناخته می‌شود، زیرا قبض صورت نمی‌گیرد.

📌 مثال: فروش ۱۰ تن برنج برای دو ماه بعد، در مقابل دریافت ۱۰۰ میلیون تومان چهار ماه بعد.

🔴 حکم فقهی: باطل است چون هیچ‌کدام از طرفین قادر به تسلیم آنی نیستند.

⚖️ بیع صرف

بیع طلا یا نقره در برابر طلا یا نقره دیگر، که به‌صورت نقدی و بدون تأخیر باید انجام شود.

📌 مثال: تعویض سکه طلا با شمش نقره.

✅ حکم فقهی: تنها در صورتی صحیح است که قبض و اقباض فوری صورت گیرد.

⚖️ بیع تعلیقی

بیعی است که تحقق آن معلق به وقوع یک شرط در آینده می‌شود.

📌 مثال: می‌فروشم خانه‌ام را اگر تا پایان سال فرزندم ازدواج کرد.

🔴 حکم فقهی: عقد بیع معلق، باطل است چون عقد باید منجز باشد.

✅ جمع‌بندی: ساختار فقهی انواع بیع:

نوع بیع	ویژگی اصلی	حکم فقهی
نقد	ثمن و مبیع هر دو حال	صحیح
نسیه	تحویل کالا + تأخیر در پرداخت	صحیح
سلف (سلم)	پرداخت نقد + تحویل آتی	صحیح با شروط خاص
شرط	شرط استرداد مال با بازپرداخت	صحیح
کالی به کالی	هر دو طرف مدت‌دار و کلی	باطل
صرف	معامله طلا/نقره با شرط قبض	صحیح در صورت قبض
معلق	وابسته به شرط آینده	باطل

انواع مبیع با ذکر مثال‌های کاربردی

در عقد بیع، «مبیع» همان مالی است که فروخته می‌شود و خریدار در قبال پرداخت ثمن، مالک آن می‌گردد. مبیع می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد که شناخت هر نوع آن برای بررسی صحت معامله، تعیین آثار حقوقی، نحوه اجرای تعهدات و تشخیص موارد بطلان یا فسخ ضروری است.

در ادامه، به بررسی انواع رایج مبیع با ذکر مثال‌های کاربردی می‌پردازیم:

⚖️ ۱. مبیع عین معین (مال مشخص و منحصر به فرد)

تعریف: مالی است که خصوصیات آن کاملاً مشخص و تنها یک مصداق دارد.

مثال: فروش یک خانه با پلاک ثبتی مشخص یا خودرویی با شماره شاسی منحصر به‌فرد.

✅ آثار: اگر مبیع تلف شود یا معیوب باشد، عقد ممکن است باطل یا قابل فسخ باشد.

⚖️ ۲. مبیع کلی در معین

تعریف: مالی که نوع، جنس، مقدار و مشخصات آن معلوم است اما هنوز از میان کل مصادیق موجود انتخاب نشده است.

مثال: فروش ۵۰ کیلو برنج هاشمی از میان کیسه‌های برنج موجود در انبار.

✅ آثار: فروشنده باید مصداقی مطابق اوصاف تسلیم کند. اگر نتواند، مشتری حق فسخ دارد.

⚖️ ۳. مبیع کلی فی‌الذمه

تعریف: مالی که کلی است و از هر منبعی می‌تواند تهیه شود؛ نه لزوماً از مال موجود فروشنده.

مثال: قرارداد فروش ۵۰ عدد صندلی اداری با مشخصات خاص که از هر تولیدکننده‌ای ممکن است تهیه شود.

✅ آثار: قرارداد لازم‌الاجراست؛ تا زمان تعیین مصداق، انتقال مالکیت انجام نمی‌شود.

⚖️ ۴. مبیع منقول

تعریف: مالی که قابلیت جابه‌جایی دارد.

مثال: گوشی تلفن همراه، خودرو، کتاب، لپ‌تاپ.

✅ نکته: این نوع مبیع نیاز به ثبت در دفاتر رسمی ندارد مگر در موارد خاص (مانند خودرو).

⚖️ ۵. مبیع غیرمنقول

تعریف: مالی که قابل جابه‌جایی نیست یا جابه‌جایی آن موجب خرابی می‌شود.

مثال: آپارتمان، زمین، باغ، کارخانه.

✅ نکته: انتقال این نوع اموال باید به موجب سند رسمی انجام شود.

⚖️ ۶. مبیع موجود

تعریف: مالی که در زمان انعقاد قرارداد وجود دارد.

مثال: فروش خانه‌ای که اکنون در مالکیت فروشنده است و قابل بازدید می‌باشد.

⚖️ ۷. مبیع معدوم (مال غیر موجود)

تعریف: مالی که در زمان عقد وجود ندارد و در آینده باید ایجاد شود.

مثال: پیش‌فروش آپارتمان‌هایی که هنوز ساخته نشده‌اند.

🔴 نکته: بیع معدوم در فقه باطل است، اما در قانون مدنی با شرایط خاص و طبق «قانون پیش‌فروش ساختمان» پذیرفته شده است.

⚖️ ۸. مبیع معیوب

تعریف: مالی که دارای نقص یا کاستی نسبت به شرایط عرفی یا قرارداد است.

مثال: خرید لپ‌تاپ نو که صفحه‌نمایش آن شکسته یا باتری آن معیوب است.

✅ حق مشتری: خیار عیب، یعنی مشتری می‌تواند معامله را فسخ یا تفاوت قیمت را مطالبه کند.

⚖️ ۹. مبیع مجهول (نامشخص)

تعریف: مالی که اوصاف اساسی آن مشخص نشده باشد.

مثال: «فروش یک ماشین» بدون تعیین مدل، سال تولید یا شماره پلاک.

🔴 حکم: بیع مبهم و مجهول باطل است چون سبب غرر و فریب می‌شود.

⚖️ ۱۰. مبیع مشاع

تعریف: مالی که به‌صورت مشترک میان چند نفر بوده و سهم فروخته‌شده هنوز تفکیک نشده است.

مثال: فروش یک‌چهارم از ملکی که بین چهار وارث مشترک است.

✅ نکته: خریدار ممکن است نیاز به افراز یا تقسیم تراضی برای تصرف داشته باشد.

اقسام بیع از جهات مختلف (زمان، قیمت، شرط و…)

عقد بیع در فقه و حقوق ایران، تنها به معنای فروش نقدی یک مال نیست؛ بلکه بسته به نحوه پرداخت، زمان تسلیم، وجود شروط ضمن عقد یا نوع توافق، اشکال مختلفی پیدا می‌کند. شناخت این اقسام، برای تحلیل حقوقی قراردادها، تشخیص صحت یا بطلان معامله، و پیش‌بینی تعهدات طرفین بسیار مهم است.

در ادامه، اقسام مختلف بیع را بر اساس زمان پرداخت، نوع قیمت‌گذاری، وجود یا عدم وجود شرط، و توافقات خاص بررسی می‌کنیم:

⚖️ ۱. تقسیم بیع بر اساس زمان پرداخت ثمن

✅ بیع نقدی:
در این نوع، ثمن و مبیع همزمان رد و بدل می‌شوند.
مثال: خرید یک گوشی و پرداخت فوری وجه در مغازه.

✅ بیع نسیه (مدت‌دار):
خریدار ثمن را در آینده پرداخت می‌کند.
مثال: فروش خودرو به صورت اقساط ۱۲ ماهه.

✅ بیع سلف (پیش‌فروش):
ثمن کامل در زمان عقد پرداخت می‌شود، اما مبیع بعداً تحویل می‌گردد.
مثال: پرداخت کامل پول برای خرید گندم که سه ماه دیگر برداشت خواهد شد.
🔺 بیع سلف شرایط خاص فقهی دارد و در قانون تجارت و معاملات بورسی نیز استفاده می‌شود.

⚖️ ۲. تقسیم بیع بر اساس نحوه تعیین قیمت

✅ بیع مساومه (چانه‌زنی):
قیمت بر اساس مذاکره و توافق طرفین مشخص می‌شود.
مثال: فروش خانه پس از چند دور مذاکره با خریدار.

✅ بیع مرابحه:
فروشنده قیمت تمام‌شده کالا را به خریدار اعلام می‌کند و درصدی سود اضافه می‌کند.
مثال: فروش کالا با سود ۱۰ درصدی روی قیمت خرید اعلام‌شده.

✅ بیع تولیه:
فروشنده مال را به همان قیمتی که خریده به دیگری می‌فروشد، بدون سود یا زیان.
مثال: فروش لپ‌تاپ خریداری‌شده به قیمت قبلی بدون تغییر.

✅ بیع مواضعه:
فروشنده مال را با زیان می‌فروشد، یعنی کمتر از قیمت خرید.
مثال: فروش خودرو زیر قیمت خرید برای نیاز فوری به پول نقد.

⚖️ ۳. تقسیم بیع بر اساس وجود شرط یا تعهد اضافی

✅ بیع شرط:
در این نوع، فروشنده حق دارد ظرف مدت معینی با بازگرداندن ثمن، مبیع را پس بگیرد.
مثال: فروش زمین با شرط بازخرید ظرف شش ماه.

✅ بیع با شرط فعل:
خریدار یا فروشنده متعهد می‌شود کاری را انجام دهد.
مثال: شرط شود فروشنده سند را ظرف یک ماه تنظیم کند.

✅ بیع با شرط نتیجه:
اثر مستقیم بر تحقق نتیجه معین دارد.
مثال: شرط شود با عقد بیع، وکالت در انتقال هم داده شده تلقی شود.

✅ بیع معلق:
تأثیر عقد مشروط به تحقق امری در آینده است.
مثال: فروش خانه مشروط به آنکه وام بانکی به خریدار تعلق گیرد.

⚖️ ۴. تقسیم بیع بر اساس وضعیت مال فروخته‌شده

✅ بیع عین معین:
بیع روی مال مشخص انجام شده.
مثال: فروش خانه خاص در آدرس مشخص.

✅ بیع کلی:
بیع روی مالی از نوع خاص است ولی مصداق معین ندارد.
مثال: فروش ۱۰۰ کیلو برنج هاشمی.

⚖️ ۵. بیع اقساطی

تعریف:
بیعی که در آن بخشی از ثمن نقد و بخش دیگر به‌صورت اقساط ماهیانه یا دوره‌ای پرداخت می‌شود.

مثال:
خرید خودرو با پرداخت ۳۰٪ نقد و ۷۰٪ در اقساط ۱۲ ماهه.

🔹 نکته: باید اقساط، موعد و نرخ سود مشخص باشند؛ در غیر این صورت ممکن است بیع غرری و باطل باشد.

⚖️ ۶. بیع فضولی

تعریف:
بیعی که توسط کسی انجام می‌شود که مالک مال یا مأذون از طرف مالک نیست.

مثال:
فروش خانه‌ای توسط فردی که مالک نیست و وکالت‌نامه هم ندارد.

✅ اثر حقوقی:
بیع فضولی تا زمان تنفیذ مالک، غیر نافذ است.