در نظام دادرسی کیفری ایران، دادسرا نخستین مرجع برای بررسی شکایات کیفری است که با انجام تحقیقات مقدماتی و جمع‌آوری ادله، تصمیماتی را تحت عنوان «قرار نهایی» صادر می‌کند. این تصمیم‌ها ممکن است در قالب قرار منع تعقیب، قرار موقوفی تعقیب یا قرار جلب به دادرسی صادر شوند و هر یک می‌توانند تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر سرنوشت پرونده و متهم داشته باشند. با این حال، همیشه تمامی افراد ذی‌نفع با این تصمیمات موافق نیستند و قانون برای ایشان این امکان را فراهم کرده که در مهلت مشخصی نسبت به این تصمیمات اعتراض کنند.

اعتراض به قرار نهایی دادسرا، ابزاری قانونی در دست شاکیان یا متهمان است تا در صورت وجود اشتباه در روند تحقیق یا نادیده گرفتن ادله، امکان تجدیدنظر و ورود دادگاه به موضوع فراهم شود. از آنجا که این فرآیند دارای شرایط، مراحل، مهلت‌های خاص و الزام به ارائه لایحه مستدل است، اطلاع دقیق از ضوابط قانونی آن اهمیت بالایی دارد.

در این مقاله، ابتدا به تعریف و انواع قرار نهایی دادسرا پرداخته، سپس شرایط و مهلت اعتراض را بررسی کرده و در ادامه، مراحل ثبت اعتراض، نمونه متن لایحه و نتایج احتمالی رسیدگی دادگاه را ارائه می‌دهیم.

اعتراض به قرار نهایی دادسرا چیست؟

در فرآیند دادرسی کیفری، پس از انجام تحقیقات مقدماتی توسط دادیار یا بازپرس، اگر پرونده به مرحله تصمیم‌گیری برسد، مقام تحقیق با بررسی ادله و قرائن موجود، اقدام به صدور «قرار نهایی» می‌نماید. این تصمیم، پایان مرحله تحقیقات در دادسرا را نشان می‌دهد و بسته به وضعیت پرونده و نظر مقام تحقیق، ممکن است به یکی از انواع زیر باشد:

1. قرار منع تعقیب

این قرار زمانی صادر می‌شود که یا عمل ارتکابی اصولاً جرم نباشد یا دلیل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود نداشته باشد.

✅قابل اعتراض است. شاکی می‌تواند ظرف ۱۰ روز (و برای مقیم خارج از کشور، یک ماه) از زمان ابلاغ، اعتراض خود را به دادگاه کیفری ارائه دهد.

2.قرار موقوفی تعقیب

در صورتی که یکی از موارد قانونی موقوف شدن تعقیب مانند فوت متهم، گذشت شاکی در جرائم قابل گذشت، مرور زمان، عفو عمومی یا توبه قبل از اثبات جرم حاصل شود، این قرار صادر می‌شود.

✅قابل اعتراض است. شاکی می‌تواند در مهلت مقرر قانونی، نسبت به این تصمیم اعتراض کند.

3. قرار جلب به دادرسی (قرار مجرمیت)

زمانی صادر می‌شود که مقام تحقیق معتقد است دلایل کافی برای مجرم بودن متهم وجود دارد و پرونده باید به دادگاه ارجاع شود.

🚫قابل اعتراض نیست. متهم تنها در مرحله رسیدگی دادگاه می‌تواند از خود دفاع کند و راهی برای اعتراض به این قرار در مرحله تحقیقات وجود ندارد.

4. قرار ترک تعقیب

اگر جرم از نوع قابل گذشت باشد و شاکی قبل از صدور کیفرخواست اعلام گذشت نماید، این قرار صادر می‌شود.

🚫قابل اعتراض نیست. چون خود شاکی اقدام به انصراف از پیگیری کرده، حق اعتراض ندارد. با این حال، طبق قانون، در یک‌بار بعدی امکان درخواست مجدد تعقیب را دارد.

در میان این قرارها، شاکی تنها نسبت به برخی از آن‌ها حق اعتراض دارد. به‌طور خاص، قرار منع تعقیب و قرار موقوفی تعقیب از جمله قرارهایی هستند که شاکی می‌تواند در مهلت مقرر قانونی نسبت به آن‌ها اعتراض نماید. در مقابل، متهم حق اعتراض به قرار جلب به دادرسی را ندارد و باید دفاعیات خود را در دادگاه ارائه دهد.

شرایط قانونی اعتراض به قرار نهایی دادسرا

برای اینکه شخص بتواند به یکی از قرارهای نهایی دادسرا مانند قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب اعتراض کند، باید چند شرط قانونی مهم را رعایت کند. نخست اینکه، اعتراض باید از سوی شخص دارای سمت (شاکی یا وکیل قانونی وی) صورت گیرد؛ متهم تنها در موارد خاصی مانند اعتراض به قرار بازداشت می‌تواند اقدام به اعتراض کند. دوم، رعایت مهلت قانونی است که طبق ماده 270 قانون آیین دادرسی کیفری، برای ساکنین ایران ده روز و برای افراد مقیم خارج از کشور یک ماه از تاریخ ابلاغ قرار می‌باشد.

علاوه بر این، دلایل و مستندات اعتراضی باید به صورت مکتوب و مستدل ارائه شود تا دادگاه را نسبت به نادرستی قرار صادره قانع کند. چنانچه اعتراض خارج از مهلت باشد، تنها در صورتی پذیرفته می‌شود که معترض بتواند عذر موجه مانند بیماری، عدم دسترسی به ابلاغیه یا دلایل مشابه را اثبات کند. به‌طور خلاصه، برای اعتراض مؤثر به قرار نهایی دادسرا، رعایت هم‌زمان زمان، سمت، و ارائه دلایل قانونی کاملاً ضروری است.

مراحل اعتراض به قرار نهایی دادسرا

پس از صدور یکی از قرارهای نهایی دادسرا مانند منع تعقیب یا موقوفی تعقیب، در صورتی که شاکی با آن موافق نباشد، می‌تواند اعتراض خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند. این فرایند کاملاً رسمی و قانونی است و شامل مراحل زیر می‌باشد:

✅ مرحله اول: مشاهده ابلاغیه در سامانه ثنا

پس از صدور قرار نهایی، ابلاغ آن از طریق سامانه ثنا صورت می‌گیرد. شاکی باید با ورود به سامانه، متن کامل ابلاغیه را مطالعه کرده و از تاریخ آن مطلع شود، چراکه مهلت قانونی اعتراض از زمان مشاهده ابلاغیه آغاز می‌شود.

✅ مرحله دوم: تهیه لایحه اعتراض

شاکی باید لایحه اعتراض به قرار نهایی را با دلایل حقوقی، شواهد و مستندات تنظیم کند. این لایحه می‌تواند توسط خود فرد یا با کمک وکیل تهیه شود و بهتر است شامل موارد زیر باشد:

• شرح کامل موضوع شکایت و مشخصات طرفین
• دلایل اعتراض به قرار صادره
• ارجاع به مواد قانونی مرتبط
• پیوست مستندات و مدارک جدید یا مغفول‌مانده

✅ مرحله سوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تهیه لایحه، شاکی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند و اعتراض خود را ثبت نماید. کارشناس دفتر، اطلاعات را در سیستم بارگذاری کرده و درخواست را به مرجع صالح (دادگاه کیفری) ارسال می‌کند.

✅ مرحله چهارم: دریافت کد رهگیری و پیگیری پرونده

پس از ثبت اعتراض، یک کد رهگیری قضایی به شاکی داده می‌شود که می‌تواند از طریق آن، مراحل رسیدگی به اعتراض خود را در سامانه پیگیری نماید.

📌 نکته: نیازی به مراجعه حضوری به دادگاه یا دادسرا برای ارائه لایحه نیست؛ همه چیز از طریق دفاتر خدمات قضایی و به شکل الکترونیکی انجام می‌شود.

نمونه لایحه اعتراض به قرار نهایی دادسرا

یکی از مهم‌ترین ابزارهای دفاعی برای شاکی در مواجهه با قرارهای نهایی صادر شده از سوی دادسرا، تنظیم صحیح لایحه اعتراض است. این لایحه باید به صورت رسمی، مستند به قانون و با لحنی مؤدبانه و حرفه‌ای نگاشته شود. در ادامه یک نمونه لایحه اعتراض به قرار منع تعقیب (که یکی از شایع‌ترین قرارهای نهایی قابل اعتراض است) ارائه می‌گردد:

⚖️نمونه لایحه اعتراض به قرار نهایی دادسرا – قرار منع تعقیب

به نام خدا
ریاست محترم دادگاه کیفری دو شهرستان ……………..

با سلام و احترام
اینجانب …………… فرزند …………… به شماره ملی ……………….، ساکن ……………………..، در خصوص قرار منع تعقیب صادره از شعبه …. دادیاری دادسرای عمومی و انقلاب ………. به شماره پرونده …………. و کلاسه ………….. که در تاریخ …………. ابلاغ شده است، مراتب اعتراض خود را در مهلت قانونی و با استناد به بند الف ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری به شرح زیر اعلام می‌دارم:

۱. با وجود ارائه مستندات کافی مبنی بر تحقق بزه انتسابی از جمله …………… (ذکر مستندات: شهادت شهود، فیلم، اسناد و …) بازپرس محترم بدون بررسی دقیق ادله و انجام تحقیقات لازم، قرار منع تعقیب صادر کرده است.

۲. در تحقیقات صورت‌گرفته به موارد مهمی مانند استماع گواهی شهود، بررسی مستندات ابرازی، یا ارجاع به کارشناس توجه نشده و این امر موجب تضییع حقوق اینجانب شده است.

۳. نظر به اینکه ادله و مدارک تقدیمی اینجانب به وضوح بر وقوع جرم دلالت دارد و قرار صادره فاقد توجیه حقوقی است، لذا درخواست بررسی مجدد پرونده و نقض قرار صادره و صدور قرار جلب به دادرسی را دارم.

با احترام
امضاء و نام شاکی
تاریخ: ………………..

ضمائم:
۱. تصویر برابر اصل شکواییه اولیه
۲. رونوشت مستندات (شهادت‌نامه، عکس، فیلم، نامه رسمی و …)
۳. گواهی پزشکی یا نظر کارشناس (در صورت وجود)
۴. تصویر ابلاغیه قرار منع تعقیب

برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه لایحه اعتراض به قرار نهایی دادسرا کلیک نمایید.

نتایج احتمالی اعتراض به قرار نهایی و تصمیمات دادگاه

پس از ثبت اعتراض به قرار نهایی دادسرا و ارجاع پرونده به دادگاه صالح، قاضی دادگاه بر اساس محتویات پرونده، دلایل و مستندات جدید ارائه‌شده توسط شاکی، تصمیم‌گیری خواهد کرد. نتایج احتمالی این اعتراض به سه شکل قابل پیش‌بینی است:

1. 🛑تأیید قرار نهایی صادره از دادسرا: در صورتی که دادگاه دلایل اعتراض را وارد نداند و قرار را مطابق قانون تشخیص دهد، اعتراض رد شده و قرار تأیید می‌گردد. در این حالت، پرونده مختومه شده و دیگر قابل اعتراض مجدد نخواهد بود.

2. 🛑نقض قرار و صدور قرار جلب به دادرسی: اگر دادگاه دلایل شاکی را موجه بداند و نتیجه‌گیری دادسرا را ناقص یا ناصحیح تشخیص دهد، قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب را نقض کرده و دستور جلب به دادرسی صادر می‌کند. در این وضعیت، پرونده به دادسرا بازمی‌گردد تا اقدامات تعقیبی مانند تفهیم اتهام، اخذ دفاعیات و ارسال کیفرخواست انجام شود.

3. 🛑صدور قرار رفع نقص و بازگرداندن پرونده به دادسرا: در صورتی که دادگاه تشخیص دهد تحقیقات دادسرا ناقص بوده، بدون رد یا تأیید اعتراض، دستور تکمیل تحقیقات را می‌دهد. در این حالت، دادسرا موظف است براساس دستورات دادگاه موارد نقص را برطرف کرده و مجدداً نتیجه‌گیری نماید.

در مجموع، نتیجه اعتراض به قرار نهایی بستگی مستقیمی به کیفیت تنظیم لایحه، مستندات ارائه‌شده، و دقت در رعایت مهلت و شرایط قانونی دارد.

سوالات متداول

در این قسمت از مطلب سوالات متداول پیرامون اعتراض به قرار نهایی دادسرا که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ اعتراض به قرار نهایی صادر شده از شعبه سه دادسرای رباط کریم دارم. اعتراضم را کجا باید ارائه دهم؟
✅ اعتراض به قرارهای نهایی دادسرا باید به دادگاه صالح ارسال شود. برای این کار، لازم است از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اعتراض خود را ثبت و ارسال نمایید.

❓ دادنامه ابلاغ شد و به قرار نهایی اعتراض شد، اما پرونده مختومه است. وضعیت این پرونده چیست؟
✅ بهتر است با مراجعه به شعبه رسیدگی‌کننده یا سامانه ثنا، از آخرین وضعیت پرونده اطلاع کسب کنید. ممکن است پرونده به‌دلیل تأیید قرار در دادگاه مختومه شده باشد.

❓ آیا به عنوان متهم می‌توانم به قرار نهایی صادره از دادسرا اعتراض کنم؟
✅ در حالت کلی، فقط شاکی حق اعتراض به برخی قرارهای نهایی مانند منع تعقیب را دارد. اما در موارد استثنایی و خاصی که در قانون پیش‌بینی شده، متهم نیز ممکن است امکان اعتراض داشته باشد.

❓ در اعتراض به قرار نهایی دادسرا که مهلت ۱۰ روزه دارد، چه باید کرد؟
✅ اگر شاکی هستید، باید ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی نسبت به ثبت اعتراض اقدام و لایحه قانونی خود را ارائه نمایید.

❓ قرار دادسرا در تاریخ ۱ اسفند به من ابلاغ شد و در تاریخ ۱۳ اسفند اعتراض کردم. اعتراض رد شد چون در مهلت ۱۰ روزه نبود. آیا این غیرقانونی نیست؟
✅ با توجه به اینکه مهلت شما تا پایان روز ۱۲ اسفند بوده، تأخیر یک‌ روزه باعث رد قانونی اعتراض شده است. برای پذیرش اعتراض خارج از مهلت، باید دلیل موجهی مانند بیماری یا عدم اطلاع‌ رسانی به موقع ارائه می‌دادید.

❓ آخرین پیامک ثنا مربوط به قرار نهایی را دریافت کردم اما در جلسه حضور نداشتم. آیا ممکن است بدون ابلاغ جلب صادر شود؟ چگونه می‌توان از آن مطلع شد؟
✅ اگر قرار نهایی صادر شده، “منع تعقیب” باشد، جای نگرانی نیست و قابل اعتراض است. اما اگر “جلب به دادرسی” باشد، پرونده به دادگاه ارسال شده و ممکن است اخطاریه حضور برای شما صادر شود. برای اطلاع دقیق، حتماً از طریق سامانه ثنا یا مراجعه به شعبه پیگیری کنید.