در بسیاری از پرونده‌های طلاق، یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل، موضوع استرداد طلا از زوجه است؛ طلاهایی که در طول زندگی مشترک توسط شوهر به زن داده شده و حالا با طرح دعوای طلاق، مرد خواهان بازگرداندن آن‌هاست. این موضوع از منظر قانونی، با مباحثی چون عقد هبه، مالکیت طلا در طلاق و رجوع از هبه در هم تنیده است و بسته به شرایط هر پرونده، می‌تواند منجر به نتایج متفاوتی شود.
قانون مدنی ایران در مواد مختلفی به بحث هبه و شرایط رجوع از آن پرداخته است. اما استرداد طلا در عمل نیازمند فراهم بودن مدارک اثباتی، مانند فاکتور خرید یا شهادت شهود، و طی تشریفات حقوقی خاصی است. بسیاری از زوج‌ها گمان می‌کنند طلاها همیشه قابل بازگرداندن است؛ در حالی که وجود برخی شرایط مانند تغییر در عین مال یا فروش طلاها، این امکان را از بین می‌برد.
در این مقاله سعی شده است تا از منظر قانونی و عملی، مسئله استرداد طلا از زوجه بررسی شود. از مفهوم حقوقی هبه گرفته تا شرایط رجوع، مدارک مورد نیاز، رویه دادگاه‌ها و نمونه دادخواست، همه موارد به زبان ساده و کاربردی ارائه می‌گردد.
استرداد طلا از زن
در طول زندگی مشترک، مرد ممکن است به مناسبت‌های مختلف نظیر عقد، سالگرد ازدواج، تولد یا اعیاد، طلاهایی را به همسرش هدیه دهد. این طلاها معمولاً به‌صورت هدیه یا اصطلاحاً “هبه” به زن داده می‌شوند و از نظر قانونی، در صورت تحقق شرایط عقد هبه، به مالکیت زوجه درمی‌آیند. اما هنگامی که اختلافات میان زوجین به جدایی می‌انجامد، برخی مردان خواهان بازگرداندن این طلاها هستند. در این شرایط، موضوع استرداد طلا از زن مطرح می‌شود.
استرداد طلا از زوجه ممکن است به دو شکل مورد بررسی قرار گیرد:
- یا مرد ادعا می‌کند که طلاها را به زن هدیه داده و حال قصد رجوع از هبه را دارد
- یا اینکه طلاها را صرفاً به امانت در اختیار زن قرار داده و اکنون تقاضای بازگرداندن آن را دارد. هر کدام از این دو حالت، شرایط قانونی و مدارک اثباتی خاص خود را می‌طلبد.
در عمل، اثبات هبه یا امانت بودن طلاها بر عهده مرد است و او باید با ارائه فاکتورهای خرید، شهادت شهود یا سایر مدارک معتبر، ثابت کند که مالک طلاها بوده و آن‌ها را به زن داده است. اگر دادگاه بپذیرد که طلاها هبه بوده و رجوع از آن امکان‌پذیر است، مرد می‌تواند با طرح دادخواست، حکم استرداد طلا را دریافت کند.
نظر قانون راجع به مالکیت طلا در طلاق
از منظر قانونی، طلاهایی که مرد در طول زندگی مشترک به همسر خود می‌دهد، در اغلب موارد در قالب عقد هبه قرار می‌گیرند. طبق ماده ۷۹۵ قانون مدنی، «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به طور مجانی به دیگری تملیک می‌کند». بنابراین، اگر مرد طلاهایی را به زن هدیه داده باشد و زن نیز آن‌ها را تحویل گرفته باشد (قبض انجام شده باشد)، از نظر حقوقی، مالکیت طلا به زن منتقل شده و او می‌تواند در آن تصرف کند.
اما این به معنای عدم امکان بازپس‌گیری طلا نیست. بر اساس ماده ۸۰۳ قانون مدنی، عقد هبه قابل رجوع است، مگر در موارد خاصی مانند:
- اگر هبه معوض بوده و زن عوضی برای آن داده باشد.
- اگر طلاها پس از هدیه شدن، به فرد دیگری منتقل یا فروخته شده باشند.
- اگر در طلاها تغییرات اساسی به وجود آمده باشد (مثلاً ذوب شده یا تغییر شکل یافته باشد).
علاوه بر این، در صورتی که طلاها صرفاً امانت نزد زن بوده‌اند و نه هدیه، مرد می‌تواند بدون نیاز به رجوع از هبه، صرفاً با اثبات امانی بودن مال، تقاضای استرداد آن‌ها را مطرح کند.
نکته مهم این است که اثبات ادعا با مرد است. اگر نتواند اثبات کند که طلاها را هدیه نداده یا اینکه شرایط رجوع از هبه فراهم است، درخواست استرداد رد خواهد شد. به همین دلیل، در پرونده‌های استرداد طلا، فاکتور خرید، شهادت شهود، و دیگر مدارک مستند بسیار حیاتی هستند.
در ادامه مقاله به شرایط رجوع از هبه و جزئیات حقوقی مربوط به آن خواهیم پرداخت.
شرایط پس گرفتن طلا (رجوع از هبه طلا)
رجوع از هبه، یعنی بازپس‌گیری مالی که به دیگری به عنوان هدیه داده شده است. در مورد طلاهایی که مرد به همسر خود داده، اگر این عمل تحت عنوان هبه انجام شده باشد، به صورت اصولی قابل رجوع است؛ یعنی مرد می‌تواند درخواست پس گرفتن طلاها را ارائه کند. اما قانون برای رجوع از هبه شرایطی را تعیین کرده است.
مطابق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، رجوع از هبه بعد از قبض (یعنی تحویل فیزیکی مال) در صورتی امکان‌پذیر است که هیچ‌کدام از موارد منع زیر وجود نداشته باشد:
- هبه معوض نباشد: یعنی زن در قبال طلاها چیزی (مال یا خدمت) به مرد نداده باشد. اگر هبه معوض باشد، امکان رجوع از آن نیست.
- عین موهوبه در مالکیت زن باقی مانده باشد: اگر زن طلاها را فروخته یا به کسی داده باشد، رجوع از هبه ممکن نیست.
- در عین موهوبه تغییری حاصل نشده باشد: چنانچه طلاها تغییر شکل داده باشند، مثلاً ذوب شده یا به شکل دیگری درآمده باشند، امکان رجوع از هبه از بین می‌رود.
- زن یا مرد فوت نکرده باشند: بر اساس ماده ۸۰۵ قانون مدنی، با فوت واهب (مرد) یا متهب (زن)، دیگر امکان رجوع از هبه وجود ندارد.
- طلاها به رهن یا وثیقه داده نشده باشند: اگر عین موهوبه متعلق حق دیگری شده باشد، باز هم رجوع از هبه مسدود می‌شود.
بنابراین، در صورتی که مرد بخواهد طلاهایی را که به همسر خود هدیه داده پس بگیرد، باید تمامی شرایط قانونی رجوع از هبه را رعایت کرده باشد. اگر یکی از این موانع وجود داشته باشد، دادگاه درخواست استرداد را رد خواهد کرد.
مراحل قانونی استرداد طلا از زوجه
اگر مرد تصمیم داشته باشد طلاهایی را که در طول زندگی زناشویی به همسرش داده پس بگیرد، باید روند قانونی مشخصی را طی کند. صرف ادعای شفاهی کافی نیست، بلکه باید مستندات و دلایل قانونی برای اثبات هبه بودن طلاها و باقی بودن شرایط رجوع از آن وجود داشته باشد. مراحل قانونی استرداد طلا از زوجه به‌شرح زیر است:
1. تنظیم اظهارنامه رجوع از هبه
اولین گام، تنظیم یک اظهارنامه رسمی از سوی مرد به زن است که در آن، قصد خود برای رجوع از هبه و بازپس‌گیری طلاها اعلام می‌شود. این اظهارنامه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به آدرس زن ارسال می‌گردد. این اقدام نقش مهمی در اثبات حسن نیت مرد و شروع روند قانونی دارد.
2. تهیه مدارک لازم
در این مرحله، مرد باید مدارک اثبات‌کننده هبه بودن طلاها را فراهم کند. مهم‌ترین این مدارک شامل:
- فاکتور خرید طلا به نام مرد
- شهادت شهود معتبر که تأیید کنند طلاها به عنوان هدیه و نه مهریه یا امانت به زن داده شده‌اند.
3. ثبت دادخواست استرداد طلا
پس از ارسال اظهارنامه و تهیه مدارک، مرد باید دادخواست استرداد طلا را تنظیم کرده و از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت نماید. در این دادخواست، اطلاعات زوجین، دلایل رجوع از هبه، فهرست طلاجات و مستندات مربوطه ذکر می‌شود.
4. بررسی دادگاه و صدور حکم
دادگاه پس از بررسی مدارک، شنیدن دفاعیات طرفین و در صورت نیاز، احضار شهود، اقدام به صدور رأی خواهد کرد. اگر دادگاه بپذیرد که طلاها هبه بوده‌اند و مانعی برای رجوع از هبه وجود ندارد، حکم استرداد طلا صادر خواهد شد.
5. اجرای حکم و بازپس‌گیری طلا
در صورت صدور حکم استرداد، زن موظف به تحویل طلاها یا پرداخت معادل قیمت آن‌ها به مرد خواهد بود. اگر طلاها موجود نباشند یا فروخته شده باشند و امکان بازگرداندن عین مال فراهم نباشد، دادگاه می‌تواند زن را به پرداخت بهای آن محکوم کند.
مدارک لازم برای استرداد طلا
برای موفقیت در دعوای استرداد طلا از زوجه، تنها ادعای شفاهی مرد کافی نیست، بلکه باید اسناد و مدارک معتبری ارائه شود که نشان دهد طلاها به عنوان هدیه (هبه) داده شده‌اند و شرایط رجوع از هبه نیز فراهم است. در ادامه به مهم‌ترین مدارک مورد نیاز اشاره می‌کنیم:
1. فاکتور خرید طلا به نام مرد
مهم‌ترین مدرک برای اثبات تعلق طلاها به مرد، فاکتور رسمی خرید طلا است که در آن، نام مرد به عنوان خریدار درج شده باشد. این سند می‌تواند نشان دهد که طلاها توسط مرد خریداری شده‌اند و نه از طریق دیگر یا به عنوان مهریه.
2. شهادت شهود
در صورتی که فاکتور موجود نباشد یا کافی نباشد، شهادت افراد مطلع و حاضر در زمان اهدای طلا اهمیت پیدا می‌کند. شهود باید شرایط قانونی برای شهادت (بلوغ، عقل، عدم دشمنی با طرفین، داشتن عدالت و…) را داشته باشند و با اطمینان تأیید کنند که طلاها به عنوان هدیه داده شده‌اند.
3. اظهارنامه رجوع از هبه
ثبت اظهارنامه رسمی پیش از طرح دعوا، نشانه‌ای از حسن نیت مرد و تلاش برای حل موضوع از طریق سازش است. این اظهارنامه باید به صورت دقیق تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به زوجه ارسال شود.
4. لیست دقیق طلاجات
در دادخواست باید لیست طلاها به‌طور دقیق از نظر تعداد، وزن و مشخصات ظاهری قید شود. در صورت وجود عکس یا گزارش رسمی از طلاها (مثلاً هنگام ثبت در سیاهه جهیزیه)، می‌توان از آن استفاده کرد.
5. نبود شواهد بر امانت یا مهریه بودن طلا
اگر زوجه ادعا کند که طلاها به عنوان امانت یا مهریه نزد او بوده‌اند، مرد باید با دلایل کافی این ادعا را رد کند. برای مثال، اگر طلاها در لیست مهریه قید نشده باشند، می‌تواند به نفع مرد باشد.
این مدارک و شواهد، اساس دادخواست و دفاع در دادگاه خواهند بود. در ادامه، به بررسی نمونه دادخواست استرداد طلا خواهیم پرداخت.
نمونه دادخواست استرداد طلا از زوجه
طرح دعوای استرداد طلا از زوجه نیاز به تنظیم یک دادخواست دقیق و مستند دارد. این دادخواست باید در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود و به دادگاه صالح ارجاع گردد. در ادامه، یک نمونه دادخواست حقوقی برای این موضوع آورده شده است:
ریاست محترم مجتمع قضایی خانواده …
با سلام؛
احتراماً به استحضار می‌رساند، این‌جانب … فرزند … به شماره ملی … ساکن … به موجب عقدنامه شماره … مورخ … ثبت شده در دفتر رسمی ازدواج شماره … شهرستان … با خوانده دعوا خانم … فرزند … به شماره ملی … ازدواج نموده‌ام.در دوران زندگی مشترک، به مناسبت‌های مختلف، طلاجاتی به خوانده محترم هدیه نموده‌ام که فاکتور آن‌ها ضمیمه این دادخواست می‌باشد. با توجه به بروز اختلافات خانوادگی و ترک منزل توسط خوانده، ایشان اقدام به بردن این طلاجات به منزل پدری خود کرده و از استرداد آن‌ها علی‌رغم ارسال اظهارنامه رجوع از هبه، خودداری نموده‌اند.
لذا با استناد به مواد ۷۹۵، ۸۰۳ و ۸۰۵ قانون مدنی، و با توجه به هبه بودن اموال یاد شده و فراهم بودن شرایط رجوع از هبه، تقاضای صدور حکم بر استرداد طلاجات مذکور به انضمام کلیه خسارات قانونی و هزینه‌های دادرسی از محضر آن مقام محترم مورد استدعا است.
با تشکر
نام و نام‌خانوادگی خواهان: …
امضا
تاریخپیوستها:
فتوکپی برابر با اصل عقدنامه
فاکتورهای خرید طلا
اظهارنامه رجوع از هبه
فتوکپی کارت ملی طرفین
اسامی شهود (در صورت وجود)
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه دادخواست استرداد طلا از زوجه کلیک نمایید.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون استرداد طلا از زن پس از طلاق را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓ به نامزدم در دوران عقد که مشکلات مالی داشت به صورت دستی طلا دادم و مبالغی را به کارت دوستش واریز کردم، چگونه می‌توانم طلا و مبالغ را پس بگیرم؟
✅ برای بازگرداندن مبالغ و طلاهایی که در دوران عقد به صورت دستی داده‌اید، می‌توانید دادخواست «مطالبه وجه» و «استرداد طلا» تنظیم و در دفاتر خدمات قضایی ثبت کنید. برای اثبات ادعای خود، ارائه پرینت تراکنش‌های بانکی، پیامک‌های رد و بدل شده و شهادت حداقل دو نفر شاهد می‌تواند مؤثر باشد. اگر بتوانید اثبات کنید که این اموال صرفاً برای کمک موقت یا قرض بوده‌اند، دادگاه امکان صدور حکم به نفع شما را دارد.
❓ همسر سابقم سال ۹۹ طلاق توافقی گرفته‌ایم و مقداری طلای عاریه‌ای نزد ایشان داشتم که قبل از طلاق درخواست استرداد داده بودم. او ادعا کرده طلاها را فروخته اما دادگاه او را محکوم به عودت طلا کرده. آیا می‌توانم با حکم جلب دارایی را پس بگیرم؟
✅ در صورتی که در متن توافق‌نامه طلاق، صراحتاً از حق مطالبه اموال و طلاها صرف نظر نکرده باشید، امکان پیگیری اجرای حکم وجود دارد. اگر دادگاه حکم به بازگرداندن طلاها داده و حکم قطعی شده باشد،
❓ برای استرداد طلا در دوران عقد، دادخواست رجوع به هبه بهتر است یا امانی بودن طلا؟
✅ اگر بتوانید اثبات کنید که طلاها به قصد هدیه (هبه) داده شده‌اند، دادخواست «رجوع از هبه» بهتر است؛ زیرا هبه، عقدی جایز است و در شرایطی خاص قابل رجوع می‌باشد. اما اگر نیت شما از ابتدا فقط امانت‌دادن بوده و هبه‌ای در کار نبوده، دادخواست بر مبنای «استرداد امانت» می‌تواند مناسب تر باشد. در اغلب موارد، اثبات امانی بودن دشوارتر از هبه است، به همین دلیل رجوع به هبه معمولاً راهکار عملی‌تری است.
❓ در دوران عقد درخواست استرداد طلاها را داده‌ام، اما نامزدم طلاها را معاوضه کرده و به جای آن طلاهای دیگری گرفته است. آیا می‌توانم طلاهای معاوضه شده یا هزینه آن‌ها را پس بگیرم و با مهریه تهاتر کنم؟
✅ اگر طلاها به نامزدتان هبه شده و سپس معاوضه شده باشند، از آنجا که عین مال هبه‌شده از مالکیت وی خارج شده، امکان رجوع به هبه طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی وجود ندارد. همچنین تهاتر با مهریه فقط در صورتی ممکن است که بدهی‌های دو طرف هم‌زمان، هم‌جنس و هم‌مقدار باشند که در این مورد صدق نمی‌کند. در این وضعیت، اگر بتوانید اثبات کنید که معاوضه بدون رضایت شما بوده یا طلاها امانتی بوده‌اند، شاید بتوان بخشی از حقوق خود را مطالبه کرد، اما امکان تهاتر به‌صورت مستقیم وجود ندارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.