جهیزیه یکی از موضوعات رایج در نظام حقوقی خانواده ایران است که اگرچه از نظر قانونی بر عهده مرد نیست، اما در بسیاری از مناطق کشور به‌صورت عرفی و فرهنگی، خانواده زوجه اقدام به تهیه آن می‌کنند. این اموال غالباً پیش از شروع زندگی مشترک به خانه زوج منتقل می‌شود، اما گاه به دلیل بروز اختلافات، جدایی یا طلاق، موضوع استرداد جهیزیه پیش می‌آید. استرداد جهیزیه یعنی مطالبه و بازگرداندن اموالی که زن (یا خانواده‌اش) به‌منظور تجهیز زندگی مشترک به منزل شوهر منتقل کرده‌اند.

در بسیاری از موارد، استرداد جهیزیه به‌سادگی انجام نمی‌شود و نیازمند طرح دعوی، اثبات مالکیت، ارائه مدارک از جمله سیاهه جهیزیه و صدور رأی از دادگاه است. همچنین در مواردی که سیاهه موجود نیست، موضوع پیچیده‌تر شده و نیاز به ادله‌ای چون شهادت شهود یا فاکتورهای خرید پیدا می‌کند. در این مقاله تلاش داریم تمامی ابعاد قانونی، حقوقی و عملی مرتبط با استرداد جهیزیه را بررسی کنیم تا با آگاهی کامل، از حقوق قانونی خود در این زمینه دفاع نمایید.

استرداد جهیزیه چیست و در چه شرایطی مطرح می‌شود؟

استرداد جهیزیه به معنای مطالبه و بازپس‌گیری اموالی است که زوجه (زن) در آغاز زندگی مشترک به خانه زوج می‌برده و مالکیت آن همچنان با وی باقی می‌ماند. این اموال که معمولاً شامل لوازم خانگی، وسایل شخصی، مبلمان، طلا و سایر اقلام مورد نیاز برای آغاز زندگی زناشویی هستند، به‌طور عرفی از سوی خانواده دختر تهیه می‌شوند؛ هرچند قانون مدنی ایران، مرد را مکلف به تأمین نفقه و لوازم زندگی می‌داند.

مطابق قانون، زن نسبت به جهیزیه‌ای که به خانه شوهر برده، همچنان مالک محسوب می‌شود و می‌تواند در هر زمان با اثبات مالکیت، اقدام به پس‌گرفتن آن کند. با این حال، این موضوع معمولاً زمانی مطرح می‌شود که:

• اختلاف یا جدایی بین زوجین پیش آمده باشد و زن قصد خروج از خانه و بازپس‌گیری اموال خود را داشته باشد؛

• شوهر از بازگرداندن جهیزیه خودداری کند یا منکر مالکیت زن نسبت به آن شود؛

• زوجین در حال طلاق باشند و موضوع تقسیم اموال یا جدایی مالی مطرح شود؛

• در صورت فوت زوج یا زوجه، وارثین برای تعیین تکلیف جهیزیه به دادگاه مراجعه کنند.

در چنین مواردی، زن برای استرداد جهیزیه باید یا با رضایت شوهر اموال را بازپس گیرد یا در صورت عدم توافق، از طریق قانونی و با ثبت دادخواست در دادگاه خانواده اقدام نماید. ارائه «سیاهه جهیزیه» یا «فاکتور خرید» و در صورت نبود آنها، شهادت شهود از مهم‌ترین دلایل اثبات مالکیت در این‌گونه دعاوی است.

در ادامه مقاله، به مراحل قانونی، مدارک لازم، نقش سیاهه و نمونه دادخواست استرداد جهیزیه خواهیم پرداخت.

راحل قانونی برای بازگرداندن جهیزیه

بازگرداندن جهیزیه یا همان استرداد جهیزیه، فرآیندی است که نیازمند طی مراحل مشخص قانونی و ارائه مدارک معتبر است. در بسیاری از موارد، زوجه برای احقاق حقوق خود در برابر امتناع زوج از تحویل جهیزیه، باید از طریق دادگاه خانواده اقدام کند. در ادامه، مراحل دقیق و قانونی برای استرداد جهیزیه را گام به گام شرح می‌دهیم:

مرحله اول: تهیه مدارک لازم برای اقامه دعوی

برای طرح دعوی استرداد جهیزیه، زوجه باید اسناد مالکیت خود بر اقلام جهیزیه را ارائه دهد. مهم‌ترین مدارک عبارت‌اند از:

• سیاهه جهیزیه (لیست جهیزیه) که به امضای زوج یا نماینده او رسیده باشد؛ در صورتی که سیاهه در اختیار ندارید می توانید مطلب استرداد جهیزیه بدون سیاهه را مطالعه فرمایید که روش های دیگر را در آن بررسی شده است.
• فاکتورهای خرید اقلام جهیزیه به نام زوجه یا خانواده او؛
• شهادت شهود در صورت فقدان سیاهه و فاکتور؛
• رونوشت عقدنامه؛
• شناسنامه و کارت ملی خواهان.

مرحله دوم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

با در دست داشتن مدارک، زوجه یا وکیل او باید دادخواست استرداد جهیزیه را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت نماید. در متن دادخواست باید:

• فهرست دقیق اموال مورد مطالبه درج شود؛
• محل دقیق اقامت خوانده (زوج) مشخص گردد؛
• به استناد ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای تأمین خواسته همزمان ارائه شود تا از انتقال یا تلف جهیزیه جلوگیری گردد.

مرحله سوم: رسیدگی در دادگاه خانواده

پس از ارجاع پرونده به شعبه صالح در دادگاه خانواده، قاضی رسیدگی‌کننده با بررسی مدارک و شنیدن اظهارات طرفین، صحت مالکیت زوجه بر جهیزیه را احراز می‌کند. در صورت کافی بودن دلایل، رأی به استرداد اموال جهیزیه صادر می‌شود.

اگر بین طرفین اختلاف درباره تعلق برخی از اقلام وجود داشته باشد، ممکن است دادگاه به کارشناس رسمی دادگستری برای ارزیابی و تطبیق فهرست با اقلام موجود ارجاع دهد.

مرحله چهارم: صدور اجراییه و ورود به مرحله اجرا

پس از صدور حکم قطعی استرداد، خواهان باید به دایره اجرای احکام مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه نماید. سپس با هماهنگی دادورز (مامور اجرای احکام) و در موارد لزوم با همکاری مأمور کلانتری، نسبت به تحویل جهیزیه اقدام می‌شود.

در این مرحله:

• صورت‌جلسه‌ای تنظیم می‌شود که وضعیت اقلام مسترد شده را ثبت می‌کند؛
• در صورت ممانعت خوانده، اقدامات قانونی برای رفع مانع (مانند ورود به منزل) با مجوز دادگاه انجام می‌شود.

نکته مهم درباره اقدام خودسرانه

در صورتی که زوجه بدون رأی دادگاه و تنها با استناد به مالکیت خود اقدام به خارج کردن جهیزیه از منزل شوهر کند، ممکن است با اتهام سرقت یا تصرف عدوانی مواجه شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود همواره مسیر قانونی طی شود.

مدارک مورد نیاز برای دادخواست استرداد جهیزیه چیست؟

برای اینکه زن بتواند جهیزیه‌ای را که به منزل شوهر برده از طریق قانونی بازپس بگیرد، باید به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست استرداد جهیزیه را ثبت کند. اما این اقدام حقوقی بدون ارائه مدارک و مستندات کافی قابل رسیدگی نخواهد بود. در ادامه مهم‌ترین مدارک مورد نیاز برای طرح دعوای استرداد جهیزیه معرفی می‌شود:

1. کارت ملی و شناسنامه زوجه (خواهان):
   برای احراز هویت و اثبات صلاحیت قانونی جهت طرح دعوا.

2. عقدنامه یا رونوشت مصدق آن:
   جهت اثبات رابطه زوجیت که مبنای ورود جهیزیه به منزل زوج است.

3. سیاهه جهیزیه امضا شده توسط شوهر (در صورت وجود):
   مهم‌ترین مدرک اثبات مالکیت زن بر اقلامی است که به عنوان جهیزیه به منزل مشترک برده شده. این سیاهه معمولاً توسط شوهر و دو شاهد امضا می‌شود.

4. فاکتورهای خرید جهیزیه (در صورت وجود):
   در صورت نبود سیاهه یا برای تکمیل آن، فاکتورهایی که به نام زن یا خانواده‌اش صادر شده‌اند، می‌توانند به اثبات مالکیت کمک کنند.

5. شهادت شهود:
   اگر سیاهه یا فاکتور وجود نداشته باشد، زن می‌تواند با معرفی شهود (مثلاً والدین، خواهر یا برادر) که در زمان تهیه یا حمل جهیزیه حاضر بوده‌اند، ادعای خود را ثابت کند.

6. استشهادیه محلی:
   در برخی موارد، استشهادیه از طرف همسایگان یا نزدیکان می‌تواند به عنوان اماره‌ای در اثبات مالکیت جهیزیه استفاده شود.

7. مدارک تکمیلی مثل عکس یا فیلم:
   چنانچه زن از اقلام جهیزیه قبل یا هنگام ورود به خانه عکس یا فیلمی در اختیار داشته باشد، می‌تواند به عنوان قرینه مؤثر برای قاضی مطرح شود.

داشتن این مدارک، روند رسیدگی به دعوا را ساده‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد کرد. در صورت نقص در مدارک، دادگاه ممکن است خواهان را برای تکمیل مستندات یا ارائه دلایل دیگر ملزم نماید.

مدت زمان استرداد جهیزیه چقدر است؟

یکی از سؤالات رایج در پرونده‌های مربوط به استرداد جهیزیه، مدت زمان لازم برای اجرای حکم و بازگرداندن وسایل منزل است. به طور کلی، این فرایند از زمان صدور رأی قطعی دادگاه آغاز می‌شود. مطابق قانون:

• پس از صدور حکم قطعی، خواهان باید ۲۰ روز صبر کند تا مهلت تجدیدنظرخواهی به پایان برسد.
• سپس با مراجعه به دادگاه می‌تواند درخواست صدور اجراییه نماید.
• اگر پس از گذشت ۳۰ روز از تاریخ صدور اجراییه، زوج اقدامی برای بازگرداندن جهیزیه نکند، زن می‌تواند با همراهی مأمور اجرای احکام یا کلانتری به محل سکونت مراجعه و اقدام به استرداد جهیزیه نماید.

توجه داشته باشید که این فرآیند در صورت همکاری زوج یا داشتن توافق قبلی، ممکن است سریع‌تر انجام شود. اما در صورت مقاومت طرف مقابل یا نبود سیاهه معتبر، ممکن است روند با تأخیر و پیچیدگی بیشتری مواجه شود.

نمونه دادخواست استرداد جهیزیه و صلاحیت دادگاه:

برای بازگرداندن جهیزیه از طریق قانونی، زن باید دادخواستی با عنوان استرداد جهیزیه به دادگاه خانواده ارائه دهد. این دادخواست باید با دقت تنظیم شود و شامل اطلاعات هویتی، مشخصات زوجین و شرح کامل خواسته باشد. در ادامه نمونه‌ای از این دادخواست را مشاهده می‌کنید:

ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان ……

با سلام و احترام،

اینجانب …….، فرزند …….، به شماره ملی ……..، به استناد عقدنامه شماره …… تنظیمی در دفترخانه شماره …… شهرستان ……، زوجه شرعی و قانونی خوانده آقای …… می‌باشم.

با توجه به اینکه در ابتدای زندگی مشترک، جهیزیه‌ای شامل اثاث منزل به خانه مشترک منتقل گردید و اکنون به دلایل اختلاف خانوادگی و جدایی، خواهان استرداد این اموال می‌باشم، به استناد لیست سیاهه پیوست (یا در صورت فقدان آن، شهادت شهود و فاکتور خرید)، تقاضای صدور حکم استرداد جهیزیه را دارم.

با عنایت به مواد قانونی مربوطه، بدواً تقاضای صدور قرار تأمین خواسته جهت جلوگیری از تضییع حق اینجانب را دارم.

با تقدیم احترام
امضاء خواهان
تاریخ

برای دریافت متن فوق در قالب فایل PDF می توانید بر روی نمونه دادخواست استرداد جهیزیه کلیک نمایید.

نکات مهم در تنظیم دادخواست:

• پیوست کردن سیاهه جهیزیه (در صورت وجود)، از اهمیت بالایی برخوردار است.
• در نبود سیاهه، فاکتور اجناس یا شهادت شهود معتبر نیز قابل قبول خواهد بود.
• درخواست تأمین خواسته برای جلوگیری از انتقال یا از بین رفتن جهیزیه، توصیه می‌شود.
• دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه ارسال گردد.

صلاحیت دادگاه برای رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه

برای تعیین مرجع رسیدگی‌کننده به دعوای استرداد جهیزیه، میزان ارزش جهیزیه ملاک قرار می‌گیرد. اگر بهای اقلام جهیزیه زیر ۱۰۰ میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد. اما در صورتی که ارزش جهیزیه بیش از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، رسیدگی به این موضوع در دادگاه خانواده انجام می‌پذیرد. این تفکیک صلاحیت با استناد به مقررات مربوط به ارزش مالی دعاوی انجام می‌شود. برای جزئیات بیشتر در مورد استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف شامل مراحل و نحوه انجام می توانید مطلب مربوط به آن را بررسی فرمایید.

آیا می‌توان بدون حکم دادگاه جهیزیه را پس گرفت؟

پاسخ کوتاه این است: خیر، در اغلب موارد قانونی نمی‌توان بدون حکم دادگاه جهیزیه را پس گرفت و اقدام خودسرانه برای خروج جهیزیه ممکن است پیامدهای حقوقی و کیفری به‌دنبال داشته باشد.

در حقوق ایران، جهیزیه به عنوان اموال شخصی زن شناخته می‌شود که او حق مالکیت آن را دارد؛ اما مالکیت به‌تنهایی برای اقدام به استرداد کافی نیست. اگر زن بدون حکم دادگاه و بدون هماهنگی با زوج یا مراجع قضایی اقدام به خارج کردن جهیزیه از منزل مشترک کند، ممکن است با شکایت شوهر با اتهام سرقت یا تصرف غیرقانونی مواجه شود، به‌ویژه اگر مرد مالکیت بخشی از اموال را منکر شود یا مدعی شود که اقلام متعلق به خودش بوده‌اند.

پیامدهای حقوقی برداشت بدون مجوز:

• ممکن است زن متهم به سرقت شود (طبق ماده 661 قانون مجازات اسلامی).

• دادگاه می‌تواند دستور بازگرداندن اموال خارج‌شده را صادر کند.

• در صورت فقدان سیاهه یا سند مالکیت، اثبات اینکه اموال متعلق به زن بوده‌اند دشوار می‌شود.

راهکار قانونی چیست؟

• زن باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست استرداد جهیزیه ثبت کند.

• دادگاه پس از بررسی سیاهه جهیزیه، فاکتورها یا شهادت شهود، رأی صادر کرده و اجراییه برای بازگرداندن اموال صادر می‌شود.

• پس از صدور اجراییه، زن می‌تواند با همکاری مأمور اجرای احکام یا کلانتری نسبت به تحویل جهیزیه اقدام کند.

در نتیجه، برای حفظ حقوق خود و جلوگیری از عواقب احتمالی، بهترین مسیر بازپس‌گیری جهیزیه، طی مراحل قانونی و با رأی دادگاه است.

سوالات متداول

در این بخش سوالات متداول پیرامون استرداد جهیزیه را که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ تامین خواسته در استرداد جهیزیه به چه معناست؟
✅ تأمین خواسته در استرداد جهیزیه به این معنا است که اموال و جهیزیه قبل از صدور حکم نهایی، با دستور دادگاه صورت‌برداری شده و محفوظ می‌ماند تا از هرگونه حیف و میل یا تصرف غیرقانونی جلوگیری شود.

❓ همسرم برای استرداد جهیزیه اقدام کرده و من به دلایل شغلی نتوانستم در جلسه حاضر شوم و حالا پرونده مختومه شده. چه باید بکنم؟
✅ اگر پرونده مختومه شده است، بهتر است با همسر یا وکیل ایشان تماس بگیرید تا با توافق، ترتیب تحویل جهیزیه داده شود یا در صورت نیاز، مراحل قانونی مجدد طی گردد.

❓ جهیزیه‌ام را استرداد کردم و چند کالایی که داماد خریده بود را هم آوردم. اکنون می‌گویند باید این کالاها را پس بدهم. آیا لازم است این کار را انجام دهم؟
✅ اگر کالاها به عنوان جهیزیه نبوده و مثلاً به عنوان شیر‌بها یا هدیه داماد تهیه شده‌اند، ممکن است ملزم به استرداد آنها باشید. مدارک مربوط به مالکیت این کالاها تعیین‌کننده خواهد بود.

❓ همسرم به دلیل اختلاف ترک منزل کرده و درخواست استرداد جهیزیه داده است. آیا وسایل استفاده‌شده و از بین رفته مثل لباس و پارچه باید دوباره تهیه کنم؟
✅ خیر. وسایل مصرفی و مستهلک مانند لباس و پارچه، مشمول استرداد نیستند و نیازی به تهیه مجدد آن‌ها وجود ندارد.

❓ من که زوجه هستم خانه مشترک را تهیه کرده‌ام و اکنون حکم طلاق توافقی صادر شده. برای استرداد جهیزیه با توجه به اینکه خانه مشترک از من است، چطور باید عمل کنم؟
✅ باید با تنظیم صورت‌ جلسه‌ای رسمی، اقلام مربوط به جهیزیه را از محل خارج کرده یا با نظارت دادگاه و اجرای احکام آن‌ها را بازپس بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید استرداد جهیزیه در طلاق توافقی را مطالعه فرمایید.

❓ دادگاه استرداد جهیزیه داشتیم و خانم تأمین خواسته زده بود. من وسایلی که متعلق به خودم بود را جمع کردم اما خانم برای بردن جهیزیه نمی‌آید. چه کار کنم؟
✅ در چنین مواردی می‌توانید با مراجعه به دادگاه و ارائه مستندات، درخواست اجرای حکم تحویل جهیزیه را مطرح کرده و خواهان تعیین تکلیف رسمی شوید.

برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.